Choroby autoimmunologiczne. Co trzeba o nich wiedzieć?

Jakimi gospodarzami jesteśmy, że zmuszamy nasz własny układ odpornościowy do ciągłej walki? Czy da się ją w ogóle wygrać, a może podejść do sprawy inaczej – zacząć dbać i zapobiegać, zamiast leczyć? Na te i inne pytania odpowiada dr Anna Bochenek-Mularczyk, lekarz internista oraz dietetyk, która od wielu lat zajmuje się leczeniem chorób autoimmunologicznych ze szczególnym uwzględnieniem chorób przewodu pokarmowego. 

Czym są choroby autoimmunologiczne?

Choroby autoimmunologiczne to grupa chorób zaliczanych do schorzeń cywilizacyjnych. W ich przebiegu układ odpornościowy produkuje nadmierną ilość przeciwciał, niszczących nasze własne tkanki, narządy oraz organy.

W normalnych warunkach, gdy układ immunologiczny pracuje prawidłowo, w sytuacji zagrożenia przeciwciało wiąże się z danym antygenem docierającym ze środowiska zewnętrznego i taki kompleks jest następnie wydalany z organizmu. Jeśli jednak dochodzi do różnego rodzaju zaburzeń immunologicznych, mamy do czynienia z nadmierną aktywacją układu immunologicznego. Organizm wytwarza wtedy większe ilości przeciwciał (więcej niż antygenów) niż powinien.

Szacuje się, że około 3% populacji choruje na choroby autoimmunologiczne.

Pomimo wzrostu świadomości lekarzy pierwszego kontaktu i samych pacjentów, zaledwie 10% tych schorzeń autoimmunologicznych jest prawidłowo rozpoznawanych. Niestety, z niewłaściwą diagnostyką wiąże się także nieodpowiednie i nieskuteczne leczenie. 

Warto wiedzieć: choroby autoimmunologiczne coraz częściej dotykają także dzieci. Z tego względu ważne jest, aby lekarze rodzinni potrafili prawidłowo diagnozować tego typu schorzenia. 

Choroby autoimmunologiczne i ich rodzaje

Nadwyżka przeciwciał wytworzonych przez układ odpornościowy krąży w całym organizmie, atakując zdrowe tkanki i narządy, zapoczątkowując tym samym rozwój choroby. Choroby autoimmunologiczne mogą obejmować tkankę łączną lub określone narządy.

Jeżeli przeciwciała atakują tkankę łączną, dochodzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych obejmujących obszar tkanki łącznej. To m.in.: reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, toczeń układowy, twardzina, zapalenie skórno-mięśniowe, pęcherzyca, łysienie złośliwe i łuszczyca. 

W przypadku przeciwciał atakujących narządy, najczęściej dochodzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych powiązanych z tarczycą – np. choroby Hashimoto, a także autoimmunologicznego zapalenia wątroby, zapalenia nerek i zapalenia jelit, m.in.: choroby Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG), celiakii i zapalenia autoimmunologicznego trzustki. To także choroby krwi: małopłytkowość, niedokrwistości hemolityczne oraz przewlekłe białaczki.

Do narządowych chorób autoimmunologicznych należą także choroby układu nerwowego – stwardnienie rozsiane i stwardnienie zanikowe boczne. Niestety są to nieuleczalne schorzenia, które bardzo trudno zdiagnozować. Z tego względu wczesna diagnostyka i szybko wdrożone leczenie mogą znacznie opóźnić postęp choroby, prowadzący do trwałego kalectwa. 

Przeczytaj także: Jak stres wpływa na powstawanie chorób?

Przyczyny chorób autoimmunologicznych

Podłoże schorzeń autoimmunologicznych jest bardzo zróżnicowane. Do tej pory nieznany jest żaden czynnik etiologiczny, który odpowiada za rozwój chorób autoimmunologicznych. Wyjątkiem jest celiakia, gdzie udowodniony został związek pomiędzy glutenem a zanikiem kosmków jelitowych. W pozostałych przypadkach medycyna nie jest w stanie jednoznacznie określić, co jest bezpośrednią przyczyną chorób autoimmunologicznych.

Czynnik etiologiczny chorób autoimmunologicznych wciąż nie jest znany!

