Pierzga pszczela i jej liczne właściwości prozdrowotne

Pierzga pszczela jest łatwo przyswajalnym i obfitującym w składniki odżywcze produktem pszczelim o sporym potencjale leczniczym. Dzięki swoim cennym właściwościom polecana jest rekonwalescentom, osobom z obniżoną odpornością i tym, którzy borykają się z anemią. Po pierzgę mogą także śmiało sięgać osoby z chorobami serca. Warto, abyśmy docenili prozdrowotne właściwości pierzgi i włączali ją do diety, zwłaszcza w trudnym dla organizmu okresie jesienno-zimowym. Przyjrzyjmy się bliżej powodom, dla których warto to zrobić.

Rodzaje produktów pszczelich

Miód jest najbardziej rozpowszechnionym produktem pszczelim. Poza nim pszczelarze pozyskują również inne prozdrowotne pożytki z ula: pyłek pszczeli, propolis, mleczko pszczele, wosk pszczeli i pierzgę, której poświęcony jest ten artykuł.

Pierzga ze względu na swoje właściwości znajduje szerokie zastosowanie w medycynie naturalnej. To łatwo przyswajalny produkt, który powstaje dzięki fermentacji mlekowej pyłku pszczelego zmieszanego z miodem i śliną pszczół. Jest pokarmem pszczół, docenianym także przez ludzi.

Jak powstają produkty pszczele?

Pszczoły pobierają tzw. pożytek roślinny, czyli nektar kwiatowy, pyłek kwiatowy lub spadź z drzew iglastych bądź liściastych i przenoszą go w wolu miodowym do ula. Po drodze do ula pożytek jest wzbogacany wydzieliną gruczołów ślinowych pszczół, zawierającą dobroczynne bakterie probiotyczne.

W ulu produkt jest składany w komórkach plastra, gdzie dojrzewa – woda ulega odparowaniu, a z sacharozy powstają cukry proste: glukoza i fruktoza.

W czasie przechowywania miodu ilość zawartych w nim bakterii probiotycznych maleje, tak więc najwięcej znajdziemy ich w miodzie prosto z plastra i świeżo zebranym (do 4–8 tygodni). Podobnie jest w przypadku pyłku pszczelego – niewielka ilość bakterii z rodzaju Lactobacillus (szczególnie L. kunkeei, stymulujący wydzielanie przeciwciał IgA podwyższających odporność przeciwdrobnoustrojową u ludzi) znika w ciągu 5 tygodni.

Pyłek pszczeli powstaje z pyłku kwiatowego, którym pszczoły zostały oprószone w czasie zbierania nektaru. Ze zmieszania pyłku kwiatowego z nektarem i śliną pszczół tworzą się charakterystyczne kulki. Są one transportowane w specjalnych koszyczkach umieszczonych na pszczelich odnóżach do ula. Stąd pyłek pszczeli to inaczej obnóża pyłkowe. Dzięki dalszej obróbce pyłku w ulu powstaje następnie pierzga.

Czym jest pierzga pszczela?

Pierzga powstaje z obnóża pyłkowego zmieszanego z miodem i wydzieliną gruczołów ślinowych. Pszczoły w komórkach plastra umieszczają obnóże pyłkowe do 3/4 wysokości komórek, a następnie zalewają je świeżym miodem i przykrywają wieczkiem woskowym. W przechowywanej w komórce plastra mieszaninie zachodzi proces fermentacji mlekowej składników z udziałem  bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium. W jej wyniku powstaje duża ilość kwasu mlekowego, zwiększająca kwasowość produktu, czyli gotowej pierzgi, zwanej też chlebem pszczelim. Z czasem bakterie wymierają i pierzga zawiera już tylko niewielką liczbę żywych drobnoustrojów.

Co zawiera pierzga pszczela?

Pierzga pszczela ma postać kulek o nieregularnym kształcie i ciemnobrązowej barwie. Jest to produkt pszczeli, bardzo bogaty w składniki odżywcze.

Pierzga zawiera węglowodany (24–70%), białko (18–26%) oraz tłuszcze (0,7–1,5%). Poza tym jest zasobna w wiele dobrze przyswajalnych przez organizm witamin (B1, B2, B3, B6, B8, B12, C, A, PP, E, D, K, H), makroelementów (potas, sód, wapń, magnez, chlor) oraz mikroelementów (fosfor, siarka, żelazo, miedź, cynk, kobalt, molibden, selen, chrom, nikiel, krzem). Znajdziemy w niej także niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak kwasy linolowy oraz α–linolenowy.

Fermentacja mlekowa zachodząca pod wpływem bakterii i wydzieliny gruczołów ślinowych pszczół zmienia pyłek w pierzgę i sprawia, że te dwa produkty pszczele nie są identyczne. Skład ostatecznego produktu zależy jednak od tego, z pyłku jakiej rośliny powstaje pierzga. Kwas mlekowy zawarty w pierzdze w stężeniu około 3–3,5% dodatkowo ją konserwuje i nadaje jej kwaskowy smak.

Właściwości prozdrowotne pierzgi pszczelej

Właściwości prozdrowotne pierzgi nie ograniczają się do posiadania przez nią cennych składników odżywczych, witamin i minerałów, choć z tego właśnie powodu pierzga uznawana jest za zdrową żywność.

Dzięki fermentacji mlekowej w pierzdze znajdziemy także cenne składniki o właściwościach antyoksydacyjnych. Jest ona dobrym źródłem związków fenolowych (są to m.in. kwasy: p-kumarowy, ferulowy, kawowy; kampferol, isoramnetyna, naringenina, kwercytyna), karotenoidów, steroli i enzymów (sacharaza, amylaza, fosfataza).

Białko, w które bogaty był pyłek, rozkłada się do łatwiej przyswajalnych aminokwasów i peptydów. Pierzga stanowi niezbędny składnik pokarmowy dla starszych larw i młodych pszczół. Pozwala pszczołom przetrwać zimę, a na wiosnę stanowi składnik niezbędny pszczołom karmicielkom do produkcji odpowiedniej ilości i jakości mleczka pszczelego, enzymów, hormonów i  feromonów. Dlatego pszczelarz nie powinien pozyskiwać z ula zbyt dużej ilości tego produktu pszczelego, mimo że jest tak cenny również dla ludzi.

Właściwości lecznicze pierzgi są podobne do właściwości pyłku pszczelego. Jednak dzięki temu, że pyłek ulega fermentacji mlekowej, powstająca z niego pierzga staje się dla człowieka lepiej przyswajalna. Dlatego w celach terapeutycznych można jej używać dwa razy mniej niż pyłku.

Zakres zastosowania pierzgi pszczelej jako wsparcia w leczeniu

Pierzga może być stosowana przez człowieka:

1. w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza ze względu na jej bogactwo mineralne;
2. w leczeniu chorób jelit, przy biegunkach i zaparciach;
3. w cukrzycy;
4. w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym, w zapaleniu mięśnia sercowego;
5. jako wsparcie w leczeniu chorób wątroby, w tym przewlekłej niewydolności wątroby;
6. przy braku łaknienia, w stanach wyczerpania, w rekonwalescencji po operacjach i wyniszczających chorobach;
7. wspomagająco przy zakażeniach wirusami i bakteriami – składniki pierzgi stymulują prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego;
8. jako środek bakteriobójczy i bakteriostatyczny. Pierzga działa pod tym względem silniej niż pyłek, wykazuje działanie antybiotyczne wobec standardowych patogenów, tj. Staphylococcus aureus, Escherichia coli oraz Pseudomonas aeruginosa.

Badania prowadzone nad pierzgą pszczelą

Potencjał pierzgi pszczelej jako wsparcie pacjentów kardiologicznych

Potencjał leczniczy pierzgi we wspomaganiu leczenia chorób układu sercowo-naczyniowego pokazują m.in. doświadczenia zespołu rosyjskich kardiologów. Przeprowadzili oni badanie trwające 25 dni. W tym czasie dawkowali chorym 15–30 g pierzgi na dzień. Pacjenci z chorobą wieńcową i nadciśnieniem I stopnia otrzymywali tylko pierzgę. Natomiast u pacjentów z II i III stopniem choroby stosowano ją jako uzupełnienie standardowej terapii.

Po zakończeniu badań zaobserwowano, że u większości pacjentów zmniejszyła się częstotliwość ataków dusznicy bolesnej, rzadziej też używali leku – nitrogliceryny. Zwiększoną wytrzymałość na wysiłek fizyczny oraz spadek poziomu protrombiny i cholesterolu zauważono u połowy chorych. Zanotowano także większą stabilność ciśnienia tętniczego. U chorych z zapaleniem mięśnia sercowego już w drugim tygodniu kuracji poprawiło się samopoczucie, ustępowały objawy duszności i kołatania serca oraz normalizował się odczyn OB.

Z kolei inny rosyjski naukowiec zauważył, że miesięczna kuracja pierzgą u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym II i III stopnia (15 g rano i 15 g wieczorem) wpłynęła na obniżenie ciśnienia krwi o 10%.

