W jakiej formie najlepiej suplementować witaminę E? Przeanalizujmy wyniki badań. Alfa-tokoferol, gamma-tokoferol, tokotrienole, czyli składowe witaminy E. To właśnie alfa-tokoferol przez długie lata był w centrum zainteresowania naukowców. Czy słusznie? 

Przypominamy, że w pierwszej części cyklu poświęconego witaminie E zapoznaliśmy się z jej budową i głównymi funkcjami. Odsyłamy więc do pierwszego wpisu, który przypomni i doskonale wprowadzi nas w dalsze rozważania nad tematem ⇒ „Silny przeciwutleniacz, czyli witamina E – źródła występowania, przyswajalność, zapotrzebowanie!”

Dla przypomnienia, witamina E to silny antyoksydant, zwany też “witaminą młodości”. Poza działaniem przeciwutleniającym wykazuje też działanie przeciwzapalne oraz przeciwzakrzepowe. Stabilizuje błony komórkowe, zwiększając ich płynność i elastyczność, co korzystnie wpływa na stan naszej skóry.

Alfa-tokoferol pod lupą

Alfa-tokoferol przez długie lata był w centrum zainteresowania naukowców. Najwięcej badań prowadzono na tej właśnie formie witaminy E i tę polecano do suplementacji.

Mimo udokumentowanego działania przeciwzapalnego, wyniki szeroko zakrojonych badań interwencyjnych były nieco rozczarowujące. Ochronny wpływ suplementacji alfa-tokoferolu na częstość występowania schorzeń układu sercowo-naczyniowego, nowotworów lub chorób neurodegradacyjnych był niewielki. Dostępne są nawet badania, które wskazują na wyższą śmiertelność ogólną (z wszystkich przyczyn) przy wysokodawkowych terapiach oraz opisują zwiększenie infekcji dróg oddechowych u osób starszych.

Co mogłoby być przyczyną takich niepowodzeń? Kilka badań wskazało na to, że korzyści z suplementacji alfa-tokoferolu są dużo wyższe u osób ze stwierdzonym niedoborem. Tu wyrównanie poziomu we krwi wydaje się dobrą drogą leczniczą.

Warto byłoby także ustalić poziom we krwi, którego przekroczenie zamiast wspierać, rozregulowuje układ immunologiczny. Ponadto, jako że wysoki poziom alfa-tokoferolu pobudza cytochrom P450, następuje zwiększone wydalanie przezeń substancji metabolizowanych, tj. zwiększone wydalanie leków, ale i zmieniony metabolizm niektórych naturalnych, potrzebnych substancji.

Naturalne tokoferole występują w konfiguracji RRR, podczas gdy syntetyczna forma zawiera osiem różnych stereoizomerów i jest nazywana all-rac-alpha-tokoferol. 

Receptory i enzymy w organizmie są wysoce stereoselektywne i dlatego reagują tylko z właściwą cząsteczką. Izoformy witaminy E nie są wzajemnie przekształcalne wewnątrz ludzkiego ciała. I tak na przykład krople apteczne na receptę to właśnie all-rac-alpha-tokoferol. Trzeba się więc liczyć ze słabszym działaniem.

Ponadto zauważono, że podawanie alfa-tokoferolu powoduje obniżenie stężenia gamma-tokoferolu w osoczu, a co za tym idzie, w następnej kolejności w tkankach. Ostatnio naukowcy badają inne formy witaminy E (o czym poniżej) i znajdują różnice w ich działaniu na organizm.

Istnieje możliwość, że podając nadmiar alfa-tokoferolu powodujemy stan nierównowagi w organizmie. Co za tym idzie, osiągamy stan odwrotny do zamierzonego!

W przeciwieństwie do powyższego, podawanie gamma-tokoferolu powoduje podwyższenie w osoczu stężenia obu form.

Alfa-tokoferol i gamma-tokoferol we współczesnej diecie

W typowo amerykańskiej diecie przeważa gamma-tokoferol. Przynajmniej teoretycznie, bo w większości żywności przetworzonej witaminy E jest żadna lub znikoma ilość, a gdyby była uzupełniana przemysłowo, to raczej w alfa-tokoferol. Najwięcej gamma-tokoferolu jest w oleju kukurydzianym, sojowym, sezamowym oraz w orzechach (włoskie, pekan, ziemne). Nasze przyzwyczajenia żywieniowe wydają się promować raczej alfa-tokoferol: oliwa, czy olej słonecznikowy mają jego przewagę.

Jeśli chodzi o wchłanianie z jelita, to badania pokazały, że nie ma preferencji. Alfa-tokoferol i gamma-tokoferol są przyswajane równie dobrze i transportowane z chylomikronami do limfy. Dopiero potem alfa-tokoferol jest zatrzymywany, a gamma-tokoferol szybciej metabolizowany i wydalany.

W badaniach stwierdzono, że alfa-tokoferol jest mocniejszym przeciwutleniaczem niż gamma-tokoferol (ma większą moc przekazywania elektronów) i dlatego wykazuje większą zdolność hamowania utleniania lipidów. Za to gamma-tokoferol lepiej wychwytuje reaktywne formy tlenków azotu (RNOS). Nadmierne wytwarzanie RNOS łączymy z przebiegiem zapalnych chorób przewlekłych, takich jak nowotwory, choroby sercowo-naczyniowe, czy zaburzenia neurodegradacyjne.

Gamma-tokoferol i jego metabolit gamma-CEHC hamują syntezę prostaglandyny E2 w makrofagach i hamują aktywność cyklooksygenazy-2 (COX-2), zmniejszając stan zapalny. Może to mieć znaczenie w nowotworze jelita grubego i cukrzycy typu 1.

Rola gamma-tokoferolu w zapobieganiu chorobom układu sercowo-naczyniowego

Mimo, że wiedza o gamma-tokoferolu jest mniejsza to jednak kilka badań wskazało, że może być potencjalnie ważniejszy niż alfa-tokoferol w zapobieganiu chorobom układu sercowo-naczyniowego (ang. Cardiovascular DiseaseCVD).

Kilka badań wykazało, że stężenia gamma-tokoferolu są odwrotnie proporcjonalne do zwiększonej zapadalności i śmiertelności z powodu CVD. Dostępne są również badania pokazujące, że u osób chorych to stężenia gamma-tokoferolu były niższe w porównaniu ze zdrowymi osobami. W stężeniach alfa-tokoferolu takich różnic nie znaleziono.

Duże badanie przekrojowe szwedzkich i litewskich mężczyzn w średnim wieku wykazało wyższe stężenia gamma-tokoferolu u Szwedów i wiązało się to z mniejszą o 25% zapadalnością i umieralnością z powodu CVD. Podobne wyniki uzyskano badając przez 7 lat kobiety po menopauzie. To przyjmowanie gamma-tokoferolu w jedzeniu, a nie alfa-tokoferolu z suplementu zmniejszało ryzyko zgonu z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego.

To może Cię zainteresować: Likopen – dlaczego warto zadbać o jego podaż w diecie?

Dieta bogata w gamma-tokoferol a ryzyko udaru

Można również znaleźć badania wykazujące związek ilości w diecie gamma-tokoferolu ze zmniejszoną umieralnością w wyniku udaru. Było też badanie wskazujące wyższość suplementacji alfa-tokoferolu z suplementu. Mimo, że nie mamy wytłumaczenia na tę ostatnią rozbieżność i wymaga to wyjaśnienia, to warto zauważyć, że podaż dietetycznego gamma-tokoferolu była dużo niższa we wszystkich badaniach, niż dawka w suplementacji. Co daje nam podstawy do twierdzenia, że jest on jednak mocniejszy.

UWAGA! Istnieje rekomendacja dla spożywania orzechów w celu zmniejszenia ryzyka zawału mięśnia sercowego i śmierci z powodu choroby niedokrwiennej serca.

Badania na zwierzętach wykazały silniejsze działanie gamma-tokoferolu w zapobieganiu agregacji płytek krwi i złego funkcjonowania śródbłonka naczyń krwionośnych. Wszystkie te badania wskazują na potrzebę dalszych badań nad wpływem gamma-tokoferolu na choroby układu sercowo-naczyniowego.

Rola gamma-tokoferolu w innych schorzeniach

Kilka badań wskazało rolę gamma-tokoferolu w nowotworach. Pierwsze z nich powiązało niskie stężenia karotenoidów i gamma-tokoferolu (ale nie alfa-tokoferolu!) z nowotworami górnego odcinka dróg oddechowych w porównaniu z grupą kontrolną. W innym badaniu wykazano statystycznie nieistotne (czyli słabe) powiązanie wyższego stężenia gamma-tokoferolu z obniżonym ryzykiem raka prostaty u japońskich Amerykanów. Dalej: kobiety z uporczywie dodatnim wynikiem zakażenia brodawczakiem miały niższe stężenia gamma-tokoferolu i alfa-tokoferolu w osoczu (o 24% niż w grupie kontrolnej). Przeprowadzone w roku 2000 badanie kliniczno kontrolne wykazało, że pacjenci z najwyższym stężeniem gamma-tokoferolu mieli 5-krotnie niższe ryzyko wystąpienia raka prostaty w porównaniu do pacjentów z najniższym poziomem. Zauważono także, że ochronne działanie alfa-tokoferolu i selenu występuje tylko w obecności wyższego poziomu gamma-tokoferolu. Ale wyższe stężenia gamma-tokoferolu obserwowano u pacjentek z inwazyjnym rakiem szyjki macicy w porównaniu z grupą kontrolną.

W badaniu z 1993 roku czytamy, że wyższe poziomy karotenoidów i alfa-tokoferolu zmniejszają ryzyko raka jamy ustnej i gardła, za to wzrost poziomu gamma-tokoferolu i selenu ryzyko to zwiększa.

Co może powodować te rozbieżności? Po pierwsze jest to tylko jedna z substancji dostarczanych z dietą, która ma znaczenie w homeostazie. Trzeba większych, szeroko zakrojonych badań, żeby ustalić powiązania między składnikami pożywienia, witaminami i mikroelementami oraz ich wspólnymi relacjami. Ponadto dowiedziono, że aktywność cytochromu P450 jest hamowana przez prozapalne cytokiny – wzrost ich poziomu w czasie choroby może zmniejszyć wydalanie gamma-tokoferolu, stąd jego poziom będzie wyższy w chorobie.

Większość obserwacji działania przeciwnowotworowego witaminy E jest prowadzona in vitro i na modelach zwierzęcych, nie udaje się na razie wykazać jej mocnej roli w badaniach na ludziach.

Mimo, iż dowody nie są mocne, w paru badaniach wykazano dobry wpływ witaminy E na spowolnienie postępu zaćmy. Istnieją też doniesienia, że dobrze jest stosować witaminę E u pacjentów z HIV i AIDS, aczkolwiek wymaga to dalszych badań.

Pozytywne rezultaty wykazywano dodając witaminę E w połączeniu z witaminą C do leczenia takich chorób jak zapalenie skóry, bolesne miesiączki, stan przedrzucawkowy, czy późne dyskinezy po lekach.

Witamina E w zapobieganiu chorobie Alzheimera.

Jeśli chodzi o chorobę Alzheimera, to badania nie potrafią jeszcze wskazać ochronnej roli witaminy E – badano alfa-tokoferol. Aczkolwiek przegląd z roku 2017 podaje, że zauważono lepsze wyniki u pacjentów, którzy otrzymywali mieszaninę tokoferoli. Wiążą to z tym, że jak już mówiliśmy, podawanie alfa-tokoferolu zmniejsza poziom gamma-tokoferolu, a to jego wyższy poziom wydaje się mieć znaczenie. Wykazano również, że znacznie lepsze rezultaty otrzymuje się u pacjentów przy połączeniu mieszaniny tokoferoli z witaminą C.

Tokotrienole i obiecujące wyniki badań.

Ostatnio poświęca się większą uwagę drugiej grupie związków będących składnikiem witaminy E, czyli tokotrienolom. Wykazują one wiele właściwości biologicznych, których nie posiada alfa-tokoferol, między innymi aktywność:

  • neuroprotekcyjną,
  • antynowotworową,
  • zmniejszającą poziom cholesterolu.

Nie są one tak powszechne. Większe ilości tokotrienoli znaleziono w nasionach owsa, jęczmienia, ryżu, a szczególnie duże ilości zawiera olej palmowy i olej z otrąb ryżowych. Największym źródłem tokotrienoli jest anatto – olej pozyskiwany z arnoty właściwej, zawiera w 90% delta-tokotrienol i w 10% gamma-tokoferol.

Tokotrienole dzięki swej budowie są silniejszym przeciwutleniaczem niż alfa-tokoferol, więc mocniej hamują peroksydację lipidów.

Tokotrienoli jest mało w pożywieniu. Gorzej wchłaniają się z jelita, szybciej ulegają metabolizmowi i wydaleniu z organizmu. Z obserwacji wynika jednak, że tokotrienole wykazują działanie, którego nie posiada alfa-tokoferol. Otóż w stężeniach mikromolowych (suplementy) w osoczu hamują enzym – reduktazę HMG-CoA biorący udział w produkcji cholesterolu, dlatego też zmniejszają podwyższony poziom cholesterolu we krwi.

W badaniach in vitro (laboratoryjnych) oraz na modelu zwierzęcym wykazywano przeciwnowotworowe działanie tokotrienoli:

  • zatrzymują cykl komórki i powodują jej apoptozę,
  • działają antyproliferacyjnie,
  • blokują angiogenezę,
  • hamują migrację komórek nowotworowych.

Wykazują także tendencję do gromadzenia się w tkance nowotworowej, co może chronić zdrowe komórki. Nie wiemy jak te ciekawe obserwacje zadziałają u ludzi, potrzeba tu jeszcze wielu badań.

Siła tokotrienoli w porównaniu z alfa-tokoferolem wydaje się większa także w hamowaniu procesów neurodegradacyjnych. Poprawiają też zdolności neuroprotekcyjne – wspomina się o ochronnym działaniu w zapobieganiu udarowi, a także jako pomoc w regeneracji po udarze. Niektóre badania wskazują również na rolę tokotrienoli w hamowaniu osteoporozy.

Alfa-tokoferol, gamma-tokoferol, tokotrienole – podsumowanie wyników badań

Najlepiej zbadany alfa-tokoferol był suplementowany w chorobach lub w celu zapobiegania chorobom. Wyniki nie były satysfakcjonujące. Wydaje się to związane ze zmniejszaniem przez tego typu suplementację stężenia innych form witaminy E, które niejednokrotnie działają nieco inaczej w organizmie i tego działania może brakować. Jaki stąd wniosek?

Mix witaminy E wydaje się działać lepiej. Mimo to nie należy zapominać, że organizm preferuje działanie alfa-tokoferolu choćby dlatego, że ma specjalne białko, które o niego dba. I szybko wydala nadmiary pozostałych form.

Stąd kolejny wniosek! Nasz organizm wymaga równowagi. Wracajmy więc do podstaw, czyli do zdrowego, nieprzetworzonego jedzenia oraz minimalizowania stanów zapalnych w organizmie.

Bibliografia:

  1. Elke Reiter, Quing Jiang, Stephan Christen „Anti-inflammatory properties of α- and γ-tocopherol” 2009
  2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2613571/?fbclid=IwAR2oXWMPNeHZ-R8KHITEn2VFaEUEFdh_nvD-4f-5Cw7U0FiOwss48qeR2o4
  3. Quing Jiang, Stephan Christen, Mark K Shigenaga, Bruce N Ames „γ-Tocopherol, the major form of vitamin E in the US diet, deserves more attention „ 2001
  4. Usoro OB, Mousa SA „Vitamin E forms in Alzheimer’s disease: a review of controversial and clinical experiences” 2010
  5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20373187?fbclid=IwAR1edGJUJVXkyKqabu0Gvu-KTuPxt-vKhOyzByegloTVJ84I16f1LOTwhFk
  6. Wolf G „How an increased intake of alpha-tocopherol can suppress the bioavailability of gamma-tocopherol.” 2006
  7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16808116?fbclid=IwAR13wEttenW2KSnjqc9AbRihtmAdXESG2zYKRHsOMpXqnSJOE5ul4z7gwVA
  8. Yu W, Jia L, Park SK, Li J, Gopalan A, Simmons-Menchaca, Sanders BG, Kline K „Anticancer actions of natural and synthetic vitamin E forms: RRR-alpha-tocopherol blocks the anticancer actions of gamma-tocopherol.”2009
  9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3008344/
  10. Agnese Gugliandolo, Placido Bramanti, Emanuela Mazzon „Role of Vitamin E in the Treatment of Alzheimer’s Disease: Evidence from Animal Models” 2017
  11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5751107/
  12. Kok-Yong Chin, Soelaiman Ima-Nirwana „The Effects of α-Tocopherol on Bone: A Double-Edged Sword?” 2014
  13. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4011043/
  14. Stanisław Witkowski  „Tokotrienole – mniej znana strona witaminy E” 2016
  15. Karol Mińkowski, Stanisław Grześkiewicz, Marzena Jerzewska „Ocena wartości odżywczej olejów roślinnych o dużej zawartości olejów linolenowych na podstawie składu kwasów tłuszczowych, tokoferoli i steroli” 2011
  16. Aldona Jasińska Stępniak „Zmiany zawartości tokoferoli i kwasów tłuszczowych w olejach tłoczonych na zimno z orzechów włoskich, laskowych i migdałów” 2009
  17. Andrzej Masłowski, Dariusz Andrejko, Beata Slaska-Grzywna, Agnieszka Sagan,
  18. Marek Szmigielski, Jacek Mazur, Leszek Rydzak, Paweł Sobczak „Wpływ temperatury i czasu przechowywania na wybrane cechy jakościowe oleju rzepakowego, lnianego i lniankowego” 2013
  19. Kaya Nusret Engin „Alpha-tocopherol: looking beyond an antioxidant” 2009
  20. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2672149/
  21. Saliha Rizvi, Syed T. Raza, Faizal Ahmed, Absar Ahmad, Shannia Abbas, Farzana Mahdi „The Role of Vitamin E in Human Health and Some Diseases” 2014
  22. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC399753

1 KOMENTARZ

  1. Interesujący artykuł. Miałam udar rok temu
    i używam pewnych suplementów, m.innymi Witaminę E z firmy „Bonimed” Ojca Grzegorza. Jak zrozumiałam, to tokotrienole wspomagałaby regenerację systemu nerwowego, ale tokoferol niekoniecznie. Interesuje mnie annato i ciekawam jaka dieta/alternatywna medycyna pomogłaby mi (?)..
    Pozdrawiam,
    Danuta

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię