Arnika może nam się przydać w okresie wakacyjnym, kiedy częściej się ruszamy, uprawiamy różne sporty, wędrujemy po górach. W takich sytuacjach narażeni jesteśmy na urazy – z krwiakami, siniakami, obrzękami. Arnika jest jedną z roślin, która może nam przynieść ulgę w tego typu dolegliwościach, ale nie tylko. Działanie wyciągów z arniki podawanych doustnie jest znacznie szersze. Na uwagę zasługują też wyniki kilku badań naukowych.
[aktualizacja: 04’2021]
Arnika znana jest od wieków, choć pierwszy raz opisała ją w XII wieku, w dziele „Physica” św. Hildegarda, a nazwę nadał jej w 1533 roku jeden z redaktorów tego dzieła. Następnie nazwy tej używał m.in. francuski botanik Jacques Daléchamps, który uważał, że pochodzi ona od greckiego słowa „ptarmika” oznaczającego coś, co powoduje kichanie. Karol Linneusz używał tej nazwy zarówno w botanice jak i w farmacji.
Arnika – charakterystka
Arnika (kupalnik górski, pomornik) jest byliną z rodziny Compositae występującą na górskich łąkach Europy Środkowej, Azji i Ameryki Północnej. Rzadziej spotyka się ją na niżu, m.in. na Litwie i Białorusi.
W Polsce arnika występuje rzadko i dlatego jest pod ochroną, nie wolno pozyskiwać jej ze stanu naturalnego.
Spotkać ją możemy w Sudetach, Karpatach, na Pomorzu Mazurskim, Suwalszczyźnie i w Puszczy Białowieskiej. Dlatego też pozyskujemy ją z plantacji. Gatunek Arnika górska (Arnica montana) jest trudny w uprawie, dlatego wykorzystuje się łatwiejszy: Arnika łąkowa (Arnica chamissonis Lessing subspecies foliosa) pochodzący z amerykańskich prerii. Jest on równoważny leczniczo. Te dwa gatunki działają najsilniej i są używane w lecznictwie.
Surowcem leczniczym są kwiaty arniki (Flos Arnicae) lub koszyczek arniki (Anthodium Arnicae) zbierane w początkowym okresie kwitnienia (kwitnie od czerwca do sierpnia) i suszone w cieniu i przewiewie.
Arnika i aktywne substancje terapeutyczne
W niepozornej roślince, jaką jest arnika zidentyfikowano około 150 terapeutycznie aktywnych substancji, dla przykładu są to:
- flawonoidy 0,4 – 0,6% (astragalina, luteolina, 3-glukozyd kempferolu, kwercetyna, izokwercetyna),
- kwasy fenolowe (cynaryna 0,05%, kw. chlorogenowy, kw. kawowy, kw. galusowy),
- olejek eteryczny 0,15% (kwasy tłuszczowe, tymol, triakontan, tymochydrochinon i inne),
- związki trójterpenowe (arnidiol, faradiol, taraksasterol, laktony gwajanowe, arnifolinę, estry helenaliny, ksantanolidy),
- irydoid – loliolid,
- aminy (m.in. cholina ok 0,1%, trójmetyloamina),
- betainę,
- karotenoidy (m.in. ksantofil),
- poliacetyleny (tridecen-pentain -ok. 0,2%, tridekadien, tetraina),
- fitosterole (m.in. β-sytosterol ),
- i wiele innych.
Z badań wynika, że zawartość ilościowa i charakter laktonów seskwiterpenowych zależy od wysokości uprawy, temperatury i opadów w danym roku.
Działanie kwiatu arniki jest widoczne zarówno po stosowaniu zewnętrznym, jak i wewnętrznym.
Zastosowanie zewnętrzne arniki – czy tylko na siniaki?
Związki czynne kwiatów arniki są dobrze wchłaniane przez naskórek i docierają do naczyń włosowatych, wzmacniając ich ścianki i w przypadku uszkodzeń zapobiegają przenikaniu osocza poza łożysko żylne. Zmieniają również ciśnienie na zewnątrz i wewnątrz drobnych naczyń podskórnych, sprzyjają stopniowemu wchłanianiu się płynu wysiękowego, zmniejszają sam obrzęk i jego bolesność. W samych naczyniach zwiększają aktywność fibrynolityczną, przeciwdziałają aglutynacji (zlepianiu się) płytek krwi i zapobiegają tworzeniu się zakrzepów.
Działanie wyciągów z arniki jest mocno odkażające – działa przeciwgrzybiczo, bakteriobójczo, wirusobójczo oraz przeciwpierwotniakowo; ściągające, przeciwzapalne, przyspieszające gojenie ran, wygładzające blizny.
Dlatego też wyciągi arnikowe sprawdzają się w trądziku, trądziku różowatym oraz sterydowym z objawami teleangiektazji i plamic. Kosmetyki z wyciągami z arniki są bardzo dobre dla cery naczyniowej.
Co nam mówią badania naukowe nad arniką?
Badania naukowe nie dały jednoznacznej odpowiedzi, jeśli chodzi o siłę działania ekstraktów z arniki, gdyż skutki i wnioski były przeróżne, a badania różnie zaprojektowane.
Przykładowo w jednym z badań sprawdzano wpływ miejscowego stosowania arniki na zmniejszenie bólu, wskaźników stanu zapalnego i uszkodzenia mięśni u 20 mężczyzn (ćwiczeniami wywołano u nich bolesność mięśni). Uczestnicy badania uznali, że ból był mniejszy, jednakże nie miało to wpływu na markery zapalne w badaniach krwi.
W innym badaniu porównano 5% maść z ibuprofenem z żelem arnikowym (50g nalewki na 100g żelu). Stosowano je u 204 pacjentów z potwierdzoną aktywną chorobą zwyrodnieniową stawów międzypaliczkowych rąk. Po 21 dniach stwierdzono, że w intensywności bólu i funkcji ręki nie stwierdzono istotnych różnic. Działania niepożądane zgłosiło 6 pacjentów w grupie ibuprofenu i 5 w grupie arniki. Wynika z tego, że preparat arniki jest równie wskazany w łagodzeniu choroby zwyrodnieniowej stawów rąk co ibuprofen.
Żel z arniką okazał się skuteczny również w łagodzeniu dolegliwości powodowanych przez zapalenie stawu w kolanie. W otwartym, wieloośrodkowym badaniu z udziałem 26 mężczyzn i 53 kobiet ze słabym i średnio nasilonym zapaleniem stawu kolanowego, smarowanie dwa razy dziennie chorego kolana żelem z arniką zmniejszało ból i sztywność. 69 pacjentów (87%) oceniło tolerancję leczenia jako dobrą lub dość dobrą.
Wyciągi z arniki mogą powodować uczulenie u osób wrażliwych. Przeciwwskazaniem do stosowania są ostre zapalenie skóry, rany krwawiące, oparzenia III stopnia czy bardzo rozległe obtarcia naskórka.
Opracowania z początku XXI w. pokazują, że właściwości alergizujące arniki są w istotnym stopniu łagodzone przez jej działanie przeciwzapalne i immunosupresyjne.
W jakich chorobach możemy zastosować arnikę zewnętrznie?
- stłuczenia, krwiaki, obrzęki,
- trądzik zwykły i trądzik różowaty,
- teleangiektezje,
- wrzody, liszaje, czyraki,
- ukąszenia owadów,
- łuszczyca,
- łojotok,
- odparzenia,
- odleżyny,
- oparzenia I i niewielkie II stopnia,
- zapalenie pochewki ścięgna, nerwu lub stawu, bólu barku,
- owrzodzenie żylakowate, zakrzepowe lub zarostowe zapalenie żył.
Działanie wyciągów z arniki podawanych doustnie
- zwiększają (nieznacznie) wytwarzanie soku żołądkowego oraz żółci,
- działają moczopędnie,
- rozkurczają mięśnie gładkie,
- zwiększają wydolność mięśnia sercowego przez co podwyższa się przepływ krwi przez naczynia wieńcowe i objętość wyrzutowa serca. Zmniejszają się również opory obwodowe i poprawia krążenie w kończynach oraz mózgu.
- pobudzają oddech,
- działają nieznacznie przeciwzapanie i przeciwobrzękowo w obwodowych naczyniach żylnych i mózgowych,
- działają uszczelniająco i wzmacniająco na naczynia krwionośne, antyagregacyjnie oraz przeciwzakrzepowo, przeciwmiażdżycowo,
- usprawnia przepływ limfy i ustępowanie zastoin,
- zmniejszają szumy uszne i zawroty głowy.
W badaniach in vitro sprecyzowano, że wyciągi z arniki hamują: migrację neutrofili, syntezę prostaglandyn, aktywność czynnika transkrypcyjnego NF kappa-B, wytwarzanie tlenku azotu przez makrofagi, hamują wydzielanie histaminy z mastocytów.
Arnika. Kiedy powinniśmy zachować środki ostrożności?
Przetwory z arniki stosuje się doustnie bardzo ostrożnie. Przyjęte w zbyt dużych dawkach powodują ból głowy i brzucha, wymioty, biegunkę, a nawet osłabienie pracy serca, oddechu i zwężenie źrenic.
Nie można ich stosować również w stanach zapalnych żołądka i jelit, krwawieniach w przewodzie pokarmowym, stanach pozawałowych i leczeniu strofantyną czy glikozydami naparstnicy. Przeciwwskazaniem jest również ciąża.
To może Cię zainteresować: Zioła w ciąży – sprawdź, po które możesz bezpiecznie sięgać, a których bezwzględnie unikać!
Wskazania do stosowania arniki
- zaburzenia pamięci, szum w uszach, zawroty głowy, mroczki po schylaniu się,
- zapalenie żył, zakrzepy, zatory, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, obrzęki,
- zaburzenia wieńcowego i mózgowego krążenia krwi,
- tzw serce starcze i postępujące osłabienie mięśnia sercowego na tle miażdżycowym,
- bóle kostne i stawowe, nerwobóle,
- żylaki odbytu.
Przetwory i preparaty z arniką
Z arniki możemy wykonać napar lub odwar (1 łyżeczka kwiatu na około 200 ml wody) i stosować do płukania jamy ustnej lub gardła, płukania włosów, przemywania narządów płciowych.
W aptece i sklepie zielarskim możemy nabyć gotową nalewkę z kwiatu arniki i stosować ją w postaci okładów, przemywań (rozcieńczoną) lub pędzlowania np. ropni, w stanie nierozcieńczonym.
Dostępne są też gotowe maści z wyciągami z arniki i tu ważne jest podłoże maściowe. Najlepiej, aby nie było w nim parafiny czy wazeliny. Samemu można też taką maść wykonać wykorzystując do tego nalewkę arnikową i lanolinę. Bardzo dobra jest, dostępna w handlu, biomaść zawierająca ekstrakt z arniki, ekstrakt z dziurawca na oleju słonecznikowym oraz roztwory wodne ze śluzów prawoślazu.
Do użytku wewnętrznego istnieje znany od lat preparat Venoforton (mikstura krążeniowa), zawierający w swoim składzie wyciąg z owoców kasztanowca, nalewkę z miłorzębu, nalewkę z kwiatostanu głogu, wyciąg z ziela jemioły oraz nalewkę z arniki.
Stosowanie arniki jest poparte wielowiekową tradycją, badania nie pozwalają na razie na wyjaśnienie jej pełnych możliwości leczniczych. Jest to dla nas wciąż roślina pełna tajemnic.
Objawy przedawkowania arniki
Objawami przedawkowania jest pieczenie w gardle, w przełyku i brzuchu (podrażnienie), biegunka, nudności, wymioty, krwiomocz, złe samopoczucie, wysypki skórne, zaburzenia sercowe (kołatanie serca), bóle głowy i karku, utrata przytomności, zapaść, skurcze macicy, bóle (pieczenie) nerek i dróg moczowych.
Bibliografia
- „Arnica montana L. – a plant of healing: review” Priyanka Kriplani, Kumar Guarve, Uttam S. Baghael.
- Anti-inflammatory and immune-regulatory mechanisms prevent contact hypersensitivity to Arnica montana L. Lass C1, Vocanson M, Wagner S, Schempp CM, Nicolas JF, Merfort I, Martin SF.
- Skin penetration studies of Arnica preparations and of their sesquiterpene lactones. Wagner S, Suter A, Merfort I
- The effects of topical Arnica on performance, pain and muscle damage after intense eccentric exercise. Kate L. Pumpa, Kieran E Fallon, Alan Bensoussan and Shona Papalia
- Choosing between NSAID and arnica for topical treatment of hand osteoarthritis in a randomised, double-blind study. Widrig R, Suter A, Saller R, Melzer J.
- Use of Arnica to relieve pain after carpal-tunnel release surgery. Jeffrey SL, Belcher HJ
- Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy pod redakcją dr hab. Aleksandra Ożarowskiego.
Czy sprawdzi się też na łupież pstry?