Leczenie pierzgą pszczelą niedokrwistości z niedoboru żelaza

Leczeniu poddano dziewięcioro dzieci i jedenastu dorosłych ze stwierdzonym niedoborem żelaza, u których leczenie konwencjonalne okazało się nieskuteczne. Osobom dorosłym podawano 1 łyżeczkę pierzgi trzy razy dziennie, natomiast dzieciom połowę tej dawki. U pacjentów, którzy zareagowali na terapię, zanotowano wzrost liczby czerwonych krwinek o 39%, wzrost poziomu hemoglobiny o 21%, wzrost indeksu barwnego o 13% i spadek OB o 40%. Z całej grupy poddanych leczeniu osób wyleczono w ten sposób sześciu pacjentów, a u pięciu odnotowano wyraźną poprawę. Próba zastosowania pierzgi w przypadku niedokrwistości wydaje się więc zasadna.

Pierzga pszczela w przewlekłym zapaleniu wątroby

W opisywanym przez prof. Kędzię w książce „Apiterapia. Leczenie miodem i innymi produktami pszczelimi” badaniu leczono 63 chorych z objawami przewlekłego zapalenia wątroby. Podawano im 30 g obnóża pyłkowego podzielonego na trzy dawki. Leczenie trwało od trzech miesięcy do pół roku. Jako wskaźnik poprawy mierzono stosunek albumin do globulin w surowicy krwi. Okazuje się, że po leczeniu wzrósł on o około 40%. Profesor Kędzia sugeruje używanie do tego celu zamiast pyłku pierzgi jako produktu lepiej przyswajalnego, a o tych samych właściwościach.

Potencjalne właściwości przeciwnowotworowe pierzgi pszczelej

Polskie badania in vitro przeprowadzone w Zakładzie Bromatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku wykazały hamujący wpływ 51% ekstraktu etanolowego pierzgi pszczelej na ludzkie komórki glejaka wielopostaciowego linii U-87 MG.

Zidentyfikowano odpowiedzialne za to działanie związki, które występują w pierzdze: kwas kawowy, chryzynę, kwercetynę, kemferol, kwasy triterpenowe (oleanolowy i ursolowy) i apigeninę. Wpływ hamujący na komórki glejaka miały także kwas linolowy oraz sprzężone dieny kwasu linolowego – CLA.

Związki te wykazują działanie antymutagenne, antyoksydacyjne i cytotoksyczne. Mogą zapobiegać powstawaniu raka, proliferacji i różnicowaniu jego komórek oraz tworzeniu odżywiających go naczyń krwionośnych, czyli angiogenezie.

Jak wiemy, badania in vitro nie odpowiedzą nam na pytanie, czy ekstrakty z pierzgi zadziałają leczniczo po podaniu choremu. Do tego potrzeba jeszcze wielu lat badań in vivo oraz badań klinicznych. Ponadto obecność i stężenie wyżej wymienionych związków zależy też m.in. od tego, z pyłku jakiej rośliny powstała pierzga.

Pierzga pszczela i jej właściwości przeciwdrobnoustrojowe

Najbardziej znane i często badane są właściwości przeciwdrobnoustrojowe miodu czy propolisu. Pyłek i pierzga również mają takie właściwości. Znajduje się w nich choćby wysokie stężenie polifenoli i innych składników znanych z działania przeciwbakteryjnego i przeciwgrzybiczego.

Właściwy mikrobiom w ulu jest bardzo ważny dla zdrowia pszczół, stąd też ich produkty muszą nie tylko mieć działanie odżywcze, ale i chronić przed patogenami. Przygotowane przez pszczoły produkty, takie jak pierzga, nie mogą zepsuć się w czasie przechowywania przez zimę. Ponieważ pierzga powstaje w wyniku procesów fermentacji mlekowej pod wpływem bakterii i enzymów znajdujących się zarówno w miodzie, jak i ślinie oraz układzie pokarmowym pszczół, to wykazuje silniejsze od pyłku działanie antybakteryjne.

Działanie przeciwbakteryjne wykazują również obecne w pierzdze kwasy alifatyczne. Dodatkowo obecne w ślinie pszczół i miodzie bakterie, m.in. Lactobacillus kunkeei, Lactobacillus plantarum i Enterococcus avium są w stanie wytwarzać metabolity przeciwdrobnoustrojowe – bakteriocyny. Przeciwbakteryjne działanie ma też zawarty w pierzdze kwas mlekowy.

Większość badań in vitro prowadzonych na ekstraktach z pyłku i pierzgi wskazuje, że mają one mocniejszy wpływ na bakterie Gram-dodatnie niż na Gram-ujemne. W badaniach przeprowadzonych w Polsce wykazano wysoki potencjał działania przeciwgronkowcowego pierzgi np. wobec klinicznych izolatów bakterii Staphylococus aureus.

Natomiast greccy badacze udowodnili antybakteryjny wpływ pierzgi pszczelej. Grecy sprawdzili z pozytywnym rezultatem antybakteryjne działanie zebranej u siebie pierzgi pszczelej na Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumoniae oraz Salmonella typhimurium. Ekstrakty z pierzgi miały również silne działanie antyoksydacyjne.

Prozdrowotne właściwości prebiotyczne produktów pszczelich

Dodawanie miodu, pyłku i pierzgi do probiotyków i stworzenie mieszanki probiotycznej (probiotyk + prebiotyk) mogłoby przynieść korzystny efekt leczniczy. Szczepy probiotyczne w takim połączeniu miałyby większą zdolność namnażania się oraz silniejsze właściwości przeciwutleniające (zmiatające wolne rodniki), co wykazano w badaniach. Takie połączenia byłyby bardzo dobre dla pobudzenia wzrostu i żywotności bakterii układu pokarmowego korzystnych dla człowieka.

Miód, pyłek i pierzga pszczela są źródłem substancji prebiotycznych. W samej pierzdze znajdziemy około 5,5% takich składników. Zalicza się do nich oligosacharydy (cukry zawierające do 10 cząsteczek węgla, w tym fruktooligosacharydy – FOS oraz polisacharydy, np. inulinę, amylozę, celulozę, pektyny i dekstryny).

Jak wiemy, prebiotyki wykazują pozytywny wpływ na wiele procesów w organizmie, na przykład absorpcję wapnia i innych pierwiastków, aktywność układu immunologicznego, właściwe pH w układzie pokarmowym i regulację jego pracy, obniżenie ryzyka raka jelita grubego, normalizację ciśnienia krwi. Dzięki prebiotykom wzrasta w jelitach ilość produkowanych przez bakterie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które odżywiają ściany jelit i stymulują wzrost korzystnych bakterii. Więcej na ten temat pisaliśmy w artykule: Prebiotyki – czym są, jakie mają działanie i dlaczego warto je włączać do codziennej diety?

Pierzga pszczela w kosmetyce i dermatologii

Pierzga pszczela znajduje szerokie zastosowanie w kosmetyce i dermatologii. Preparaty na bazie pierzgi działają na skórę odżywczo, wzbogacając ją w witaminy i mikroelementy.

Pierzga zawiera kwas mlekowy, dzięki czemu wykazuje liczne właściwości dobroczynne dla skóry. Pomaga on bowiem usuwać zrogowaciały naskórek, przywraca właściwe pH skóry, poprawia wchłanianie składników kremów i maści. Kwas mlekowy stymuluje również syntezę kolagenu, co ujędrnia skórę i wygładza drobne zmarszczki. Składniki pierzgi stymulują syntezę ceramidów i glikozaminoglikanów w skórze, co uszczelnia jej barierę lipidową, hamuje utratę wody i dłużej utrzymuje odpowiednie nawodnienie skóry głębokiej.

Obecna w pierzdze pszczelej witamina K wzmacnia naczynia krwionośne, naprawia ich uszkodzenia i redukuje cienie pod oczami. W związku z leczniczym działaniem antybakteryjnym i przeciwzapalnym pierzga może być także wykorzystana w pielęgnacji skóry trądzikowej i zmienionej zakaźnie.

Jak stosować pierzgę pszczelą?

Pierzgę można kupić bezpośrednio u pszczelarza lub w sklepie z produktami pszczelarskimi.

Warto wprowadzić do codziennego użytku różnorodne produkty pszczele, w tym miód, pyłek pszczeli, mleczko pszczele czy właśnie pierzgę, której cenne składniki są łatwo przyswajalne.

Podobnie jak pyłek pszczeli, należy stosować pierzgę w formie zawiesiny w płynie. Dodajemy ją do ciepłej wody, herbaty, naparu ziołowego, soku czy mleka i odstawiamy na 30–60 minut w temperaturze pokojowej. Następnie zawiesinę należy zamieszać i wypić.

Nie ma sztywnych wytycznych, jak prawidłowo dawkować pierzgę. Przeciętnie zaleca się 3 g na dzień dla osoby dorosłej i 1,5 g na dzień dla dzieci. Nie trzeba jej pić na czczo, wystarczy 30 minut przed posiłkiem. Pierzgę pszczelą można spożywać także z dodatkiem miodu, co wzmocni jej działanie. Kurację stosujemy przeciętnie trzy do czterech tygodni. Spożywanie pierzgi pszczelej możemy powtarzać na przykład raz na kwartał.

Pierzgę zaleca się zarówno małym dzieciom, jak i osobom starszym. Mogą ją także przyjmować kobiety w ciąży i mamy karmiące. Ze względu na swoje odżywcze i wzmacniające właściwości prozdrowotne przyda się jako wzbogacenie pokarmu w łatwo przyswajalne aminokwasy, cukry, tłuszcze, witaminy i minerały u chorych w okresie rekonwalescencji i sportowców.

Przeciwwskazania i środki ostrożności przy stosowaniu pierzgi pszczelej

Jako że pierzga pszczela jest produktem złożonym z pyłku i miodu, to może również przy jej stosowaniu pojawić się alergia u ludzi wrażliwych na produkty pszczele. Jeśli więc pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy nadwrażliwości, to powinniśmy ją odstawić.

Mimo iż pierzga poprawia funkcjonowanie układu pokarmowego ze względu na korzystny wpływ na mikrobiom jelitowy, mogą się zdarzyć nieliczne przypadki niekorzystnego działania u pacjentów z silną immunosupresją (np. pacjenci po przeszczepach czy chorzy na HIV). Zawiera ona bowiem mikroorganizmy, z których część, szczególnie grzyby strzępkowe, może mieć niekorzystny wpływ na organizm ze znacznie osłabioną odpornością. Dlatego jeśli w trakcie stosowania pierzgi pojawią się sygnały, że nie służy ona pacjentowi, to zrezygnujmy z tej formy terapii.

Dlaczego warto kupić i stosować pierzgę? Podsumowanie

Wydaje się, że warto rozważyć rozszerzenie diety o produkty pszczele, kupić pierzgę lub pyłek pszczeli oraz miód i skorzystać z ich leczniczych właściwości. Wesprzemy w ten sposób nie tylko nasz układ odpornościowy, układ pokarmowy i jego mikrobiom, ale ogólnie odżywimy cały organizm. Takie wsparcie jest szczególnie cenne w okresie jesienno-zimowym.

Polecamy Państwa uwadze także ten artykuł >> Gorzki smak – rola w poprawie pracy układu pokarmowego.

Bibliografia

1. Elżbieta Hołderna-Kędzia, Bogdan Kędzia, Symbiotyczne działanie produktów pszczelich wytwarzanych ze źródeł roślinnych,  Czytelnia Medyczna 3/2021.
2. Małgorzata Makarewicz, Anna Bylica, Iwona Drożdż, Urszula Błaszczyk, Marek Zdaniewicz, Przeżywalność naturalnej mikroflory pierzgi pszczelej w modelowym soku żołądkowym, 2016.
3. Marcin A. Kruszewski, Monika Naumowicz Znaczenie pszczoły miodnej (Apis mellifera) i produktów pszczelich w życiu człowieka, Edukacja Biologiczna i Środowiskowa 2017.
4. Ewa Majewska, Jolanta Kowalska, Beata Drużyńska, Rafał Wołosiak, Dorota Derewiaka, Marta Ciecierska, Wartość odżywcza i antyoksydacyjna produktów pszczelich, 2016.
5. Ernest Stawiarz, Jan Dyduch, Zastosowanie produktów pszczelich pochodzenia roślinnego w apiterapii, 2014.
6. Aneta Sulborska-Różycka, Marzena Masierowska, Wykorzystanie produktów pszczelich w kosmetologii, Wybrane aspekty biokosmetologii 2021.
7. Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Apiterapia. Leczenie miodem i innymi produktami pszczelimi, 2020.
8. Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia, Produkty pszczele w leczeniu chorób serca i układu krążenia, 2015.
9. M. Carina Audisio, Horacio R. Terzolo i María C. Apella, Bacteriocin from Honeybee Beebread Enterococcus avium, Active against Listeria monocytogenes, 2005.

10. Karolina Pełka, Olga Otłowska, […], Piotr Szweda, Bee Bread Exhibits Higher Antimicrobial Potential Compared to Bee Pollen.

11.Nikos Asoutis Didaras, Joannis Kafantaris, Tilemachos G. Dimitriou, Chrysanthi Mitsagga, Katerina Karatasou, Ioannis Giavasis, Dimitris

Stagos, Grigoris D. Amoutzias, Fani Hatjina, Dimitris Mossialos, Biological Properties of Bee Bread Collected from Apiaries Located across Greece, 2021.

12.Emilia Bartosiuk, Maria Borawska, Skład chemiczny i właściwości antybakteryjne oraz przeciwnowotworowe pierzgi, 2014.

Sprawdź czy warto stosować >> Probiotyki na trądzik.