Epilepsja to jedna z najczęstszych chorób układu nerwowego wśród dzieci. U około 75% pacjentów ujawnia się przed 19. rokiem życia. Największą zapadalność na padaczkę obserwuje się już w okresie niemowlęcym. To poważne schorzenie, które już Hipokrates nazywał „wielką chorobą”. Nie jest to wcale marginalny problem – dotyczy około 400 tys. osób w Polsce i aż 50 milionów na całym świecie! Jak wygląda codzienne życie oraz proces leczenia osób chorych na padaczkę? Co dobrego może dać wdrożenie diety ketogennej w przypadku padaczki lekoopornej? Rozmawiamy o tym z dr Magdaleną Dudzińską – neurolog dziecięcą, kierownikiem Oddziału Neurologii Dziecięcej w Zespole Szpitali Miejskich w Chorzowie oraz autorką publikacji na temat diety ketogennej w leczeniu epilepsji.

Epilepsja i padaczka lekooporna – przyczyny, objawy, leczenie

Padaczka (epilepsja) to zaburzenie czynności mózgu, charakteryzujące się nieprowokowanymi oraz powtarzającymi się napadami padaczkowymi, które mogą mieć różne objawy oraz nieco inny stopień nasilenia.

Objawy padaczki zależą od rodzaju napadu:

  • napady nieświadomości – utrata kontaktu z otoczeniem i wzmożone napięcie mięśni
  • napady miokloniczne – krótkotrwałe skurcze mięśni
  • napad toniczno-kloniczny – utrata świadomości, krótkie zgięcia i wyprosty kończyn oraz drgawki
  • napad toniczny – sztywność kończyn, kończąca się upadkiem chorego oraz otwieranie i zamykanie oczu, a także patrzenie w jeden punkt i niereagowanie na bodźce

W Polsce na epilepsję choruje około pół miliona osób.

Przyczyn padaczki upatruje się w uszkodzeniach mózgu (powstałych także w życiu płodowym i w czasie porodu), przebytych urazach głowy i schorzeniach o podłożu genetycznym. Niestety nie u wszystkich chorych można jednoznacznie określić źródła epilepsji.

Początek choroby w 75% dotyczy okresu rozwojowego.

Leczenie padaczki opiera się przede wszystkim na farmakoterapii. Stosowanie leków ma na celu zmniejszenie ryzyka oraz częstotliwości napadów padaczkowych, dzięki zmniejszeniu pobudliwości błony komórek nerwowych. Leczenie epilepsji obejmuje również niefarmakologiczne sposoby leczenia pacjentów.

Choć leczenie farmakologiczne ma dużą skuteczność, stan zdrowia u prawie co trzeciego chorego na epilepsję – pomimo przyjmowania leków – nie poprawia się. Napady padaczkowe utrzymują się, a jakość życia pacjentów pogarsza się. Szansą na normalne życie dla wielu z nich są: neurochirurgia resekcyjna – w sytuacji, gdy padaczka spowodowana jest konkretną zmianą organiczną w mózgu (wada rozwojowa, guz lub uraz), neurostymulacja, polegająca na stymulowaniu nerwu błędnego oraz dieta ketogenna.

UWAGA: nie wszyscy chorzy na padaczkę kwalifikują się do leczenia chirurgicznego!

Czym jest dieta ketogenna?

Dieta ketogenna (inaczej: dieta ketogeniczna) dla wielu osób jest jednym ze sposobów na zrzucenie nadprogramowych kilogramów. Okazuje się, że stosuje się ją przede wszystkim ze względów zdrowotnych i medycznych. Głównym wskazaniem do jej stosowania jest właśnie padaczka lekooporna.

Historia diety ketogennej

Historia diety ketogennej jest bardzo długa. Pierwsze próby stosowania diety opartej na podobnych mechanizmach działania podejmowano w V wieku p.n.e. Stosowano ją aż do początków XX wieku, kiedy zauważono, że napady padaczkowe u pacjentów chorych na padaczkę po zastosowaniu głodówek znacznie się redukowały lub całkowicie ustępowały.

Epilepsja jest poważnym schorzeniem i jak wiadomo, stosowanie głodówek na dłuższą metę było niemożliwe. W latach dwudziestych XX wieku po raz pierwszy pojawiło się naukowe doniesienie na temat stosowania głodówek w leczeniu padaczki. Lekarze zaczęli zastanawiać się, w jaki sposób można odtworzyć ten sam mechanizm działania, ale z możliwością dłuższego stosowania.

Okazało się, że przemiany metaboliczne, które zachodzą w organizmie w czasie głodzenia można odtworzyć, gdy węglowodany będące podstawowym źródłem energii, zastąpimy zwiększoną ilością tłuszczy.