Przyczyny wywołujące choroby autoimmunologiczne w większości przypadków nie są do końca poznane. Wiadomo jednak, że za ich rozwój odpowiadają czynniki genetyczne – np. w przypadku celiakii są to warianty genetyczne HLA–DQ2 i HLA–DQ8 oraz czynniki środowiskowe, takie jak między innymi przewlekły stres.

Stres jest jednym z czynników środowiskowych odpowiedzialnych za rozwój chorób autoimmunologicznych.

W sytuacjach stresowych dochodzi do nadmiernego pobudzenia kory nadnerczy i hiperkortyzolemii. W efekcie hormony sterydowe, mające działanie immunosupresyjne, będą skutkowały zaburzeniami w funkcjonowaniu układu odpornościowego.

To może Cię zainteresować: Nawyki żywieniowe a stres. Co jeść, by ukoić nerwy i zachować zdrowie?

Choroby autoimmunologiczne i ich wpływ na odporność

Jak wiadomo, sprawnie działający układ immunologiczny stanowi obronę przed drobnoustrojami. Gdy odporność zawodzi, zamiast zapewniać skuteczną ochronę, układ immunologiczny zaczyna sam siebie zwalczać.

Niezwykle ważne dla naszej odporności jest dostarczanie odpowiednich ilości witamin i minerałów. Powinniśmy wiedzieć, że wszelkie niedobory witaminowe mogą być spowodowane zaburzoną wchłanialnością, będącą z kolei skutkiem chorób autoimmunologicznych.

Warto mieć także świadomość, że zaburzenia układu odpornościowego mogą być przyczyną rozwoju różnego rodzaju alergii.

Choroby autoimmunologiczne zawsze skutkują obniżeniem odporności!

Wpływ niedoboru witamin i minerałów na odporność

Czy chcąc wspierać swoją odporność i uniknąć rozwoju wielu chorób (w tym autoimmunologicznych), warto stosować dodatkową suplementację? W obecnych czasach dość poważnym problemem są niedobory witamin i minerałów, które mają duży wpływ na nasz stan zdrowia oraz ogólną kondycję psychofizyczną. Jesteśmy najedzeni, ale paradoksalnie – niedożywieni! Winna jest temu między innymi ubogoodżywcza dieta, obfitująca w żywność wysokoprzetworzoną oraz nadmiar cukru. A deficyt składników odżywczych w dłuższej perspektywie zawsze skutkuje obniżeniem odporności. Niewłaściwie funkcjonujący układ immunologiczny to zaś otwarte wrota dla patogenów wywołujących infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze!

Niedobory witamin i minerałów mają poważne konsekwencje dla organizmu! Skutkują obniżeniem odporności i większą podatnością na rozwój różnego rodzaju schorzeń.

Powszechnym problemem są niedobory witaminy D, która ma duże znaczenie dla odporności człowieka. Jej deficyt sprzyja infekcjom wirusowym, grzybiczym i bakteryjnym, które osłabiają organizm.

Wartości witaminy D w organizmie poniżej 20 ng/ml wskazują na jej niedobór. Warto raz na pół roku wykonywać badania laboratoryjne, zwłaszcza w przypadku stwierdzonego niedoboru i zaleconej dodatkowej suplementacji. Natomiast jeśli wartości witaminy D są prawidłowe (30-50 ng/ml), jej oznaczenie należy wykonywać raz na rok.

Należy pamiętać, że niedobory witaminy D są popularne w polskiej populacji i większość z nas musi ją dodatkowo suplementować!

Uwaga: aktywny stan zapalny toczący się w organizmie będzie powodował spadek stężenia witaminy D! Każdy stan zapalny zwiększa zapotrzebowanie na witaminę D oraz witaminę C! Ta ostatnia jest aktywnym czynnikiem przeciwzapalnym i w przypadku pojawiającej się infekcji lub choroby przewlekłej zapotrzebowanie znacznie wzrasta, dlatego dodatkowa suplementacja będzie konieczna!

Przeczytaj także: Dieta i jej wpływ na leczenie chorób autoimmunologicznych

Jakie badania laboratoryjne powinniśmy wykonywać?

Regularne badania laboratoryjne są niezwykle ważne, ponieważ pokazują, że w organizmie dzieje się coś złego. Warto wykonywać zwłaszcza oznaczenia OB i CRP, których podwyższony poziom będą wskazywać na toczący się w organizmie stan zapalny. Dodatkowo warto zbadać także poziom cholesterolu i fibrynogenu oraz określić poziom leukocytów i płytek krwi.

W przypadku schorzeń przewlekłych, takich jak choroby autoimmunologiczne, zapotrzebowanie na witaminy i minerały wzrasta. Choroby o podłożu autoimmunologicznym w dużej liczbie przypadków skutkują bowiem upośledzeniem wchłanialności witamin i minerałów, a w efekcie poważnym niedożywieniem.

Schorzenia autoimmunologiczne powinny stanowić wskazanie do rozszerzenia diagnostyki laboratoryjnej. Istotny dla naszego zdrowia jest zwłaszcza odpowiedni poziom żelaza w surowicy krwi, magnezu, wapnia, witaminy B12, cynku, witaminy D i witaminy C.

Jeśli nic nam nie dolega, powinniśmy wykonywać podstawowe badania raz w roku. W przypadku chorób autoimmunologicznych, badania należy wykonywać częściej i w przypadku niedoborów, wdrożyć odpowiednią suplementację. Powinniśmy jednak suplementować witaminy oraz minerały pod kontrolą lekarza lub dietetyka, nie róbmy tego na własną rękę! Samodzielna suplementacja może przynieść bowiem więcej szkody, niż pożytku!

Samodzielne suplementowanie witamin jest niewskazane! Najpierw sprawdź ewentualne niedobory i skonsultuj się z lekarzem lub dietetykiem.

Sprawdź również: Dlaczego warto regularnie wykonywać badania laboratoryjne?

Choroby autoimmunologiczne – leczenie

Obecnie pacjenci od momentu wystąpienia pierwszych objawów do objęcia ich fachową opieką czekają średnio 1,5 roku! Dawniej ten czas wynosił nawet 5-6 lat! Niewielu lekarzy umiało prawidłowo zdiagnozować pacjenta i wiedziało, w jaki sposób prowadzić kogoś dotkniętego chorobą autoimmunologiczną.

Dzisiaj chorzy mają o wiele większe możliwości diagnostyczne, wzrasta także świadomość lekarzy pierwszego kontaktu, którzy szybciej i łatwiej rozpoznają choroby autoimmunologiczne.

Choroby autoimmunologiczne wymagają kompleksowego leczenia i współpracy lekarzy wielu specjalności.

Przeciwciała krążą po całym organizmie chorego i nie obejmują tylko jednego, konkretnego narządu. Choroby autoimmunologiczne bardzo często obejmują wiele struktur i prowadząc do dalszego rozwoju stanu zapalnego. W efekcie może dojść do rozwoju wielu chorób, takich jak schorzenia m.in. układu sercowo-naczyniowego!

Wpływ stanu jelit na choroby układu pokarmowego

Jelita to największa bariera oddzielająca świat zewnętrzny od tego, co znajduje się wewnątrz ludzkiego organizmu. Co ciekawe, znajduje się w nich aż 70% całego układu odpornościowego! W jelitach odbywa się także wstępny proces rozpoznawania, czy dana substancja może być szkodliwa dla organizmu. Sprawnie funkcjonujące chronią przed szkodliwymi patogenami i toksynami ze środowiska zewnętrznego, które mogą zostać dezaktywowane.

Jelita biorą udział we wchłanianiu i trawieniu substancji odżywczych, jak również płynów oraz elektrolitów z pożywienia. Pełnią także dużą rolę w fermentacji błonnika do związków, którymi odżywiają się bakterie jelitowe.

Jelita wydzielają odpowiednie przeciwciała i minimalizują ryzyko zakażeń. Pełnią również funkcję przekaźnikową, tj. przekazują sygnały do innych komórek i narządów.

Coraz więcej mówi się także o tym, że jelita to nasz drugi mózg. Oznacza to, że w jelitach znajdują się takie same receptory, jak w ośrodkowym układzie nerwowym. Dlatego też wszystkie stany emocjonalne: stres, złość, smutek, lęk itd. mają wpływ nie tylko na stan układu odpornościowego, ale także na kondycję układu pokarmowego i skutkują m.in. zaburzoną perystaltyką jelit. Stąd też choroby psychosomatyczne, w których powstawaniu biorą udział czynniki emocjonalne i psychologiczne.

