Chmiel jest ziołem mocnym i pewnym w działaniu. Działa nie tylko nasennie i uspokajająco. Ma zastosowanie w wielu stanach chorobowych. Szyszki chmielu są silnymi antyoksydantami a ich pozytywne działanie wykazano również w łagodzeniu objawów menopauzy. Przyjrzyjmy się zatem tej bylinie bliżej.

W poprzednim artykule dotyczącym sposobów radzenia sobie ze stresem omawialiśmy właściwości kozłka lekarskiego ⇒ „Kozłek lekarski-bylina skuteczna w walce ze stresem”, dzisiaj zajmiemy się chmielem.

Kolejność ta jest nieprzypadkowa, w badaniach wykazano bowiem zachodzenie synergizmu w działaniu receptorowym pomiędzy ekstraktami z korzeni kozłka i szyszek chmielu. Efekt ten jest wykorzystywany w projektowaniu złożonych produktów roślinnych (mieszanek ziołowych, na przykład ojca Klimuszki, tabletek uspokajających i nasennych, nalewek czy innych postaci leku ziołowego).


Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus)

Chmiel zwyczajny należy do rodziny konopiowatych (Cannabaceae) i jest byliną dwupienną, co oznacza, że kwiaty męskie i kwiaty żeńskie występują na osobnych roślinach tego samego gatunku. Kwiaty męskie zebrane są w zwisające, wiechowate kwiatostany, kwiatostany żeńskie przypominają szyszki.

To właśnie kwiaty żeńskie (Strobili lupuli) stanowią surowiec leczniczy i są stosowane w przemyśle browarniczym.

Na wewnętrznej stronie szyszek znajdują się włoski gruczołowe zawierające żółtą lub brązową substancję o swoistym silnym zapachu, zwaną lupuliną. Kiedy szyszki chmielu są suszone, gruczołki osypują się i duża ilość lupuliny może zostać stracona, a jest to bardzo cenny składnik. Tak może się dziać podczas produkcji przemysłowej, ale my sami również możemy pozyskiwać to cenne zioło, dbając o delikatne traktowanie surowca.

Owocostany chmielu zbiera się podczas pogodnych dni, w sierpniu na początku dojrzewania, kiedy stają się żółtozielone.

Suszy się je cienkimi warstwami w cieniu i przewiewie. Po suszeniu nie zapomnijmy o zebraniu osypanego żółto-zielonkawego proszku. Surowiec zachowa swoje właściwości najwyżej rok, chyba że zrobimy z niego nalewkę, wtedy trwałość przedłuży się do 3 lat.

Trochę historii…

Starożytni Rzymianie uważali, że długie i cienkie pędy chmielu oplatając drzewa duszą je, tak jak dusi swoją ofiarę wilk, stąd nazwa „lupulus”.

Chmiel rośnie w strefie umiarkowanej Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Polsce w stanie naturalnym występuje w wilgotnych lasach, zaroślach i przydrożach. Dorasta do 8 m wysokości, a na plantacjach nawet do 12 m, wijąc się zawsze w prawą stronę. Ze względu na rozmiary wymaga mocnych podpór, a gdy ich brakuje, płoży się po ziemi.

Chmiel ma swoją długą historię. W starożytnym Rzymie młode, nie zdrewniałe pędy jadano jak sałatę, w XVI wieku włoski zielarz Mattioli również o tym wspominał. Po drugiej stronie oceanu Indianie używali go do wypieków, gdyż powodował rośnięcie ciasta (podobno u Apaczów słowo określające chmiel jest synonimem „robić z tym ciasto”). Pierwsza wzmianka o uprawie w Europie pochodzi z VIII wieku. W średniowieczu, uprawiany w ogrodach klasztornych, był lekiem mnichów.

Święta Hildegarda pisała: „Chmiel jest najbardziej przydatny do przyrządzania piwa i dlatego piwo sprawia, że człowiek staje się przygnębiony i melancholijny” i uznawała, że przy takich skłonnościach lepiej pić wino, niż piwo.

Zielarze często zalecali wypełnianie poduszek szyszkami chmielu ze względu na jego właściwości uspokajające i nasenne.