Opracowano więc dietę opierającą się na zwiększonej podaży tłuszczów, która skutkowała wytwarzaniem ketonów w organizmie człowieka. To właśnie dzięki nim dieta ketogenna zawdzięcza swoją nazwę.

Co dzieje się w organizmie w czasie diety ketogennej?

Podobnie jak w przypadku głodówki, w czasie diety ketogennej organizm nie otrzymuje podstawowego źródła energii, z czym próbuje sobie sam poradzić. Uruchamia więc własne zapasy tłuszczu, które na drodze przemian zostaną przekształcone w kwasy tłuszczowe, a następnie przetworzone w wątrobie w ciała ketonowe.

Ciała ketonowe, czyli aceton, kwas acetylooctowy i kwas β-hydroksymasłowy, przenikają do ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i na drodze różnych, skomplikowanych przemian dostarczają organizmowi energię. Stosując dietę kotegenną dajemy ją naszemu organizmowi z zewnątrz. W tym przypadku pozyskujemy ją z tłuszczy, a nie z własnych rezerw, co ma miejsce w trakcie stosowania głodówek.

epilepsja | dieta ketogenna

Przeczytaj także: Dieta ketogeniczna – baza wiedzy przygotowana przez dietetyka klinicznego.

Epilepsja a dieta ketogenna. Co warto wiedzieć?

Mechanizm diety ketogennej w przebiegu epilepsji jest niezwykle skomplikowany. Warto jednak wiedzieć, że jej ostatecznym efektem na drodze różnych przemian zachodzących w komórkach nerwowych jest hamowanie lub redukowanie ilości napadów padaczkowych.

Dieta ketogenna działa ochronnie na ośrodkowy układ nerwowy (OUN).

W czasie diety ketogennej stosowanej w przebiegu epilepsji w mózgu wytwarzane są substancje, które mają działanie hamujące napady padaczkowe. Z kolei produkcja innych substancji odpowiedzialne za nasilanie napadów jest blokowana. Wszystkie zachodzące przemiany metaboliczne skutkują zwiększeniem rezerw energetycznych w mózgu i działaniem hamującym na neurony. To z kolei prowadzi do działania przeciwdrgawkowego i neuroprotekcyjnego, a także przeciwdziała dalszemu rozwojowi padaczki.

WAŻNE: istnieją również dwie, wrodzone choroby metaboliczne – deficyt transportera glukozy i deficyt dehydrogenazy pirogronianu, które oprócz padaczki lekoopornej także są wskazaniem do stosowania diety ketogenicznej.

Na czym opiera się dieta ketogenna w leczeniu epilepsji?

Dieta ketogenna bazuje na dużej ilości tłuszczu i niskiej zawartości węglowodanów, a także odpowiednich dla wieku oraz stanu zdrowia ilości białka i kalorii.

Aż 90% energii w trakcie stosowania diety ketogennej pochodzi z tłuszczu.

Warto mieć świadomość, że dieta ketogenna stosowana w leczeniu epilepsji nie może być przypadkowa i należy stosować ją pod kontrolą. Przed jej wdrożeniem istotne jest trafne postawienie diagnozy padaczki lekoopornej. Rozpoznaje się ją w momencie, gdy napady nie ustępują po zastosowaniu przynajmniej dwóch prawidłowo stosowanych leków przeciwpadaczkowych.

Po rozpoznaniu padaczki lekoopornej przeprowadza się proces kwalifikacji pacjenta do wdrożenia diety. Polega ono głównie na potwierdzeniu, że istnieją konkretne wskazania do leczenia tą dietą oraz wykluczeniu ewentualnych przeciwwskazań.

WAŻNE: dieta ketogenna stosowana pomimo konkretnych przeciwwskazań, takich jak niektóre schorzenia, może mieć poważne konsekwencje zdrowotne.

Epilepsja. Dieta ketogenna to nie sposób odżywiania a leczenie żywieniowe!

Trzeba mieć świadomość, że dieta ketogenna w przebiegu epilepsji to nie sposób odżywiania, a metoda leczenia. To medyczna terapia żywieniowa, która powinna być stosowana tylko pod ścisłym nadzorem lekarza i dietetyka. Stosowanie diety ketogennej ze względów medycznych musi mieć więc konkretne wskazania oraz uzasadnienie!

Istnieje bowiem pewna grupa schorzeń i stanów, które uniemożliwiają wprowadzenie diety ketogenicznej. To między innymi: wrodzone zaburzenia metaboliczne, cukrzyca, porfiria, kamica nerek i dróg żółciowych, kwasica organiczna, choroby wątroby, hipoglikemia oraz ciąża.

Proces kwalifikacji pacjenta z padaczką lekooporną do wdrożenia diety ketogenicznej musi odbywać się pod ścisłą kontrolą!

Epilepsja jest poważnym schorzeniem neurologicznym, dlatego do ewentualnego wprowadzenia diety ketogenicznej należy podejść odpowiedzialnie. Leczenie padaczki lekoopornej dietą wysokotłuszczową wymaga przede wszystkim odpowiedniej wiedzy i przygotowania.

WAŻNE! Jak długo stosować dietę ketogenną i co robić w przypadku braku efektów?

Według zaleceń leczenie dietą ketogenną powinno trwać minimum 3 miesiące. Rozpoczyna się je od kilkunastodniowej hospitalizacji, która umożliwia szybką reakcję personelu na ewentualne reakcje niepożądane po wprowadzeniu diety.

  1. Jeśli dieta ketogeniczna jest skuteczna i nie występują działania niepożądane, zaleca się stosowanie diety jeszcze przez minimum dwa lata (tak, jak leki przeciwpadaczkowe) po ustąpieniu lub zmniejszeniu liczby napadów. Wyjątkiem są niemowlęta z ciężką postacią padaczki, tj. zespołem Westa. Jeśli leczenie dietą ketogeniczną jest skuteczne, można zakończyć ją po 6-8 miesiącach stosowania, bez ryzyka nawrotu napadów padaczkowych.
  2. Dieta ketogenna może być stosowana dłużej niż dwa lata – zwłaszcza u pacjentów, u których nie doszło do całkowitego ustąpienia napadów, a jedynie zmniejszenia ich częstotliwości i ilości.
  3. Dietę ketogenną należy przerwać, jeśli po trzech miesiącach stosowania nie przynosi żadnych efektów. UWAGA: trzy miesiące to również minimalny okres jej stosowania pozwalający na modyfikację diety, stwierdzenie, czy rzeczywiście przynosi efekty oraz podjęcie decyzji co do jej kontynuacji.
epilepsja | dieta ketogenna

Sprawdź również: Alergia pokarmowa czy tylko nietolerancja? Jak rozpoznać i leczyć alergię u dziecka?

Epilepsja a dieta ketogenna – zasady

Zalecenia dla pacjentów z padaczką lekooporną

Dieta ketogenna jest wyliczana i dopasowywana indywidualnie dla każdego pacjenta. Najpierw wybiera się tzw. proporcję ketogeniczną, czyli stosunek wagowy ilości tłuszczu do łącznej ilości białek i węglowodanów. Następnie uzgadnia się, jaką ilość kalorii chory powinien przyswajać każdego dnia.

UWAGA: białko w diecie ma zawsze wartość stałą, zgodną z wiekiem pacjenta. Zwykle jest to ok. 1g/kg masy ciała.

Istotną kwestią jest także ilość przyswajanych płynów (ok. 1 ml/na 1 kcal dziennego zapotrzebowania energetycznego). Odpowiednie nawodnienie zapobiega komplikacjom, do których może dojść w przebiegu diety ketogenicznej.

W następnej kolejności dietetyk indywidualnie planuje posiłki, dopasowaną do potrzeb pacjenta z padaczką. Bardzo ważne jest, aby posiłki w trakcie diety ketogennej były równoważne. Co to oznacza? Każdy posiłek, podobnie jak lek przeciwpadaczkowy, musi być podawany w stałych odstępach czasowych i mieć taką samą kaloryczność. Posiłki powinny także zawierać zawsze dokładnie taką samą ilość tłuszczy, białek i węglowodanów. I co istotne – nie można pozwolić sobie na żadne odstępstwa w tym zakresie!

Nieprzestrzeganie zaleceń diety ketogenicznej w leczeniu epilepsji powoduje, że będzie ona całkowicie nieskuteczna!

Co dzieje się w przypadku nieprzestrzegania diety?

Dieta ketogeniczna polega na wytwarzaniu i utrzymywaniu stałego poziomu ketonów w krwi. Z tego względu nawet niewielkie odstępstwa i nieprzestrzeganie zaleceń dietetyka powodują, że dieta nie będzie przynosić oczekiwanych efektów. To trudne zwłaszcza w przypadku małych pacjentów chorych na epilepsję.

Warto jednak od samego początku uświadamiać maluchy, co dobrego mogą osiągnąć dzięki przestrzeganiu diety ketogennej. Właściwa motywacja rodziców przekłada się na motywację chorego dziecka i jest tutaj kluczowa dla całego procesu leczenia!

