Dziurawiec to zioło, które może być z powodzeniem stosowane w leczeniu u osób zmagających się z depresją łagodną oraz umiarkowaną. Bezpieczeństwo jego stosowania jest wysokie i co ważne, preparaty z dziurawcem nie powodują u pacjentów podwyższenia wskaźnika BMI, co zdarza się przy standardowych lekach przeciwdepresyjnych. Dziurawiec może być również stosowany przy schorzeniach wątroby i przewodu pokarmowego, a także zewnętrznie – przy problemach skórnych. Przyjrzyjmy się bliżej jego działaniu.
Miejsca występowania, gatunki, zastosowanie dziurawca
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L., ziele świętojańskie, St. Johnʼs Wort) jest szeroko rozpowszechniony na całym świecie. Znany i stosowany jest praktycznie od wieków. Występuje na obszarach Europy, głównie Środkowo-Wschodniej; w Ameryce Północnej oraz Północnej Afryce i Azji.
Wiele źródeł podaje, że znał i opisał go już Hipokrates, natomiast Paracelsus uważał dziurawiec za zioło bardzo skuteczne w działaniach, a nawet przypisywał mu właściwości „szaleńczych fantazji”.
Dziurawiec rośnie głównie w miejscach silnie nasłonecznionych. Możemy go znaleźć na łąkach, polach, wzgórzach, w lasach liściastych i mieszanych. Zioło można zbierać 2 razy w roku. Pierwszy raz od czerwca do połowy lipca, później pod koniec sierpnia, kiedy to przycięte rośliny odżyją i zakwitną na nowo. Leczniczych gatunków dziurawca o podobnym składzie chemicznym jest kilka:
- Dziurawiec zwyczajny – Hypericum perforatum
- Dziurawiec kosmaty – Hypericum hirsutum
- Dziurawiec skąpolistny – Hypericum montanum
- Dziurawiec czteroboczny – Hypericum quadrangulum
- Dziurawiec rozesłany – Hypericum humifusum
Do celów medycznych stosuje się głównie świeże ziele dziurawca (czasami może zawierać niedojrzałe owoce). Najlepiej suszyć go w temperaturze około 35-40 stopni. Zioło bardzo dobrze schnie i łatwo się je mieli. Przechowuje się go w ciemnych naczyniach, szczelnie zamkniętych.
Dziurawiec – czas kwitnienia, wygląd zioła
Dziurawiec zaczyna kwitnąć około 24 czerwca, na Świętego Jana i stąd właśnie wywodzą się jego inne nazwy, jak ziele świętojańskie czy ziele Świętego Jana (St. Johnʼs Wort).
Roślina ta ma dosyć mocną i prostą łodygę, rozgałęzioną w górnej części, dochodzącą do wysokości 60-70 cm. Bardzo charakterystyczną cechą dziurawca jest występowanie na liściach drobnych punkcików o wyglądzie dziurek. Te bardziej prześwitujące to zbiorniki lotnych olejków, natomiast te ciemniejsze to zbiorniki hipercyny.
Kwiat dziurawca jest żółty, zebrany na szczytach pędów, czarno kropkowany, gdzie również obecne są również zbiorniki z hipercyną.
Skład chemiczny dziurawca
Dziurawiec jest źródłem wielu związków aktywnych. Najważniejszymi substancjami zawartymi w roślinie są:
- Naftodiantrony – hiperycyna i pseudohiperycyna. Występują w większości gatunków dziurawca, odpowiadają także za jego czerwoną barwę soku czy oleju. Warto dodać, że Hypericum hirsutum i Hypericum empetrifolium zawierają tylko hiperycynę, podczas gdy Hypericum formosissimum tylko pseudohiperycynę. Jednakże w większości badań naukowych oznacza się łącznie hiperycynę i pseudohiperycynę i określa się je jako całkowitą hiperycynę.
- Pochodne floroglucyny – hyperforyna, adhyperforyna i furohyperforyna. Stanowią dosyć sporą grupę o bardzo istotnym znaczeniu biologicznym.
- Garbniki katechinowe – stanowią około 8-12%.
- Flawonoidy (około 4-5%) – to głównie flawonole: kemferol, kwercetyna, flawony: luteolina, eter 5,3″-dimetylowy luteoliny oraz glikozydy, głównie kwercetyny: hiperozyd, rutyna, kwercytryna oraz izokwercytryna.
- Olejki eteryczne – ich zawartość wynosi 0,05-1,0%, a w nim głównie pinen i cineol.
- Inne substancje to proantocyjanidyny, kwasy fenolowe, ksanton.
Zakres działania preparatów z dziurawcem zależny od ich postaci
W przypadku działania bardzo ważna jest postać stosowanego preparatu z dziurawca.
Wyciąg lub napar wodny jest bogaty głównie w substancje takie jak glikozydy flawonoidowe, garbniki i fenolokwasy. Taka postać leku będzie działać na choroby związane z układem pokarmowym.
Natomiast alkoholowe wyciągi z dziurawca obfitują w substancje, takie jak: hiperycyna, pseudohiperycyna, hyperforyna, ksantony, flawonoidy i procyanamidy. Taki preparat będzie charakteryzować się działaniem przeciwdepresyjnym, zmniejszającym napięcie nerwowe oraz drażliwość.
Dziurawiec jako ksenobiotyk
Dziurawiec jest uważany za ksenobiotyk, o dosyć szerokim spektrum działania. Jedno z jego najbardziej znanych działań to działanie przeciwdepresyjne.
Wiele badań wykazało jego pozytywny wpływ w leczeniu depresji lekkiej i umiarkowanej w porównaniu z placebo. Ziele dziurawca działa jako tak zwany inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny, dopaminy, norepinefryny, noradrenaliny i GABA. Dodatkowo ziele dziurawca hamuje działanie niektórych enzymów jak monoaminooksydazy (MAO) i katecholo-O- -metylotransferazy (COMT), które są między innymi odpowiedzialne za rozkład amin biogennych.
Podsumowując, dziurawiec ma istotny wpływ na hamowanie metabolizmu neuroprzekaźników, jak również wpływa na ich modulację i wrażliwość.
W przeglądzie badań naukowych warto podkreślić, że preparaty z dziurawca nadają się do leczenia depresji lekkiej i umiarkowanej. Natomiast w przypadku depresji ciężkiej w większości przypadków nie odnotowano efektu terapeutycznego.
To może Cię zainteresować: Żyworódka pierzasta. Jak sok z żyworódki wpływa na nasze zdrowie?
Dla kogo polecany jest dziurawiec?
Stany depresyjne, stres, niepokój, obniżony nastrój
Preparaty z dziurawca zalecane są głównie pacjentom zmagającym się z wcześniej już wspomnianą depresją łagodną oraz umiarkowaną, a także by zapobiegać nawrotom choroby. Dodatkowo może być także wskazany dla osób, które preferują leczenie naturalne, lub osób u których wystąpiły przeciwwskazania lub objawy niepożądane standardowych leków stosowanych w leczeniu depresji.
Bezpieczeństwo stosowania dziurawca jest wysokie, nawet przy zażywaniu przez okres do 6. tygodni. Jeśli chodzi o dłuższy czas zażywania ziela, to przytoczę tu jedno z badań, w którym więzło udział 440 osób cierpiących na depresję lekką i umiarkowaną. Dostawali oni przez okres jednego roku ekstrakt z dziurawca, w dawce 500 mg dziennie. Badacze chcieli sprawdzić, jakie objawy niepożądane oraz jaką skuteczność w leczeniu może mieć dziurawiec przy dłuższym stosowaniu.
Efekty badania okazały się bardzo pozytywne w przypadku leczenia depresji. 270 osób skarżyło się na działania uboczne, ale tylko 6% z nich były związane z leczeniem. Były to głównie dolegliwości ze strony układu pokarmowego oraz reakcje skórne. Co istotne, w przypadku badań hematologicznych, biochemicznych i w obrazie EKG nie odnotowano żadnych negatywnych zmian. Nie zaobserwowano także podwyższenia się u tych pacjentów wskaźnika BMI (co zdarza się przy standardowych lekach przeciwdepresyjnych).
To ważne! Pacjent chorujący na depresję musi być pod nadzorem lekarza prowadzącego, bez względu na to czym jest leczony.
Inne badania potwierdzają z kolei działanie uspokajające, poprawiające nastrój oraz działanie przeciwstresowe dziurawca.
Schorzenia wątroby i układu pokarmowego
Dziurawiec zalecany jest także w schorzeniach wątroby i przewodu pokarmowego, jak np. słabe trawienie, niedostatek enzymów trawiennych, nieżyt żołądka i jelit, stany zapalne dróg żółciowych a także stany skurczowe układu trawienia i dróg żółciowych. Głównie za sprawą obecności olejków i garbników, które działają przeciwzapalnie i ściągająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego.
Inne schorzenia – działanie diuretyczne i przeciwbakteryjne dziurawca
Zawarte w zielu flawonoidy, a głównie hiperozyd, działają również diuretycznie, zwiększając dobowe wydalanie moczu o jakieś 20% do 30%. Ułatwia to usuwanie z ustroju szkodliwych produktów przemiany materii i przeciwdziała tworzeniu się kamieni moczowych.
Dodatkowo garbniki wykazują także działanie przeciwbakteryjne, a flawonoidy wpływają na pozytywnie na stan naczyń krwionośnych, głównie poprzez zahamowanie procesów oksydacyjnych w obrębie naczyń. Wyciągi wodne jak i alkoholowe z ziela dziurawca działają także hamująco na drobne krwawienia oraz uszczelniająco na ściany włośniczek, gdyż pochodne katechinowe mają własności witaminy P.
Środki ostrożności niezbędne podczas kuracji dziurawcem
Po dłuższym czasie używania leków z dziurawca następuje zwiększenie wrażliwości na działanie promieni ultrafioletowych światła słonecznego lub lampy kwarcowej. Jest to obserwowane zarówno u ludzi, jak zwierząt, a wywoływane głównie przez hipercynę. Dlatego te osoby powinny unikać opalania i długiej ekspozycji na promienie słoneczne.
Dziurawiec stosowany zewnętrznie
Jak już pisałam powyżej, dziurawiec jest bogaty w wiele substancji aktywnych. Podczas wielu badań naukowcy wyróżnili dwie substancje najbardziej aktywne dermatologicznie. Są to: floroglucynole (hiperforyny) i naftodiantrony (hiperycyny).
Hiperforyny wykazują silne działanie przeciwbakteryjne, przeciwutleniające, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe oraz stymulują wzrost i różnicowanie keratynocytów (komórki naskórka).
Z kolei hiperycyny wykazują również działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe.
Istnieją przesłanki wskazujące na synergistyczne (wspólne) działanie hiperforyn i hiperycyn, a także innych składników, takich jak flawonoidy i biflawony. To może wyjaśniać, dlaczego tradycyjne preparaty wydają się wykazywać dużą skuteczność, pomimo ich zmiennego składu.
Dziurawiec dla osób z łuszczycą
Warto wypróbować preparaty z dziurawcem w przypadku łuszczycy. Badania pokazują, że u pacjentów stosujących miejscowo preparaty z dziurawca występował mniejszy rumień, grubość oraz łuszczenie w porównaniu do pacjentów stosujących placebo. Naukowcy wykazali, że jest to głównie zasługa działania przeciwzapalnego dziurawca, które łączyło się z obniżeniem cytokin, w tym TNFα, w zmianach łuszczycowych.
O łuszczycy możesz przeczytać i posłuchać więcej tutaj >> Łuszczyca – objawy, diagnostyka i leczenie łuszczycy.
Preparaty z dziurawcem w innych schorzeniach skórnych
Preparaty z dziurawcem warto zastosować jeszcze w przypadku innych schorzeń skórnych, takich jak:
Najczęściej stosowany na skórę olej z dziurawca działa przeciwzapalnie, antyseptycznie i przyśpiesza gojenie się ran.
Ważne: Osoby stosujące preparaty z dziurawca nie mogą jednak przesadnie opalać się, ani też przebywać zbyt długo na słońcu!
Dostępne na rynku preparaty z dziurawcem
Obecnie na rynku mamy bardzo wiele dostępnych preparatów z dziurawcem. Są to głównie:
- nalewki i soki – tinctura, succus hyperici, najczęściej dostępne po 100 ml;
- tabletki i kapsułki – zawierające głównie ekstrakt z ziela dziurawca;
- zioła sypane – dostępne głównie po 50 g jako lek;
- herbatki fix i herbaty mieszane – ziele dziurawca w formie saszetek, w konfiguracji również z innymi ziołami;
- maści, kremy, olejki z wyciągami z dziurawca.
Dziurawiec z miodem? Czemu nie!
Badania z roku 2012 wykazały, że zarówno nalewki alkoholowe, jaki i napary wodne z ziela dziurawca wykazują silne działanie przeciwutleniające.
Co ciekawe, dodatek miodu zarówno do nalewek jak i naparów, spowodował podwyższenie ich aktywności antyoksydacyjnej. Badania były przeprowadzane na miodzie akacjowym i wielokwiatowym.
Dziurawiec. Zrób to sam!
Preparaty z dziurawcem można bez problemu wykonać samemu w domu. Oto kilka wybranych przepisów.
Nalewka z dziurawca dr Różańskiego
Pół szklanki ziela dziurawca zalać 400 ml wódki. Następnie macerować 14 dni, potem przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dziennie po 10-15 ml.
Olej z dziurawca dr Różańskiego
Pół szklanki świeżego lub suchego ziela zalać 200 ml gorącego oleju słonecznikowego lub oliwy. Wytrawiać 14 dni, potem przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 1 łyżce oleju przy zaparciach, bólach pęcherzyka i wątroby, zaburzeniach wydzielania żółci i trawiennych oraz po obfitym posiłku.
Olejem można także przemywać skórę suchą i wrażliwą ze stanami zapalnymi. Według dr Różańskiego olej dziurawcowy znakomicie leczy trądzik młodzieńczy, rany i oparzenia. Przy trudno gojących się ranach zaleca stosować 30 ml oleju dziurawcowego wlać do 30 ml tranu i 20 ml Linomagu – płynu; wymieszać. Chore miejsca pokrywać sterylną gazą zmoczoną w płynie i zabandażować, Preparat taki leczy też rozpadliny skórne, suchość skóry, odleżyny, zrogowaciałe ręce i stopy, stany zapalne skóry, trądziki, zmiany troficzne.
Interakcje dziurawca z lekami
Mówimy tu o interakcjach farmakodynamicznych i farmakokinetycznych. Ich występowanie wynika z oddziaływania wyciągów z dziurawca (a dokładniej jego aktywnych składników, szczególnie hipercyny) na zwiększenie aktywności układu enzymatycznego cytochromu P450.
Głównie oznacza to przyspieszenie metabolizmu wielu leków, co wpływa na zmniejszenie ich stężenia oraz słabsze działanie terapeutyczne.
Oto kilka leków, na które należy zwrócić szczególną uwagę:
- Fenytoina – lek o działaniu przeciwdrgawkowym i przeciwarytmicznym, dziurawiec zmniejsza skuteczność działania tego leku.
- Indynawir – jest inhibitorem proteazy ludzkiego wirusa niedoboru odporności. Przy połączeniu stosowania tego leku z wyciągiem z dziurawca zaobserwowano istotne zmniejszenie stężenia leku w osoczu do około 20%.
- Worykonazol – lek przeciwgrzybiczny o szerokim spektrum działania. W badaniach po 15 dniach leczenia dziurawcem (300 mg, 3 razy na dobę) stężenie worykonazolu w surowicy krwi, po podaniu jednorazowej dawki 400 mg, zmniejszyło się o 40-60%.
- Warfaryna, fenprokumon – środki przeciwzakrzepowe. Stosowanie dziurawca razem z warfaryną nie jest wskazane ze względu na osłabienie jej działania.
- Teofilina, digoksyna, cyklosporyna, cytostatyki, antykoncepcja hormonalna, leki przeciwpadaczkowe – interakcje z zielem dziurawca, mogą być przyczyną zmniejszenia ich skuteczności.
- Leki przeciwdepresyjne – bardzo ważne również, żeby nie łączyć dziurawca z lekami przeciwdepresyjnymi, głównie ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego, hipomanii lub manii.
- Kobiety w ciąży oraz karmiące także nie powinny stosować dziurawca.
Zachęcamy także do lektury artykułu >>> Perz właściwy – zastosowanie lecznicze.
Bibliografia
- Gałuszko M, Cubała W, Rola dziurawca w leczeniu depresji, Via Medica, Psychiatria, 2005, 2(2), s. 93-96;
- Telesiński A, Grzeszczuk M, Pobłocki J, Jankowski J, Jadczak D, Zakrzewska H, Aktywność przeciwutleniająca wybranych leków galenowych sporządzonych z dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum L.) z dodatkiem miodu, 2012, 4, s. 1227-1232;
- Dobros N, Zioła o działaniu uspokajającym i przeciwdepresyjnym, Borgis, Postępy Fitoterapii, 2017, 3, s. 215-222;
- Apaydin E, Maher A, Shanman R, Booth M, Miles J, Sorbero M, Hempel S, A systematic review of St. John’s wort for major depressive disorder, Systematic Reviews, 2016, 5(1). s. 148;
- Wölfle U, Seelinger G, Schempp Ch, Topical Application of St. Johnʼs Wort (Hypericum perforatum), Planta Med, 2014, 80(02/03), s. 109-120;
- Peterson B, Nguyen H, St. John’s Wort, StatPearls, 2012;
- Nowak G, Surowce roślinne o działaniu przeciwlękowym i antydepresyjnym, Herba Polonica, 2009, 55(1), s. 93-97;
- Baj Tomasz, Bezpieczeństwo stosowania dziurawca, Panacea, 2010, 2(31), s. 8-10;
- Głowniak K, Widelski J, Dziurawiec i jego wszechstronne zastosowanie, Panacea, 2017, 3/4(60/61), s. 5-7;
- Turek S, Ziele dziurawca zwyczajnego – składniki czynne i potencjalne zastosowania lecznicze, Borgis, Czytelnia Medyczna, Postępy Fitoterapii, 2005, 3(4), s. 80-86;
- Ożarowski A, Jaroniewski W, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa, 1987;
- Kuźnicka B, Dziak M, Zioła i ich stosowanie, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa, 1988;
- Różański H, Zielarstwo i metody fitoterapii, Poradnik Zielarski, Krosno 1993;
- https://rozanski.li/1012/olej-z-kwiatw-dziurawca-oleum-hyperici-johanniskrautl-i-ziele-dziurawca-herba-hyperici-w-fitoterapii.