Właściwości i zakres działania chmielu

Przybliżmy w zarysie składniki szyszek chmielowych i lupuliny. Szyszki chmielowe zawierają olejek eteryczny 1-3% (humulen, mircen, alfa-kariofilen, beta-kariofilen, farnezen), garbniki – około 4-5%, żywicę – około 10%; α-kwasy – humulon, kohumulon, adhumulon, prehumulon, posthumulon;  β-kwasy – lupulon, kolupulon, adlupulon, prelupulon, postlupulon oraz ich pochodne -metylobutenol), alkohol terpenowy i jego estry, chinony, asparaginę, cholinę, triterpen – hopanon, chalkony i flawonoidy ( np.kwercetyna, kamferol).

Czysta lupulina zawiera olejek eteryczny 4-6%, żywice 40-50%, woski 15-25%.

Chmiel jest ziołem mocnym i pewnym w działaniu. Działa:

  • uspokajająco,
  • nasennie,
  • przeciwlękowo,
  • rozkurczowo,
  • wywiera wpływ estrogenny i anty androgenny,
  • obniża progesteron,
  • obniża popęd płciowy i wrażliwość mięśni,
  • pobudza wydzielanie soków trawiennych,
  • wzmaga wydzielanie żółci,
  • zapobiega bezsoczności żołądka,
  • przyspiesza trawienie i poprawia wchłanianie pokarmów,
  • działa ochronnie na gruczoł krokowy u mężczyzn (łagodzi też objawy związane z przerostem prostaty),
  • poprawia kontrolę nerwową nad zwieraczami (mimowolne moczenie się, przedwczesny wytrysk nasienia, zaburzenia oddawania moczu),
  • działa moczopędnie i odtruwająco,
  • zmniejsza agresję i skłonność do walki (praktykowane podawanie u zwierząt),
  • przeciwzapalnie i przeciwwysiękowo.

Zastosowanie chmielu w stanach chorobowych

Stany chorobowe, w których możemy zastosować chmiel to m.in.:

  • stany napięcia i niepokoju,
  • trudności w zasypianiu,
  • nadpobudliwość płciowa,
  • nerwice w okresie przekwitania,
  • zaburzenia miesiączkowe,
  • nerwica serca, żołądka i jelit,
  • ataki lęku oraz histerii,
  • migrena nerwicowa,
  • kolka przy wysiłku fizycznym,
  • w osłabieniu procesów trawiennych,
  • w niedokwaśności,
  • przy nadmiernej fermentacji jelitowej,
  • przy wzdęciach, odbijaniu i innych objawach wskazujących na przewlekły nieżyt przewodu pokarmowego,
  • w gruźlicy-tu pomocniczo razem z ziołami zawierającymi krzemionkę i chemioterapeutykami,
  • w stanach przednowotworowych i w raku żołądka, pęcherzyka żółciowego, wątroby i płuc, przy równoczesnym stosowaniu innych sposobów leczenia oraz w stanach pooperacyjnych po usunięciu tkanki rakowej,
  • zewnętrznie (kataplazmy) – w zapaleniu korzeni nerwowych, bólach reumatycznych, zapaleniu skóry, czyrakach i trudno gojących się ranach,
  •  w przypadku wypadania włosów.

Ekstrakt z szyszek chmielu i lupulina mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.

W badaniach wykazano silne właściwości hamujące w stosunku do bakterii powodujących trądzik (Propionibacterium acnes, Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes i Kocuria rhizophila), porównywalne do najczęściej stosowanych antybiotyków, jak erytromycyna czy klindamycyna.

W innych badaniach wykazano, że ksantohumol jest związkiem o szerokim spektrum działania przeciwko bakteriom Gram-dodatnim (Streptococcus mutans i Staphylococcus aureus), grzybom (Trichophyton spp.) i wirusom (wirus zakaźnej biegunki bydła BVDV, wirus opryszczki pospolitej typ 1 i 2, cytomegalowirus, HIV-1). Wykazano również silne hamowanie replikacji zarodźca malarii, wywołującego malarię u ludzi.

Połączenie terapii antybiotykowej z ekstraktem z chmielu mogłoby spowodować obniżenie potrzebnej ilości antybiotyku, a tym samym zmniejszenie prawdopodobieństwa rozwoju oporności oraz zmniejszenie toksyczności leku dla osoby leczonej.

Należy jednak pamiętać, że te badania mają charakter in vitro, a związki występujące w ekstrakcie z chmielu nie mogą być używane ogólnoustrojowo, gdyż ich przeciwdrobnoustrojowe działanie w surowicy krwi jest znacznie niższe. Nie zmienia to jednak faktu, że sam ekstrakt z chmielu czy lupulina mogą być stosowane zewnętrznie w formie okładów, toników, maści, a także kąpieli. Kąpiel w chmielu jest również polecana przy egzemach, także tych przebiegających ze świądem.