Objawy chorób psychosomatycznych, mających podłoże emocjonalne, manifestują się głównie w układzie pokarmowym.

Stan ludzkiej psychiki ma odzwierciedlenie w somatyzacji, czyli w zaburzeniach funkcjonowania układu pokarmowego – m.in. pod postacią zespołu jelita drażliwego (uwaga: można rozpoznać go tylko po wykonaniu pełnej diagnostyki układu pokarmowego!). Warto mieć także świadomość, że wiele objawów ze strony układu pokarmowego, takich jak np. ostre biegunki i zaburzenia rytmu wypróżnień mogą świadczyć nie tylko o chorobach zapalnych przewodu pokarmowego, ale także o chorobach autoimmunologicznych, a także o rozwijających się nowotworach!

Zobacz także: Jak skutecznie zadbać o dobre trawienie?

Zaburzenia bariery jelitowej w chorobach autoimmunologicznych

Choroby autoimmunologiczne zawsze w jakiś sposób dotyczą jelit, a także zaburzają barierę jelitową. Jeśli jelita są uszkodzone na skutek przewlekłego stanu zapalnego lub innego niekorzystnego czynnika, wpływającego na stan mikrobioty jelitowej, dochodzi wtedy do zaburzeń wchłaniania.

Prawidłowy mikrobiotom zapobiega przedostawaniu się do organizmu obcogatunkowych i szkodliwych bakterii.

Bariera jelitowa

Bariera jelitowa składa się z kilku warstw. Tworzą ją m.in. komórki nabłonka, czyli enterocyty; połączenia białkowe między nimi; bakterie jelitowe, śluz, tkanka nerwowa i mięśniowa. Mikrobiotom, czyli zbiór bakterii znajdujących się w naszych jelitach odgrywa bardzo ważna rolę m.in. w przekaźnictwie pomiędzy narządami. Co ciekawe, to bakterie informują poszczególne narządy o tym, co dzieje się w organizmie.

Mikrobiotom to pierwsza linia obrony, która dezaktywuje szkodliwe bakterie.

W skład bariery jelitowej wchodzą także immunoglobuliny A (wydzielnicze), które choć są produkowane przez organizm cały czas, na początku przekazywane są z mlekiem matki (przyp.red. siara – pierwsze mleko matki). Z tego względu tak ważne jest, aby karmić piersią! Pełną zdolność wydzielniczą, jeśli chodzi o immunoglobuliny A, organizm uzyskuje około 12. roku życia.

Jednym z objawów uszkodzonej bariery jelitowej jest zespół jelita przesiąkliwego.

Zaburzenia bariery jelitowej

Uszkodzona i nieprawidłowo funkcjonująca bariera jelitowa powoduje nieszczelność jelit, co ma negatywne skutki dla funkcjonowania całego organizmu.

Każde zakażenie wirusowe, inwazja pasożytnicza, zakażenia grzybicze sprzyjają zaburzeniom bariery jelitowej!

Istnieje silna zależność pomiędzy uszkodzoną barierą jelitową a rozwojem chorób cywilizacyjnych, w tym wynikających z autoagresji! Prawidłowy skład mikrobioty wpływa na pewne obszary w mózgu, odpowiadające za stan emocjonalny, a także pełni istotną funkcję odpornościową organizmu!

Odporność człowieka pochodzi z jelit! Zadbajmy o właściwą higienę spożywanych posiłków, a także o ich jakość – nie wrzucajmy w siebie byle czego!

To może Cię zainteresować: Jak zwiększyć szczelność bariery jelitowej. Colostrum jako remedium?

Choroby autoimmunologiczne. Podcast do wysłuchania

Zachęcam do wysłuchania całej rozmowy z naszym gościem – dr Anna Bochenek-Mularczyk, lekarzem internistą oraz dietetykiem, zajmującą się od lat leczeniem chorób autoimmunologicznych. Niniejszy artykuł jest wyłącznie streszczeniem obszernej rozmowy ze specjalistką.