Czym jest gluten – substancja będąca ostatnio tematem wielu dyskusji i rozmów? Dlaczego budzi aż tyle kontrowersji i obaw? I czy wszyscy powinniśmy go unikać? Przyjrzyjmy się sprawie bliżej!
[aktualizacja: 10’2020]
Czym jest gluten?
Gluten to mieszanina białek roślinnych, występująca w ziarnach zbóż jak jęczmień, pszenica czy żyto. Należy jednak pamiętać, że nie tylko produkty zbożowe zawierają gluten!
Istnieje bowiem szereg artykułów spożywczych, które na pierwszy rzut oka wydają się bezglutenowe. W rzeczywistości jednak procesy produkcyjne spowodowały, że również w ich składzie znajdziemy gluten. To m.in.: wędliny, nabiał, słodycze i piwo.
Nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna organizmu na gluten zawarty w pożywieniu może być przyczyną min. celiakii (choroby trzewnej) i alergii. Obecnie wiele uwagi przywiązuje się również do związku glutenu i innych chorób autoimmunologicznych, jak na przykład cukrzyca typu 1.
Gluten a celiakia. Co trzeba wiedzieć?
Celiakia to trwająca całe życie choroba autoimmunologiczna* o podłożu genetycznym. U osób predysponowanych występuje nadmierna odpowiedź układu odpornościowego na gluten zawarty w pożywieniu.
Dochodzi do zaniku kosmków jelita cienkiego – niewielkich wypustek błony śluzowej, które są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. Powstające w ten sposób zaburzenia wchłaniania i niedobory składników odżywczych, w konsekwencji prowadzą do wystąpienia różnorodnych objawów klinicznych. Szeroki wachlarz dolegliwości, często nietypowych, może sprawić duże trudności w trafnym zdiagnozowaniu tej choroby.
Jakie objawy powinny nas zaniepokoić?
Celiakia może charakteryzować się różnorodnymi objawami. Od typowych dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich jak: biegunka, wymioty, utrata masy ciała, poprzez zaburzenia wzrostu, zaburzenia miesiączkowania, aż do stanów depresyjnych, czy zaburzeń neurologicznych!
Wykonując już podstawowe badania laboratoryjne, można zaobserwować pewne nieprawidłowości. Częstym objawem choroby u osób dorosłych jest anemia, a także obniżenie stężenia żelaza, wapnia, czy witaminy D. Kryterium rozpoznania celiakii stanowią badania serologiczne tj. badanie poziomu autoprzeciwciał i stwierdzenie typowych zmian histopatologicznych w biopsji jelita cienkiego.
Choroba może ujawnić się w każdym wieku. Dużym błędem jest opinia, że celiakia dotyczy wyłącznie dzieci!
W praktyce diagnoza i rozpoznanie celiakii dotyczyć może również np. 70-letnich pacjentów. Warto mieć świadomość, że jedyną skuteczną formą leczenia tej choroby jest wprowadzenie ścisłej diety bezglutenowej i przestrzeganie jej do końca życia.
Dowiedz się więcej! Przeczytaj artykuł lub posłuchaj podcastu: Celiakia – jak ją rozpoznać i skutecznie leczyć?
Czy alergia na gluten to celiakia? Nic bardziej mylnego!
Gluten to bardzo silny alergen, prawie ¼ przypadków alergii pokarmowych jest spowodowana właśnie tą substancją.
Mimo, że objawy mogą pokrywać się z tymi występującymi w chorobie trzewnej jednak mechanizm ich powstania jest inny. W nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten nie obserwujemy zniszczenia kosmków jelitowych ani obecności charakterystycznych dla choroby trzewnej przeciwciał**.
W przeciwieństwie do celiakii większość dzieci „wyrasta” z alergii. U dorosłych z kolei choroba ta ujawnić się może dopiero po obciążeniu większą ilością glutenu i trwać latami. Główne objawy obejmują min. : biegunkę, zamiany skórne typu pokrzywki, aż po stan zagrożenia życia, jakim jest wstrząs anafilaktyczny.
Czy można zapobiegać celiakii?
Dowiedziono, że sposób i ilość wprowadzonego do diety niemowlęcia glutenu wpływa na ryzyko wystąpienia celiakii, cukrzycy typu 1 oraz alergii na gluten. Obecna wiedza i wytyczne, opracowane na podstawie wielu badań zakładają stopniowe wprowadzenie niewielkiej ilości glutenu. Jeżeli to możliwe, warto zrobić to jeszcze w okresie, gdy dziecko jest karmione piersią.
Dotychczas Komitet Żywieniowy Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) w zaleceniach rekomendował unikanie zarówno zbyt wczesnego (<4. m.ż.), jak i późnego (≥7. m.ż.) wprowadzania glutenu do diety niemowląt.
Aktualne stanowisko ekspertów mówi o tym, że gluten może być wprowadzony do diety wszystkich niemowląt w każdym momencie między ukończonym 4. a 12. miesiącem życia. Zarówno w okresie wprowadzania glutenu do diety, jak i w całym okresie niemowlęctwa należy unikać jego dużych dawek. Badania nie wykazały, aby karmienie piersią (również w czasie włączania glutenu do diety) chroniło dziecko przed zachorowaniem na celiakię w przyszłości.
W jakiej formie i w jaki sposób podawać gluten dzieciom?
W Polsce przyjęto, by początkowo podawać około 1/2 łyżeczki glutenu (2–3 g) w postaci np. kaszki glutenowej. Dodajemy go do ok. 100 ml posiłku, przykładowo przecieru jarzynowego. Najlepiej jednak podać go w niewielkiej ilości ściągniętego mleka matki. Jeśli to możliwe, po wprowadzaniu glutenu zaleca się kontynuowanie karmienie piersią przez okres 2–3 miesięcy.
Po raz kolejny potwierdza się fakt jak ważne jest to co jemy. Należy bacznie obserwować swój organizm i pamiętać, ze wiele objawów może mieć źródło w pokarmie, który przyjmujemy.
Nie każdy oczywiście powinien unikać glutenu. Zaburzenia z nim związane dotyczą jedynie osób, które mają skłonność do występowania chorób glutenozależnych. Należy jednak wiedzieć, że problem celiakii, czy alergii na gluten może dotyczyć osób w każdym wieku i objawiać się w różny sposób. Warto o tym pamiętać!
Krótkie wyjaśnienia:
* choroba autoimmunologiczna – choroba, która powstaje gdy układ odpornościowy organizmu atakuje własne komórki i tkanki, np.: toczeń układowy, choroba Hashimoto, reumatoidalne zapalenie stawów.
** przeciwciała – białka produkowane przez układ odpornościowy organizmu. Prawidłowo atakują one obce czynniki jak np. bakterie, wirusy, w chorobie autoimmunologicznej atakują samego gospodarza.
Bibliografia:
- Barbara Iwańczak, Franciszek Iwańczak. Nowe wytyczne dotyczące diagnostyki i leczenia choroby trzewnej u dzieci i młodzieży]. „Przeglad Gastroenterologiczny”
- Norris J.M., Barriga K., Hoffenberg E.J. i wsp.: Risk of celiac disease autoimmunity and timing of gluten introduction in the diet of infants at increased risk of disease. JAMA, 2005;
- ESPGHAN Committee on Nutrition: Agostoni C., Decsi T., Fewtrell M. i wsp.: Complementary feeding: A commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2008
- Dobrzańska A., Czerwionka-Szaflarska M., Kunachowicz H. i wsp.: Zalecenia dotyczące żywienia zdrowych dzieci w pierwszym roku życia opracowane przez Zespół Ekspertów powołany przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii. Standardy Medyczne, 2007
- Szczeklik A., Gajewski P. i wsp: Choroby wewnętrzne, wyd. Medycyna Praktyczna, 2013
