W dzisiejszych czasach wzrasta zapotrzebowanie na żywność o odpowiedniej wartości odżywczej. Ma ona także jednocześnie wywierać bezpośredni wpływ na zdrowie. Takie warunki spełnia żywność funkcjonalna. Czym jest żywienie funkcjonalne i jak wpływa na nasz organizm?
aktualizacja 05’2023
Czym jest żywność funkcjonalna?
Zdrowy styl życia i zbilansowana dieta są obecnie jednymi z najpopularniejszych trendów naszego pokolenia. Dbałość o zdrowie i podejmowanie aktywności fizycznej ma zdaniem wielu specjalistów zapewnić wydłużone życie i odpowiednią jego jakość. W świetle prozdrowotnych trendów wzrasta zapotrzebowanie na żywność o odpowiedniej wartości odżywczej, która jednocześnie wywiera bezpośredni wpływ na zdrowie. Takie warunki spełnia żywność funkcjonalna.
Wielu dietetyków i specjalistów żywienia przekonuje, że „jesteśmy tym, co jemy”. Nie sposób się nie zgodzić z taką tezą. Wpływ odżywiania na rozwój i przebieg różnych chorób przewlekłych został potwierdzony naukowo.
Choroby przewlekłe kontra dieta!
Dieta wysokotłuszczowa skutkuje rozwojem patologicznej otyłości i chorób sercowo-naczyniowych. Przyjmowanie produktów bogatych w szczawiany przyspiesza postęp kamicy nerkowej, a wysoka podaż węglowodanów źle wpływa na kontrolę cukrzycy. Lista chorób dietozależnych jest jednak znacznie dłuższa. Począwszy od celiakii, przez zespół jelita drażliwego i złego wchłaniania, aż po różnego rodzaju alergie pokarmowe! Odpowiedzią na taki stan rzeczy jest intensywnie propagowana w ostatnim czasie idea żywności funkcjonalnej.
Żywność funkcjonalna jest żywnością, której celem jest dostarczanie organizmowi odpowiedniego pożywienia niezbędnego do podtrzymywania procesów życiowych i codziennej aktywności. Jednocześnie ma zmniejszać także ryzyko rozwoju określonej grupy chorób oraz poprawy zdrowia i samopoczucia.
UWAGA! Należy w tym miejscu rozdzielić pojęcie żywienia funkcjonalnego i suplementacji. W pierwszym przypadku nośnikami substancji aktywnych biologicznie są regularnie spożywane produkty – nabiał, produkty zbożowe, sól, czy soki owocowe. W drugim przypadku – tabletki, kapsułki, syropy itd.
Żywność funkcjonalna a żywienie funkcjonalne
Koncepcja żywienia funkcjonalnego silnie nawiązuje do tradycji dalekiego Wschodu. Przez wieki aż po dzień dzisiejszy rozmywano tam granicę między żywnością a lekarstwem. Nie sposób się dziwić, że za ojczyznę żywności funkcjonalnej uważa się Japonię, która od lat 80. XX wieku intensywnie rozwija tą gałąź przemysłu spożywczego.
Japończycy pierwsi zdefiniowali żywność funkcjonalną jako żywność o określonej przydatności zdrowotnej.
Na terenie Unii Europejskiej zagadnieniem wzbogacania standardowej żywności składnikami bioaktywnymi zajmują się liczne projekty badawcze. W 1996 r. zainaugurowano proces wypracowywania naukowych podstaw dla żywności funkcjonalnej. W dokumencie podsumowującym go ostatecznie zdefiniowano ją jako żywność, która poza zwykłym efektem odżywczym ma udowodniony korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu. Wspomniany korzystny wpływ na organizm musi być jednak potwierdzony rzetelnymi, wieloośrodkowymi badaniami klinicznymi o wiarygodnej metodologii!
Żywność funkcjonalna nazywana jest również w niektórych przypadkach żywnością projektowaną (designer foods), gdyż jest ona dostosowana do określonych potrzeb organizmu.
Warto wiedzieć, że żywność funkcjonalną można uzyskać konwencjonalnymi metodami, ale z wykorzystaniem surowców ze specjalnych hodowli prowadzonych w ściśle określonych warunków lub poprzez wzbogacanie już istniejących produktów w składniki bioaktywne.
Żywność funkcjonalna i jej typy
Klasyfikacja różnych typów żywności funkcjonalnej jest trudna. Spora część literatury dokonuje podziału biorąc pod uwagę wskazania zdrowotne – żywność zmniejszająca ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, zmniejszającą ryzyko powstawania nowotworów, zmniejszającą ryzyko rozwoju osteoporozy, dla niemowląt, dla kobiet w ciąży i karmiących, dla sportowców i dla osób w wieku podeszłym.
Część badaczy dzieli ten rodzaj żywności zgodnie z ich składem. Wyróżniają więc żywność wzbogaconą, bogatobłonnikową, ubogoenergetyczną, niskosodową, niskocholesterolową i probiotyczną.
Przykłady żywności funkcjonalnej
Stanole i sterole roślinne. Związki te często wykorzystuje się w produkcji prozdrowotnych margaryn, jogurtów i serów, które mają na celu wspierać profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych. Ich naturalny rezerwuar (sezam i ziarno słonecznika) nie jest wystarczający, by wywierać określony efekt terapeutyczny. Dodatek ich do żywności codziennej skutkuje zmniejszeniem stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji o małej gęstości (LDL), odpowiedzialnej za patomechanizm miażdżycy. Badania nad wpływem stanoli na profil lipidowy wskazują, że ich codzienne spożycie na poziomie 2-3 g, przekłada się na spadek stężenia całkowitego cholesterolu nawet o 10%!.
Inną metodą profilaktyki chorób układu krążenia jest eliminowanie cholesterolu z produktów pierwotnie w niego obfitujących. Takim przykładem może być majonez, gdzie w wersji zmodyfikowanej żółtka jaj zastąpiono innym emulgatorem, a obfitujące w masło produkty do smarowania pieczywa zastąpiono domieszką oleju rzepakowego, oliwy z oliwem lub oleju lnianego.
Świetnym przykładem żywności funkcjonalnej jest sól kuchenna wzbogacona o jodek potasu. Obecność soli jodowanej „zawdzięczamy” epidemii niedoborów jodu z połowy XX wieku, kiedy to znaczna część populacji cierpiała na choroby tarczycy. Obecnie analogicznie do większości napojów, soków owocowych, soków warzywnych, płatków śniadaniowych i margaryn dodaje się wiele witamin. Dlaczego tak się dzieje? W toku procesów technologicznych znaczna ich część ulega degradacji na skutek termolabilności. Część witamin, takich jak: A, E i C wykazuje również właściwości antyoksydacyjne. Dzięki temu poza zdolnością „wymiatania” wolnych rodników, są naturalnymi konserwantami wielu produktów.
Żywienie funkcjonalne to także NNKT
Innym przykładem żywienia funkcjonalnego jest dodatek Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych (NNKT) do produktów przeznaczonych do smarowania pieczywa. Do tych kwasów zalicza się eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA).
Zastosowanie NNKT w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia wynika z ich właściwości zmniejszających stężenie triglicerydów w surowicy krwi oraz działania antyagregacyjnego, przeciwzapalnego i antyarytmicznego.
Produkty mleczne wzbogaca się powszechnie w żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej. Wspieranie i uzupełnianie naturalnej flory fizjologicznej jelit służyć ma regulacji pracy przewodu pokarmowego i modulowaniu funkcjonowania układu odpornościowego.
To może Cię zainteresować: Jak skutecznie zadbać o dobre trawienie?
Ostatnie badania dowodzą, że probiotyki dzięki zdolności „wychwytywania: cholesterolu i wiązaniu kwasów żółciowych przyczyniają się do uzyskania korzystnego profilu lipidowego. Popularne szczepy probiotyczne Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei, Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus plantarum oraz Bifidobacterium bifidum potrzebują jednak odpowiedniej pożywki, która ułatwia ich namnażanie. W tym celu do wielu produktów spożywczych dodaje się liczne prebiotyki, takie jak: skrobia, guma guar oraz liczne oligosacharydy. Połączenie pro- i pre-biotyków ma miejsce w wielu kiefirach i mlekach acidofilnych dostępnych na rynku.
Żywność funkcjonalna ⇒ uwaga na chwyty marketingowe!
Jak wynika z raportu „Raport „Żywność Funkcjonalna 2012 – czyli co ma Polak na talerzu” tylko co dziesiąty Polak zna definicję żywności funkcjonalnej. Choć dla wielu termin ten jest mylący, nie oznacza to, że Polacy na codzień nie spożywają tego typu produktów.
UWAGA! Popularność zdrowej żywności jest jednak przez wiele firm wykorzystywana wyłącznie w celach marketingowych. Skutkiem tego do jednego worka wrzucane są produkty prozdrowotne wraz z produktami typu „fit” czy „light”.
Warto być tego świadomym, że uznanie produktów bezcukrowych za żywność funkcjonalną jest nieco kontrowersyjne. Zamiast cukru do tego typu produktów trafiają bowiem słodziki syntetyczne – aspartam, acesulfam, które podejrzewa się o działanie kancerogenne. Wiele nieuczciwych firm eliminuje co prawda wiele szkodliwych składników ze swoich produktów, po to by jednocześnie zastąpić je innymi, mniej znanymi, które w danej chwili nie są na „cenzurowanym”.
Sprawdź także jaką żywność możemy nazwać ekologiczną ?>> Żywność ekologiczna.