Szyszki chmielu skuteczne podczas menopauzy

Pozytywne działanie szyszek chmielu wykazano również w łagodzeniu objawów menopauzy.

Ze względu na powikłania zakrzepowo-zatorowe, które są bardzo częste przy hormonalnej terapii zastępczej, poszukuje się leków roślinnych mogących stanowić bezpieczną alternatywę.

Najsilniejszą aktywność estrogenną w chmielu wykazuje 8-prenylonaryngenina (8-PN). W badaniach zapewniających losowość wyboru osób objętych badaniem, kontrolę przez placebo i wykorzystanie standaryzowanego na 8-PN (100 albo 250 μg) ekstraktu chmielowego, wykazano pozytywne działanie w odniesieniu do objawów naczynioruchowych i innych dolegliwości związanych z menopauzą. W szczególności znaczące było zmniejszenie uderzeń gorąca przez podawanie wyciągu z chmielu.  Już dawka 100 μg wykazywała wysoką efektywność, zwiększanie dawki nie było potrzebne, bo nie poprawiało skuteczności. 

Flawonoidy chmielu mogą być skutecznym dodatkiem do alternatywnego leczenia objawów menopauzy zwłaszcza, że w badaniach nie wykazano objawów ubocznych.

Działanie antyoksydacyjne szyszek chmielu

Ekstrakt z szyszek chmielu i jego składniki wykazują silne działanie antyoksydacyjne. W badaniach wykazano m.in., że składnik ekstraktu – ksantohumol był porównywalny w działaniu z polifenolem 60 (zawiera katechiny z zielonej herbaty), a o wiele silniejszy niż witamina E oraz C.

W innych badaniach kwasy goryczowe chmielu hamowały rozpad erytrocytów indukowany nadtlenkiem wodoru, oraz hamowały peroksydację (utlenienie) lipidów. 

W związku z tym, że zapadalność na choroby nowotworowe jest coraz wyższa, uwaga naukowców skierowana jest na poszukiwanie substancji, czy to naturalnych czy syntetycznych, które mogłyby zapobiegać uszkodzeniom i powstawaniu zmian przednowotworowych. Rozwój wielu chorób nowotworowych, m.in. raka śluzówki macicy, sutka, prostaty i okrężnicy zależny jest od poziomu estrogenów. Zarówno żeńskie hormony płciowe, jak też ich metabolity mogą indukować wolnorodnikowe uszkodzenia DNA oraz niestabilność genetyczną.

Obecne w chmielu prenylowe flawonoidy wykazują w różnym stopniu właściwości chemoprewencyjne.

W badaniach in vitro wykazano, że hamują one aktywność aromatazy (enzymu odpowiadającego za syntezę estrogenów), indukują apoptozę komórek rakowych raka piersi i hamują ich proliferację. W innym badaniu zaobserwowano indukowanie apoptozy limfocytów pochodzących od chorych na białaczkę, w jeszcze innym hamowanie proliferacji komórek raka prostaty.

Badania in vitro oczywiście nie przesądzają o działaniu leczniczym substancji na żywym organizmie, jednakowoż zachęcają do stosowania ich w celu zapobiegania zmianom.

Działanie uspokajające i przeciwdepresyjne chmielu

Zarówno szyszki chmielowe, jak i lupulina utrudniają przenoszenie bodźców do ośrodkowego układu nerwowego, hamują nieco czynność kory mózgowej i wywierają działanie uspokajające, zwłaszcza na sferę płciową. W badaniach na zwierzętach wykazano przedłużenie snu wywołanego ketaminą, zmniejszenie aktywności motorycznej oraz spadek temperatury ciała (Schiller i wsp.).

W innym badaniu obserwowano przedłużenie czasu snu wywołanego pentobarbitalem (dawka 10 mg/kg Zanoli i wsp.) a w mniejszej dawce 5 mg/kg ekstrakty skracały czas bezruchu podczas testu wymuszonego pływania co wskazuje na przeciwdepresyjne działanie ekstraktu.

Badanie przeprowadzone na grupie 50 mężczyznach uzależnionych od alkoholu, w czasie leczenia i z objawami abstynencji pokazało, że podawanie złożonego leku ziołowego z ekstraktami z chmielu, kozłka, melisy i serdecznika zmniejszyło ilość koszmarów sennych i przebudzeń w środku nocy, poprawiła się jakość snu.

Pojawia się więc pytanie: czy w takim razie warto pić piwo dla zdrowia? Związki zawarte w chmielu wykazują bardzo dobre własności prozdrowotne, lecz pamiętajmy, że korzystne działanie tych związków może być niwelowane przez szkodliwy wpływ nadmiaru alkoholu etylowego 🙂

Ekstrakt z szyszek chmielu znajdziecie w naszym preparacie Harmonix. Odwiedź nasz sklep internetowy z suplementami na bazie ziół – dr.las.pl.

Co możemy przyrządzić z szyszek chmielu i lupuliny?

Napar chmielowy

Jedną łyżkę szyszek chmielu zalać szklanką wrzątku i odstawić na 15 minut pod przykryciem, a potem przecedzić. Możemy pić od 1/4 do 1/3 szklanki, pół godziny przed posiłkami, jako środek poprawiający trawienie, rozkurczowy i wzmacniający, a także łagodnie uspokajający.

Mocno uspokajająca nalewka

Nalewka w stosunku 1:3, na alkoholu. Używamy do 3 razy dziennie po 5 ml na szklankę wody, albo w razie mocnych nerwów 10 ml jednorazowo.

Mieszkanka do obmywania głowy

Ciekawym preparatem przytaczanym przez prof. Ożarowskiego jest mieszanka do obmywania głowy: trzeba zmieszać po 30 g szyszek chmielowych, rozdrobnionych korzeni łopianu i ziela skrzypu polnego oraz 80 g rozdrobnionych korzeni mydlnicy i 20 g kwiatów rumianku. Wsypać 1-2 łyżki stołowe mieszanki do 2 szklanek wody zimnej i gotować powoli pod przykryciem, 15-30 minut. Odstawić na 15 minut i przecedzić. Pozostałe po przecedzeniu zioła zalać ponownie 2 szklankami wody, zagotować, a po lekkim ostudzeniu przecedzić i dodać 2 szklanki ciepłej wody. Pierwszym płynem zmoczyć włosy i palcami masować skórę głowy, poczekać 5 minut i umyć wodą otrzymaną z powtórnego odwaru. Jest to zabieg wzmacniający przy wypadaniu włosów, łojotoku, łupieżu, a nawet grzybicy. Korzystnie jest, aby bezpośrednio po umyciu nie osuszać włosów i skóry, lecz zawiązać ręcznikiem turban na 30 minut.

Również kąpiel z naparem chmielu (100g szyszek na wannę wody) działa uspokajająco, przeciwzapalnie i zmniejsza świąd skóry.

UWAGA! Co do mieszania różnych ziół razem z chmielem to istnieje wiele różnych sposobów, jednak tutaj dobieramy skład pod konkretnego pacjenta i jego dolegliwości. Dla przykładu w wielu mieszankach występuje mięta, której nie damy osobie mającej refluks (a to częste przy stresie). Zastanowimy się nad dołączeniem dziurawca w lecie, czy przy różnych lekach branych przez pacjenta. Dlatego też nie przytoczę tu przykładów, ale zaznaczam, że mieszanki ziołowe wykazują często fantastyczne właściwości i są bardzo korzystne dla zdrowia.

Poznaj inne, równie cenne >> zioła na uspokojenie <<

Bibliografia

    1. Mielczarek M., Kołodziejczyk J., Olas B., „Właściwości lecznicze chmielu zwyczajnego”, (Humulus lupulus L.), „Postępy Fitoterapii” 2010, nr 4.
    2. Ożarowski A., Jaroniewski W., „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987.
    3. Aleksandra Kołota, Michał Oczkowski, Joanna Gromadzka-Ostrowska „Wpływ występujących w piwie związków polifenolowych na organizm – przegląd literatury”
    4. Wpływ związków biologicznie czynnych zawartych w roślinach leczniczych na receptory ośrodkowego układu nerwowego – podłoże potencjalnych mechanizmów interakcji z lekami syntetycznymi. Część II. Marcin Ożarowski, Przemysław Łukasz Mikołajczak, Teresa Bobkiewicz-Kozłowska, Radosław Kujawski, Przemysław M. Mrozikiewicz.
    5. Surowce roślinne o działaniu przeciwlękowym i antydepresyjnym Gerard Nowak
    6. Natalia Dobros, „Zioła o działaniu uspokajającym i przeciwdepresyjnym”

Sprawdź także >> Kocimiętka właściwa – miododajna roślina ozdobna o właściwościach leczniczych. Czy warto ją uprawiać?

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię