Atopowe zapalenie skóry (AZS), zwane też wypryskiem atopowym, należy do najczęstszych chorób skóry. Dolegliwość ta ma podłoże autoimmunologiczne. AZS jest chorobą przewlekłą, co oznacza, że nie da się jej w pełni wyleczyć, ale skutecznie można wyciszyć dokuczliwe objawy. O najnowszych metodach leczenia rozmawialiśmy z dr. hab. n. med. Ireną Walecką.
Atopowe zapalenie skóry – przyczyny i objawy
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba skóry o charakterze ogólnoustrojowym. Objawia się uporczywym świądem oraz bolesnymi zmianami zapalnymi skóry. To poważne schorzenie immunologiczne, które ma ogromny wpływ na życie chorego i jego bliskich. Nie tylko obniża jego jakość, ale wpływa także na stan psychiczny, utrudniając normalne funkcjonowanie. AZS to choroba całego organizmu, dlatego wymaga kompleksowego leczenia!
AZS w Polsce dotyka aż 10-20% dzieci oraz 2-5% dorosłych!
Niestety w sposób jednoznaczny nie można określić jednego czynnika odpowiedzialnego za atopowe zapalenie skóry. W związku z tym całkowite wyleczenie jej jest praktycznie niemożliwe.
Współcześnie mówi się o trzech głównych czynnikach AZS, które współistnieją oraz wpływają na siebie. Mowa tu o:
- predyspozycjach genetycznych,
- nieprawidłowo funkcjonującym układzie immunologicznym,
- zanieczyszczonym środowisku.
Do rozwoju AZS dochodzi na skutek współdziałania czynników genetycznych, środowiskowych, uszkodzenia bariery skórnej oraz zaburzeń układu immunologicznego.
Atopowe zapalenie skóry — kto najczęściej choruje?
W większości przypadków pierwsze objawy AZS pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie. Na wyprysk atopowy cierpi 10-20% dzieci. U 40-80% z nich symptomy ustąpią przed 5. r.ż., a w pozostałych 60-90% przed 15 r.ż. Natomiast w przypadku osób dorosłych choroba dotyczy “tylko” 2-5% społeczeństwa.
Wśród objawów dominuje suchość skóry i świąd, który bywa bardzo dokuczliwy, znacznie obniża jakość życia, niekiedy uniemożliwiając normalne funkcjonowanie. W niektórych przypadkach zmiany skórne występują w widocznych miejscach (na dłoniach, twarzy) lub są bardzo rozległe. Z tego względu chorzy mają niższą samoocenę i gorsze samopoczucie. U niektórych z nich dochodzi nawet do rozwoju depresji.
Dlaczego tak dużo dzieci cierpi na AZS?
Skóra małego dziecka jest cienka, gładka i bardzo delikatna. Nie ma jeszcze w pełni wykształconej bariery wodno-lipidowej, dlatego jest podatna na utratę wody i negatywny wpływ czynników zewnętrznych. Zanieczyszczenie środowiska, alergeny, a także czynniki genetyczne i immunologiczne sprzyjają rozwojowi choroby.
To może Cię zainteresować: Pieluszkowe zapalenie skóry. Co robić, aby go uniknąć?
Atopowe zapalenie skóry – choroba, którą można odziedziczyć
Jeżeli w rodzinie są osoby, które przewlekle chorują na astmę, katar sienny, zapalenie spojówek lub inną formę dającej się we znaki alergii, to istnieje ogromne prawdopodobieństwo, że kolejne pokolenie może „otrzymać w spadku” także atopowe zapalenie skóry (AZS), jako predyspozycję genetyczną. W tym przypadku, za powstanie choroby, odpowiadają tzw. geny „kodujące”, które mają skłonność do pobudzania reakcji alergicznych.
Atopowe zapalenie skóry mylnie kojarzone jest z wysypką dziecięcą. To poważna dermatoza występującą również u osób dorosłych!
Współcześnie przeprowadzone badania dowodzą, że niemowlęta rodzące się z AZS posiadają skórę z innymi właściwościami. Chodzi głównie o naskórek oraz jego barierę chroniącą. W przypadku predyspozycji genowych nie jest on zabezpieczony w sposób naturalny.
Zaburzenia na skórze dotykają wszystkich miejsc. Oznacza to, że bariera ochronna została zniszczona na całym ciele, pomimo tego, że oznaki tj. świąd czy wysypka, występują plackami, w określonych miejscach.
Najnowsze metody leczenia AZS
Najnowszą metodą leczenia atopowego zapalenia skóry są leki biologiczne. Od 2022 roku w Polsce dostępne są dwa nowe leki: upadacitinib i abrocitinib. Zanim jednak pacjent zostanie zakwalifikowany do leczenia biologicznego, należy określić stopień ciężkości choroby, bo tylko pacjenci z umiarkowaną i ciężką postacią AZS, mogą skorzystać z najnowszych metod leczenia.
Do oceny nasilenia objawów atopowego zapalenia skóry można użyć jednej z aż 20 istniejących skal, które uwzględniają różne aspekty choroby. Najpopularniejsza jest skala SCORAD, oceniająca powierzchnię zajętej skóry i nasilenie zmian oraz objawy subiektywne pacjenta takie jak świąd i jakość snu. W przypadku kwalifikacji do terapii lekami biologicznymi bierze się pod uwagę tylko obiektywną ocenę lekarza i stosuje się wskaźnik EASI. Podobnie jak w skali SCORAD, lekarz bierze pod uwagę rozległość i nasilenie zmian. Wskaźnik EASI może przyjąć wartość od 0 do 72. Wynik 20 oznacza umiarkowany AZS, a powyżej tej wartości mówimy już o ciężkiej postaci choroby. Aby zakwalifikować się do leczenia biologicznego, pacjent musi otrzymać wynik ≥20.
Ponadto przed rozpoczęciem terapii chory musi spełniać jeszcze inne kryteria — przejść leczenie tradycyjne. W każdej grupie wiekowej leczenie AZS wygląda ono nieco inaczej.
Leczenie AZS u dzieci poniżej 6 r.ż.
W tej grupie leków biologicznych w ogóle się nie stosuje. U najmłodszych najważniejsze jest emolientowanie, czyli stosowanie kosmetyków o właściwościach nawilżających, natłuszczających, zmiękczających i regeneracyjnych. Celem tych preparatów jest odbudowa bariery hydrolipidowej skóry, dzięki czemu będzie ona mniej podatna na negatywny wpływ czynników zewnętrznych. W fazach zaostrzeń można podać dziecku miejscowo (w postaci maści) inhibitory kalcyneuryny i glikokortykosteroidy.
U dzieci ważne jest też zidentyfikowanie ewentualnych alergenów, a następnie unikanie ich. Wiele przypadków AZS u dzieci związana jest z alergią pokarmową.
Dzieci pomiędzy 6. a 12. rokiem życia
U starszych dzieci na początku schemat leczenia wygląda tak jak w młodszej grupie. Dodatkowo można zastosować fototerapię UVB 311. Jeśli leczenie miejscowe nie przynosi zamierzonych efektów, wtedy można zastosować leki takie jak dupilumab (w formie zastrzyków) oraz encorton (doustnie).
Dzieci i młodzież w wieku 12-18 lat
Leczenie AZS w tej grupie wiekowej wygląda tak samo, jak w młodszych grupach. Dodatkowo po 12 r.ż. można podawać cyklosporynę oraz lek biologiczny upadacitinib.
Leczenie atopowego zapalenia skóry u dorosłych
Jeśli leczenie miejscowe i fototerapia nie przynoszą efektów, wprowadza się metotreksat, azatioprynę, glikokortykosterydy lub cyklosporynę. Jeśli i te leki nie spowodują poprawy, można zastosować któryś z leków biologicznych: upadacitinib, baricitinib lub dupilumab. Po całkowitym ustąpieniu objawów podejmuje się próby odstawienia. Lekarz może zmniejszyć dawkę leku lub też wydłużyć czas pomiędzy przyjęciem kolejnych dawek.
W trakcie terapii lekami biologicznymi kobiety nie mogą zajść w ciążę i muszą stosować skuteczną metodę antykoncepcji. Wynika to z faktu, że leków biologicznych nie testuje się na kobietach ciężarnych i nie wiadomo, jak wpłyną one na płód i przebieg ciąży.
Pojawienie się objawów atopowego zapalenie skóry po raz pierwszy w wieku dorosłych zawsze powinno wzbudzić czujność lekarza. Warto pogłębić wtedy diagnostykę i zbadać pacjenta m.in. w kierunku chłoniaka z komórek T (AZS to jeden z objawów tego rodzaju nowotworu).
A co z dorosłymi ? Mając 49 lat (teraz mam 56 lat), po mastektomii -zaczęłam chorować na AZS. Kłopot mam tylko na twarzy, do pielęgnacji skóry twarzy muszę używać d r o g i c h srodków myjących, oczyszczających, i nawilżająco-natłuszczających -inaczej skóra śwędzi i brzydko jest czerwona. Skóra reaguje również na nie sprzyjające czyniki atmosferyczne, czy nawet na zbyt duszne powietrze 🙁