Dieta ketogenna, tak samo jak epilepsja, jest pewnego rodzaju ciężarem dla chorego. Warto jednak położyć na szali obie trudności i samodzielnie podjąć decyzję, co ma dla nas większą wartość – dobre zdrowie czy chwilowe zachcianki żywieniowe?

Podjadanie wbrew zaleceniom lekarza i dietetyka zaburza proces ketozy. W efekcie spada poziom ketonów w organizmie i nasilają się napady padaczkowe. Aby utrzymać działanie przeciwpadaczkowe diety ketogennej, należy bezwględnie przestrzegać zaleceń dietetyka i lekarza. Decydując się na jej stosowanie, chory musi liczyć się z pewnymi zagrożeniami. Przerwanie diety, a nawet drobne odstępstwa od zaplanowanych posiłków wiąże się z nasileniem napadów i zaostrzeniem choroby.

Dieta ketogenna daje aż 50% szans na zmniejszenie częstotliwości napadów padaczkowych u chorych z padaczką lekooporną! Na pytanie: czy warto? – odpowiedź chyba nasuwa się sama…

Epilepsja a dieta ketogenna – przeciwwskazania i zagrożenia

Przeciwwskazania do stosowania diety ketogennej

Stosowanie diety ketogennej w przebiegu padaczki lekoopornej wymaga dużego zaangażowania ze strony pacjenta, a w przypadku dzieci – także zaangażowania rodziców. Oprócz pewnych schorzeń, takich jak: wrodzone zaburzenia metaboliczne, cukrzyca, kamica nerek i dróg żółciowych, kwasica organiczna, choroby wątroby czy hipoglikemia, które są przeciwskazaniem do wdrożenia diety również utrudniona współpraca z pacjentem i jego bliskimi może być przeciwwskazaniem do stosowania diety ketogennej w leczeniu epilepsji.

Na skutek stosowania diety ketogennej mogą wystąpić także różnego rodzaju działania niepożądane, które mogą być wczesne, przewlekłe i odległe.

Dieta ketogenna a działania niepożądane

Pierwsze objawy niepożądane mogą pojawić się już na wczesnym etapie stosowania diety. Wynikają one z przestawienia organizmu na pozyskiwanie energii z innego źródła oraz zmiany procesów metabolicznych czy układów enzymatycznych.

Tuż po wdrożeniu diety ketogenicznej mogą pojawić się: hipoglikemia, kwasica i nadmierna ketoza (objawiające się sennością, nudnościami i wymiotami a także odwodnieniem). Są to powikłania, które nie powinny jednak budzić nadmiernego niepokoju.

Na samym początku stosowania diety pacjent jest hospitalizowany, dzięki czemu stan jego zdrowia jest cały czas monitorowany. Pozwala to na szybką reakcję i wyrównanie parametrów. Te wczesne działania niepożądane nie wymagają przerywania diety.

Na późniejszym etapie stosowania diety ketogennej w przebiegu epilepsji mogą pojawić się przewlekłe zaparcia. Dieta ketogenna jest dietą ubogoresztkową i dostarcza niewielkie ilości błonnika, dlatego większość pacjentów wymaga postępowania profilaktycznego.

U pacjentów leczonych dietą dłużej niż rok może również wystąpić kamica nerkowa, która może wiązać się z niedostateczną ilością płynów. Bardzo ważnym elementem diety ketogenicznej jest odpowiednie nawodnienie – jeśli pacjent pije za mało, mocz zagęszcza się i znacznie częściej dochodzi do rozwoju kamicy nerkowej.

Częstym odległym działaniem niepożądanym jest także upośledzenie wzrostu. Ten problem dotyczy ponad 80% dzieci z padaczką! Co ciekawe u dzieci, u których leczenie się kończy w ciągu kilku miesięcy od odstawienia diety ketogennej obserwuje się szybsze wzrastanie.

Na skutek stosowania diety ketogennej w przebiegu epilepsji może dojść także do hiperlipidemii. Dotyczy ona około 14-16% pacjentów i we większości przypadków jest przejściowa.

UWAGA: każdy pacjent na diecie ketogennej musi mieć wdrożoną odpowiednią suplementację! Zwykle podaje się wapń, magnez oraz witaminę D3, a w zależności od indywidualnych potrzeb także inne składniki mineralne i witaminy.

Dieta ketogenna w leczeniu epilepsji – podcast do wysłuchania

Gościem Jakuba Śliwińskiego była dr Magdalena Dudzińska – neurolog dziecięca, kierownik Oddziału Neurologii Dziecięcej w Zespole Szpitali Miejskich w Chorzowie oraz autorka publikacji na temat diety ketogennej w leczeniu epilepsji.

Zachęcamy do wysłuchania całej rozmowy!

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię