Alergia pokarmowa u dzieci to coraz częstszy problem. Jednak bardzo łatwo pomylić ją z nietolerancją pokarmową. Jak odróżnić alergię od nietolerancji i jak radzić sobie z uczuleniem na pokarmy wśród najmłodszych? O alergiach pokarmowych rozmawiamy z dr Małgorzatą Michalczuk, alergolog i pediatrą z podwarszawskiej Przychodni dla dzieci i rodziców “TOLEK”.
[aktualizacja: 08’2022]
Czym jest alergia pokarmowa?
Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja immunologiczna, która pojawia się w krótkim czasie po zjedzeniu nawet śladowej ilości pokarmu, wywołującego uczulenie. Może wywołać ją właściwie każde pożywienie, jednak istnieją grupy pokarmów, których zjedzenie najczęściej skutkuje nieprawidłową reakcję alergiczną.
Najbardziej popularne alergeny to: mleko, jaja, soja, pszenica, orzechy i skorupiaki.
Alergia pokarmowa u dziecka może pojawić się nawet, gdy nikt z rodziny nie zmaga się z tą dolegliwością. Tu ryzyko wynosi 6-8% w wieku niemowlęcym i od 3 do 4% u nastolatków. Jeśli ktoś z rodziny (rodzeństwo rodziców lub dziadkowie) ma alergię, to ryzyko jej rozwoju u dziecka wynosi 40%. Natomiast, gdy jeden z rodziców ma alergię to ryzyko jej rozwoju u malucha sięga do 60%. Wzrasta ona nawet do 80%, gdy oboje rodziców jest uczulonych na ten sam alergen.
Alergia czy nietolerancja pokarmowa?
Alergia pokarmowa bardzo często jest mylona z nietolerancją na dany pokarm ze względu na podobne objawy. Warto wiedzieć, że jeśli dziecko cierpi na nietolerancję pokarmową, to zjedzenie niewielkiej ilości danego pożywienia nie wywoła u niego charakterystycznych dolegliwości. W przypadku alergii pokarmowej nawet spożycie śladowych ilości może skutkować nieprawidłową reakcją organizmu.
Alergia pokarmowa u dziecka – jak ją rozpoznać?
Złotym standardem rozpoznawania alergii pokarmowej jest próba eliminacji i prowokacji. Żadne testy czy badania nie są w tym przypadku w 100% miarodajne. Należy tez pamiętać, że każdy test jest badaniem dodatkowym, który sam w sobie nie decyduje o rozpoznaniu! (więcej informacji znajdziecie w podcaście, zachęcamy do wysłuchania rozmowy).
Objawy alergii pokarmowych są bardzo różnorodne. Najczęściej są to dolegliwości skórne: suche, czerwone i swędzące plamy, a także bąble. Powszechnymi objawami są również: wymioty, bóle brzucha, kolki, biegunka (również z krwią i śluzem) i duszności. Może pojawić się także uogólniona pokrzywka łącznie z wstrząsem anafilaktycznym.
Objawy ze strony górnego i dolnego odcinka dróg oddechowych mogą zagrażać życiu dziecka!
Symptomy alergii pokarmowych mogą być również bardzo nietypowe. Do takich objawów należą reakcje alergiczne ze strony ośrodkowego układu nerwowego: niepokój, napady agresji, zaburzenia snu czy krzyki nocne.
Leczenie i łagodzenie alergii pokarmowych wśród dzieci
Leczenie alergii pokarmowej to przede wszystkim dieta eliminacyjna. Należy jednak wiedzieć, że nie można stosować jej całe życie, ponieważ może wyrządzić więcej szkody niż pożytku.
Dieta eliminacyjna, zwłaszcza jeśli nie ma do niej konkretnych wskazań, może wtórnie pozbawić dziecko tolerancji na dany pokarm!
Długotrwałe diety eliminacyjne mogą być szkodliwe dla dziecka. Narażają je na niedobory pokarmowe, które skutkują gorszym rozwojem i utrudnionym wzrastaniem. Jeśli dziecko nie ma uczulenia i stwierdzonej alergii pokarmowej, a pomimo to nie przyjmuje danego pokarmu, to w późniejszym okresie życia spożycie nawet jego śladowych ilości może wywołać w najgorszym wypadku wstrząs anafilaktyczny!
Rodzice często mylą alergię pokarmową z nietolerancją na dany pokarm i niesłusznie wprowadzają dietę eliminacyjną.
Zdecydowanie częściej powinno się mówić o nietolerancji pokarmowej niż o alergii. Nietolerancje pokarmowe mogą być reakcją wtórną po ostrych nieżytach żołądkowo-jelitowych i łudząco przypominać objawy alergii. W takich przypadkach zaleca się czasową eliminację niektórych pokarmów, na przykład na 4-6 czy 8 tygodni, by doszło do regeneracji śluzówki przewodu pokarmowego.
Dieta eliminacyjna jest podstawą diagnostyki i leczenia alergii pokarmowych. Dopiero jeśli ta metoda okaże się nieskuteczna, włącza się leczenie farmakologiczne. Zwykle podaje się doustnie: leki antyhistaminowe i glikokortykosteroidy.
Alergia pokarmowa nie jest łatwa w leczeniu – wciąż poszukuje się nowych metod. Niestety odczulanie, bardzo skuteczne w pyłkowicy, w tym przypadku stosowane jest jedynie u ciężko chorych pacjentów, u których występują objawy zagrażającei życiu a terapia prowadzona jest w nielicznych klinikach specjalistycznych.
Jak prawidłowo wprowadzić dietę eliminacyjną?
Dieta eliminacyjna jest niezbędna na etapie rozpoznawania alergii. Złotym standardem diagnostyki jest próba eliminacji i prowokacji, o czym wspomnieliśmy powyżej. Polega ona na wyeliminowaniu z diety czynnika, który podejrzewa się o wywoływanie reakcji alergicznych na około 2 do 4 tygodni. W tym czasie obserwuje się reakcje organizmu, po czym należy ponownie wprowadzić pokarm i kilkukrotnie powtórzyć próbę w celu upewnienia się, że mamy do czynienia z alergią pokarmową.
Diety eliminacyjne powinny być wprowadzane z rozwagą.
Dietę eliminacyjną, a także próbę eliminacji i prowokacji można przeprowadzić w warunkach domowych. Zawsze jednak należy skonsultować się z lekarzem! Wstrząs anafilaktyczny w wywiadzie jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do wykonywania próby prowokacji pokarmowej w warunkach domowych. W takim przypadku konieczna jest dalsza diagnostyka oraz przeprowadzenie prowokacji w warunkach szpitalnych.
Jak prawidłowo rozpoznać alergię pokarmową?
Przypadkowe reakcje organizmu tj. pojedyncze zmiany skórne u dziecka rodzice bardzo często błędnie wiążą z alergią pokarmową. Zmiany łojotokowe mogą pojawiać się niezależnie od czynnika pokarmowego i pojawiać się w różnych okolicznościach.
Pojedyncza zmiana skórna nie jest powodem do obaw!
Dolegliwości wskazujące na alergię pokarmową zwykle okazują się objawem nietolerancji pokarmowej. Okazuje się, że zaledwie 3-5% dzieci rodziców deklarujących alergię ma rzeczywistą alergię pokarmową. Pojedyncze zmiany skórne nie są wskazaniem do rozszerzonej diagnostyki czy wprowadzenia diety eliminacyjnej.
Oprócz pojedynczych zmian skórnych poszukujemy również innych objawów charakterystycznych dla alergii pokarmowych.
Zachęcamy również do zapoznania się z artykułem: „Jak rozpoznać i leczyć alergie u dzieci?”.
Alergia pokarmowa u dziecka a dieta przyszłej mamy
Istnieje pogląd, że już w ciąży mama może narazić dziecko na różnego rodzaju alergie. To stwierdzenie nie jest jednak w pełni prawdziwe. Kobiety w ciąży wprowadzają różne ograniczenia w swojej codziennej diecie. Jednak tego typu diety eliminacyjne nie są zalecane, jeśli przyszła mama nie ma zdiagnozowanej alergii pokarmowej.
Nie ma jednoznacznych dowodów, aby ograniczenie spożywania niektórych pokarmów w czasie ciąży zmniejszało ryzyko alergii
u dziecka.
Przed zajściem w ciążę (a najlepiej jeszcze znacznie wcześniej) oraz w czasie jej trwania warto po prostu odżywiać się zdrowo. W szczególności należy zadbać o to, aby dieta była dobrze zbilansowana i różnorodna.
Dieta przyszłej mamy powinna być dostosowana do jej indywidualnych potrzeb i alergii pokarmowych, jeśli takie ma zdiagnozowane. Nie może być natomiast ustalana w ten sposób, by zapobiegać ewentualnym alergiom u dziecka.
Karmienie piersią i mleko modyfikowane a alergia pokarmowa
Zalecenia są takie, aby mama karmiła dziecko piersią, bo to zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób alergicznych i zwiększa odporność maluszka, poza tym wpływa pozytywnie na jego cały rozwój.
Jeśli z jakiegoś powodu karmienie piersią jest niemożliwe a w rodzinie występują choroby alergiczne, zaleca się podawanie mieszanki hipoalergicznej, czyli preparatów typu HA (mieszanek mlekozastępczych dla dzieci z alergią) lub hydrolizatu białka mleka krowiego.
Jeżeli dziecko jest całkowicie zdrowe i wywiad rodzinny nie wskazuje na obciążenie chorobami alergicznymi, to mama karmiąca piersią może jeść niemalże wszystko. W pierwszych miesiącach życia dziecka zaleca się jednak rozwagę i rozsądek. Warto także ograniczyć niektóre produkty, chociażby ze względu na możliwość wystąpienia kolek u malucha.
Zanim udamy się do alergologa…
Podejrzewając alergię pokarmową u dziecka warto najpierw odwiedzić pediatrę i/lub dietetyka, którzy mogą przeanalizować i zmodyfikować dietę malucha. Najczęściej popełniane błędy w odżywianiu dzieci w pierwszych 2-3 latach życia to na przykład tzw. biegunka pędraków, która wynika z nadmiaru węglowodanów tj. owoców i soków owocowych w diecie a za malej ilości tłuszczy). Wizytę u dietetyka warto powtórzyć także po konsultacji u lekarza alergologa, by odpowiednio zbilansować dietę dziecka.
Alergia pokarmowa – podcast do posłuchania
Powyższy artykuł stanowi streszczenie bardzo ciekawej rozmowy, dlatego niezmiennie zachęcamy i do posłuchania :).
Dowiedz się więcej! Zajrzyj do naszego działu: ALERGIA
Sprawdź także >> Wstrząs anafilaktyczny – co warto wiedzieć
