Jakość powietrza w Polsce. Realne zagrożenie czy niejasne teorie?

Każdego roku w Polsce z powodu zanieczyszczeń powietrza blisko 50 tysięcy osób umiera przedwcześnie. O tym problemie zdrowotnym mówi się coraz więcej, ale nadal funkcjonuje przekonanie, że powietrze oddziałuje głównie na płuca. Prawda jest jednak taka, że szkodliwe substancje mają wpływ na cały organizm. Niestety największe pokłosie zbierają choroby serca i układu krążenia. Jakość powietrza w Polsce jest zła, a smog staje się poważnym zagrożeniem dla naszego zdrowia!

[aktualizacja: 03’2021]

Zanieczyszczenie powietrza realnym zagrożeniem dla zdrowia

Zanieczyszczenie powietrza zostało uznane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za najpoważniejsze zagrożenie środowiskowe zdrowia publicznego w skali globalnej[1]. W opublikowanym przez tę organizację raporcie „Globalne obciążenie chorobami”[2] zwraca się uwagę na choroby związane z modyfikowalnymi czynnikami środowiskowymi, takimi jak m.in. zanieczyszczenie powietrza.

Aż 23% zgonów na świecie związanych jest z modyfikowalnymi czynnikami środowiskowymi. Każdego roku z powodu narażenia na te czynniki umiera ponad 12 milionów kobiet, mężczyzn i dzieci!

Porównując dane z obecnego raportu z danymi sprzed 10 lat można zaobserwować bardzo ważny trend. Globalne obciążenie chorobami utrzymuje się na podobnym poziomie, a około 23-24% chorób było powodowanych przez czynniki środowiskowe, zarówno 10 lat temu, jak i teraz.

Jakość powietrza – co się zmieniło na przestrzeni ostatniej dekady?

Jednak po wnikliwszej analizie jasnym staje się, że w skali globalnej coraz lepiej radzimy sobie ze zwalczaniem chorób zakaźnych. Dzieje się tak głównie dzięki zwiększeniu poziomu higieny, lepszej dostępności do wody pitnej i urządzeń sanitarnych w najbiedniejszych krajach. Dzięki temu globalne obciążenie chorobami zakaźnymi spada.

Niestety jednocześnie obciążenie chorobami niezakaźnymi zdecydowanie rośnie. Choroby te w większym stopniu dotyczą krajów bogatych. Przemysł i transport w krajach wysoko rozwiniętych odpowiadają za znaczne zanieczyszczenie środowiska, a przede wszystkim zanieczyszczenie powietrza.

W roku 2006 spośród chorób związanych ze środowiskiem największe żniwo zbierały (w przedstawionej kolejności):

• przewlekła biegunka,
• infekcje dolnych dróg oddechowych,
• wypadki,
• malaria,
• wypadki drogowe.

Po 10 latach widzimy zdecydowaną zmianę i na szczycie listy najbardziej niebezpiecznych chorób związanych ze środowiskiem znajdują się:

• wylew krwotoczny,
• choroba niedokrwienna serca,
• biegunka,
• infekcje dolnych dróg oddechowych,
• nowotwory.

UWAGA! Wszystkie wyżej wymienione jednostki chorobowe, poza biegunką, są ściśle związane z oddychaniem zanieczyszczonym powietrzem.

Jakość powietrza a zagrożone serca Polaków

W Polsce od lat zdecydowanie największym zagrożeniem życia Polaków są choroby układu krążenia. W 2014 roku były one odpowiedzialne za 45,1% ogółu wszystkich zgonów i stanowiły pierwszą (przed nowotworami) przyczynę zgonów w Polsce. Co istotne, choroby układu krążenia są znacznie częstszą przyczyną przedwczesnych zgonów mieszkańców Polski niż przeciętnie w Unii Europejskiej[3].

Polska od lat zajmuje niechlubne wysokie miejsce w rankingu najbardziej zanieczyszczonych krajów UE. W opublikowanym w 2016 roku rankingu WHO przedstawiającym 50 miast, które charakteryzuje najgorsza jakość powietrza. Niestety aż 33 z nich znajdowały się w Polsce[4].

Zobacz również: Niewydolność serca – czynniki ryzyka, rozpoznanie, leczenie, profilaktyka.

Jakość powietrza w Polsce – oceny mówią same za siebie!

Złą jakość powietrza w naszym kraju potwierdzają dane Państwowego Monitoringu Środowiska. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska opublikował pod koniec ubiegłego roku dokument „Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2015”, który nie pozostawia złudzeń co do poziomów zanieczyszczeń. Na 46 stref pomiaru jakości powietrza w aż 44 strefach wystąpiły przekroczenia poziomu docelowego rakotwórczego benzo(a)pirenu w pyle PM10, w 39 strefach wystąpiły przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu PM10, a w 23 strefach wystąpiły przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5[5].

Jak dowiedziono w wielu badaniach naukowych, zanieczyszczenie powietrza powoduje zwiększoną zapadalność na choroby układu oddechowego, sercowo – naczyniowego, układu nerwowego, nowotwory, problemy z płodnością, przedwczesne porody, a nawet cukrzycę typu 2 czy chorobę Alzheimera, w konsekwencji prowadząc do przedwczesnych zgonów[6].

Dlaczego zanieczyszczone powietrze ma aż taki wpływ na nasze serca?

Bardzo istotną grupę chorób, na które wpływają szkodliwe substancje zawarte w powietrzu stanowią choroby serca i układu krążenia. Oddychanie powietrzem o wysokich stężeniach pyłu zawieszonego PM2,5 i PM10, tlenków siarki i azotu, jak również ozonu i tlenku węgla wiąże się z takimi jednostkami chorobowymi jak: udar mózgu, miażdżyca serca, niewydolność serca, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu serca czy powikłania zakrzepowo-zatorowe[7].

Liczne badania naukowe potwierdzają wpływ zarówno krótko-, jak i długotrwałej ekspozycji na układ krążenia. Co więcej, potwierdzono także, że zanieczyszczenia powietrza nie tylko nasilają przebieg istniejących chorób układu krążenia, ale również odkrywają znaczącą rolę w powstawaniu tych schorzeń[8].

W związku z tym należy uznać, że zła jakość powietrza ma wpływ zarówno na osoby już chorujące, jak i na osoby zdrowe. Jednak do najbardziej narażonych na wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ krążenia należą osoby w podeszłym wieku, osoby z nadwagą i diabetycy. Bardziej narażone są także osoby z już istniejącymi schorzeniami układu krążenia.

Jak wspomniano powyżej, związek pomiędzy poszczególnymi jednostkami chorobowymi a zanieczyszczeniem powietrza został potwierdzony w wielu badaniach. Nadal jednak nie jest do końca jasny mechanizm wpływu zanieczyszczeń powietrza na układ sercowo-naczyniowy.

To może Cię zainteresować: Zmiany klimatu nie wychodzą nam na zdrowie!

Jak zanieczyszczone powietrze wnika w organizm?

Wpływ składu chemicznego oraz średnicy aerodynamicznej pyłu zawieszonego na rozwój czy zaostrzanie danych stanów chorobowych jest nadal badany.

Najmniejsza frakcja pyłu zawieszonego ma zdolność przenikania z pęcherzyków płucnych do układu krążenia, a następnie narządów wewnętrznych.

Przyjmuje się jednak, że im mniejsza średnica tym cząsteczki szkodliwych substancji mają większą zdolność przenikania w głąb organizmu i powodowania tam szkód, m.in. przez wywoływanie stanu zapalnego[9].

Opublikowane we wrześniu ubiegłego roku badania naukowców z Lancaster pokazały, że te substancje mogą przenikać do mózgu i się w nim kumulować, powodując choroby neurologiczne, takie jak choroba Alzheimera[10]. Konieczne są jednak dalsze badania w tej dziedzinie.

Choroby układu krążenia. Zła jakość powietrza zwiększa ich ryzyko!

Natomiast jeżeli chodzi o choroby układu krążenia, dysponujemy dużym zasobem badań, co potwierdza stanowisko Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ATK) z roku 2010. „Ogół dowodów naukowych jest zgodny z postulatem zależności przyczynowo – skutkowej między narażeniem na PM2,5 a chorobowością i umieralnością z powodu chorób układu krążenia. Te dowody są znacznie bogatsze i mocniejsze niż przed rokiem 2004, gdy opublikowano poprzednie oświadczenie ATK na ten temat”[11].

W chwili obecnej wiemy już, że zarówno krótko-, jak i długotrwałe narażenie na wdychanie wysokich stężeń pyłu zawieszonego prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi[12]. Wiadomo także, że ten wpływ jest silniejszy u kobiet niż u mężczyzn oraz że pacjenci już cierpiący na nadciśnienie tętnicze są bardziej podatni na wpływ zanieczyszczeń na układ krążenia[13].

Wiemy również, że współczynnik ryzyka wystąpienia niedokrwiennego udaru mózgu wynosi 1,19 na 5 µg/m³ pyłu PM2.5 (przy oddziaływaniu długotrwałym)[14].

Innymi słowy – im większe stężenie zanieczyszczeń, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia udaru.

Ekspozycja na zanieczyszczenia pyłowe wiąże się również ze wzrostem częstości zawałów mięśnia sercowego wśród narażonej społeczności[15], nasila się migotanie przedsionków i innych zaburzeń rytmu u pacjentów z chorobami układu krążenia[16]. Duże badania kohortowe, realizowane w ramach projektu ESCAPE (ang. European Study of Cohorts for Air Pollution Effects) pokazały, że przy długoterminowej ekspozycji każdy wzrost średniorocznego stężenia PM2,5 o 5 µg/m³ wiąże się z 13% wzrostem występowania zdarzeń wieńcowych[17].

Badania w Śląskim Centrum Chorób Serca. Do jakich wniosków doszli naukowcy?

Również w Polsce prowadzi się badania na ten temat. Pod koniec ubiegłego roku lekarze ze Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu (SCCS) opublikowali wyniki swoich badań. I pomimo że zależność pomiędzy chorobami układu krążenia a zanieczyszczeniem powietrza jest znana, wyniki badań były szokujące dla opinii publicznej.

Lekarze i naukowcy ze ŚCCHS i Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach zestawili ze sobą dane ze Śląskiej Bazy Sercowo – Naczyniowej oraz dane dot. śmiertelności z danymi dot. stężeń zanieczyszczeń powietrza z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach. Analizowane dane objęły okres blisko 10 lat (dane za lata 2006-2014) oraz zawierały informacje dla ponad pół miliona osób.

Wyniki jakie uzyskano potwierdziły ogromy wpływ jakości powietrza na układ krążenia. Przekroczenie poziomu informowania dla pyłów zawieszonych PM10, który wynosi 200 µg/m3 wiązało się ze wzrostem śmiertelności z każdej przyczyny o 6%, a z przyczyn sercowo – naczyniowych o 8%. Osiągnięcie maksymalnych stężeń dwutlenku azotu wiązało się z częstszym występowaniem zawału serca (o 12%), udaru mózgu (o 16%) i zatorowości płucnej (o 18%). Częściej także dochodziło do hospitalizacji z powodu migotania przedsionków (o 24%) i z częstszymi wizytami w POZ (o 14%)[18].

Sprawdź także: Smog jest problemem. Stwórzmy więc przyjazny mikroklimat we własnym domu!

Jakość powietrza. Czy możemy coś jeszcze zmienić na lepsze?

Dobra wiadomość jest taka, że można to zmienić. Czyste powietrze oznacza lepsze zdrowie, a redukcja stężeń szkodliwych substancji jest ogromną szansą dla poprawy zdrowia publicznego w Polsce. Jak można to osiągnąć?

Przede wszystkim działaniami na poziomie centralnym i lokalnym. Wprowadzając zakazy palenia odpadami węglowymi i paliwami złej jakości czy eliminacją wysokoemisyjnych kotłów do ogrzewania domów. Istotny jest także rozwój środków transportu publicznego i odchodzenie od produkcji energii z węgla na rzecz odnawialnych źródeł energii.

A co możemy zrobić na poziomie indywidualnym? Przede wszystkim nie palić śmieci, wybierać spacer lub rower czy ograniczając zbędną konsumpcję. Takie działania poprawią nie tylko jakość powietrza, ale i nasze zdrowie w sposób bezpośredni.

To również może Cię zainteresować: Kadm i ołów. Jak ponadprzeciętna ilość metali ciężkich w zanieczyszczonym środowisku wpływa na nasze zdrowie?

Bibliografia

[1] World Health Organization, Burden of disease from Household Air Pollution for 2012, 2014
[2] World Health Organization, Preventing disease through healthy environments: a global assessment of the burden of disease from environmental risks, 2016
[3] Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, red.: Bogdan Wojtyniak, Paweł Goryński, Sytuacja zdrowotna ludności polski i jej uwarunkowania; Warszawa 2016
[4] World Health Organization, WHO Global Urban Ambient Air Pollution Database, 2016
[5] Inspekcja Ochrony Środowiska, Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2015, 2016
[6] WHO Ambient air quality and health Fact sheet, September 2016

[7] Jędrak J., Konduracka E., Badydy A., Dąbrowiecki P., Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, 2017
[8] Newby D. E., Expert position paper on air pollution and cardiovascular disease, European heart journal 36, 2014
[9] Du Y, Air particulate matter and cardiovascular disease: the epidemiological, biomedical and clinical evidence, Journal of thoracic disease 8.1, 2016
[10] http://www.bbc.com/news/science-environment-37276219
[11] Brook R. D., Particulate matter air pollution and cardiovascular disease an update to the scientific statement from the American Heart Association; Circulation 121.21, 2010
[12] Fuks K., Long-term urban background particulate air pollution increases arterial blood pressure, Environmental Health Perspectives 119 (12), 2011

[13] Wojdat M., Stańczyk A., Gielerak G., Zanieczyszczenia powietrza a choroby układu sercowo-naczyniowego – niedoceniany problem, Lekarz Wojskowy 1, 2016
[14] Stafoggia M., Long-term exposure to ambient air pollution and incidence of cerebrovascular events; results from 11 European cohorts within the ESCAPE project, Environmental Health Perspectives 122 (9); 2014
[15] Atkinos R., Long-term exposure to outdoor air pollution and incidence of cardiovascular diseases, Epidemiology 24, 2013
[16] Link M., Acute exposure to air pollution triggers atrial fibrillation, Journal of the American College of Cardiology 62 (9), 2013
[17] Cesaroni G., Long-term exposure to ambient air pollution and incidence of acute coronary events; prospective cohort study and meta-analysis in 11 European cohorts from the ESCAPE project; The BMJ 348, 2014
[18] http://healpolska.pl/aktualnosci/smog-w-sercu-czyli-dlaczego-slascy-lekarze-naukowcy-zajmuja-sie-zanieczyszczonym-powietrzem/