Afty, pleśniawki i inne choroby jamy ustnej – objawy, możliwe powikłania i leczenie.

Jama ustna, choć może z pozoru wydaje się być organem prozaicznym, pełni wiele istotnych dla zdrowia funkcji. To tutaj rozpoczyna się proces trawienia, tu zlokalizowany jest zmysł smaku oraz powstaje prawidłowa mowa. Dlatego tak ważne jest zadbanie o jej odpowiednią higienę i nie dopuszczanie do rozwoju stanów zapalnych.

[aktualizacja: 09’2022]

Jama ustna i jej odpowiednia higiena to podstawa. To w naszym interesie leży utrzymanie odpowiedniej higieny jamy ustnej, bo jest ona wizytówką każdego z nas. Jednak nawet przy najlepszych staraniach może zdarzyć się, że homeostaza jamy ustnej ulega zaburzeniu, czego efektem jest pojawienie się różnego rodzaju chorób.

Dzisiaj odpowiemy sobie na pytanie jak rozróżnić opryszczkę, pleśniawki i afty, jak nie zignorować pierwszych objawów i jakie środki zaradcze podejmować.

Jama ustna. Na początek trochę anatomii…

Jama ustna obejmuje wargi, policzki, zęby, podniebienia miękkie i twarde, migdałki podniebne oraz język. Wargi są mięśniowo – włóknistymi, dobrze unaczynionymi fałdami otaczającymi szparę ust. Dziąsła zbudowane z tkanki łącznej włóknistej są miejscem osadzenia zębów, które odpowiadają za rozdrabnianie pokarmu. Pomaga im w tym język oraz policzki, które przesuwają pokarm do dalszej części przewodu pokarmowego.

W warunkach domowych lub z pomocą farmaceuty można z powodzeniem wykonać podstawowe badanie fizykalne jamy ustnej. Wykorzystując latarkę o wąskim strumieniu światła możemy obejrzeć niemal całą jamę ustną – nawet jej dno. W tym celu należy zwinąć język w kierunku podniebienia. Błonę śluzową policzków najlepiej oglądać przy wpół otwartych ustach. W ten właśnie sposób można dokładnie obejrzeć jamę ustną dziecka.

Afty i pleśniawki pojawiające się w jamie ustnej – jak je rozróżnić?

Choroby jamy ustnej można umownie podzielić na owrzodzenia, grzybice i zapalenia dziąseł. Większość przypadków owrzodzeń w jamie ustnej stanowią afty. Występują one we wszystkich grupach wiekowych.

Afty ! Przyczyn tego schorzenia nadal nie ustalono, choć przez lata zwracano uwagę na stres, mikrourazy, alergie pokarmowe oraz niedobory witaminowo-mineralne, jako potencjalne czynniki etiologiczne.

Aftoza objawia się okrągłymi, szarawymi i bolesnymi wykwitami o niewielkiej średnicy – do 1 cm. Najczęściej występują one na policzkach, języku i wewnętrznych stronach warg (afty mniejsze) oraz w tylnej części jamy ustnej (afty większe). Należy pamiętać, że afty nigdy nie występują na śluzówce dziąseł!

Nie zbagatelizuj pierwszych objawów aftozy!

W sytuacji zbagatelizowania pierwszych objawów aftozy pojedyncze wykwity zlewają się w jeden duży, który goi się nawet kilka tygodni.

Sprawdź również:
Atakuje Cię wirus opryszczki? Koniecznie przeczytaj ten artykuł.

Podobnych trudności w leczeniu przysparzają owrzodzenia opryszczkowate (nie mylić z zakażeniem wirusem opryszczki!), które przybierają postać kilkudziesięciu owrzodzeń zlokalizowanych najczęściej w tylnej części jamy ustnej. Jeśli wygląd zmian w jamie ustnej odbiega od powyższych opisów należy niezwłocznie zasięgnąć opinii lekarza lub farmaceuty.

Z aptecznych doświadczeń wynika, że wielu rodziców leczy swoje dzieci na afty, podczas gdy zmiany w jamie ustnej wywołane są przez mikrourazy związane z przygryzieniem, poparzeniem lub zbyt intensywną obróbką pokarmu.

Pamiętajmy więc, że afty mają owalny, regularny kształt i występują grupami, podczas gdy uraz błony śluzowej ma nieregularne krawędzie i występuje pojedynczo!

W kontekście owrzodzeń nie sposób pominąć również raka płaskonabłonkowego, który jest najczęściej występującym nowotworem jamy ustnej.

75% zdiagnozowanych przypadków stanowią palacze po 50. roku życia. Łatwo go pomylić z typowymi objawami stanu zapalnego jamy istnej, gdyż pierwszym jego objawem jest występowanie pojedynczego, niebolesnego owrzodzenia, które z czasem staje się bardzo bolesne!

Kiedy i u kogo pojawiają się pleśniawki?

Pleśniawki zazwyczaj nie występują u osób zdrowych. Pojawiają się u pewnej części noworodków oraz u wyniszczonych osób starszych. W innych grupach wiekowych pleśniawki są następstwem obniżenia odporności, cukrzycy, leczenia wziewnymi kortykosteroidami, antybiotykami lub używaniem źle dopasowanych protez zębowych.

Ze względu na bezpośrednią zależność między inhalacją wysokimi dawkami glikokortykosteroidów (GKS) a występowaniem pleśniawek, zaleca się płukanie jamy ustnej wodą po skończonej inhalacji oraz używanie doustnych rurek zamiast masek do inhalacji.

Pleśniawki przez wiele osób są mylone właśnie z aftami, przy czym oba stany nie powinny stwarzać problemów diagnostycznych.

Pleśniawki są bowiem biało-kremowymi podwyższonymi wykwitami, które łatwo ulegają usunięciu po przetarciu gazą. Usunięte zmiany odsłaniają wtedy rumieniowatą śluzówkę.

Myj zęby po każdym posiłku!

Ostatni już problem w obrębie jamy ustnej stanowi zapalenie dziąseł, które jest następstwem nagromadzenia się płytki nazębnej.

Ocenia się, że 50% populacji Europejczyków cierpi na choroby dziąseł, pomimo tego, że spora część z nich regularnie czyści zęby.

Wynika to z tego, że zęby w krótkim czasie po umyciu pokrywają się śliną i płynem dziąsłowym, do których z łatwością przylegają bakterie (płytka nazębna). Podczas kolejnego mycia zębów film bakteryjny zostaje zmyty.

Jeśli jednak zaprzestaniemy mycia zębów na 3 – 4 dni – powstała płytka nazębna ulega kalcyfikacji (uwapnieniu) przez fosforan wapnia – zwany kamieniem nazębnym. Stamtąd skolonizowane bakterie zaczynają uwalniać liczne enzymy i toksyny, które inicjują stan zapalny. Infekcja szybko postępuje, obejmując zębodoły i dziąsła. W tym czasie pojawia się obrzęk, zaczerwienienie i nieprzyjemny zapach z ust. Może również pojawić się krwawienie.

Sprawdź także: Higiena jamy ustnej

Kiedy profilaktyka zawodzi …

Nic nie jest w stanie zastąpić odpowiedniej higieny jamy ustnej oraz prowadzenia zdrowego trybu życia zapewniającego właściwą kondycję układu immunologicznego.

Higienę jamy ustnej zapewni szczotkowanie zębów po każdym posiłku oraz czyszczenie trudno dostępnych miejsc nicią dentystyczną. W sprzedaży znajduje się ogromna ilość produktów przeznaczonych do higieny i leczenia stanów zapalnych jamy ustnej. Większość z nich występuje w postaci żelów stomatologicznych, płynów do płukania i aerozoli.

Żele z salicylanem choliny są dość popularnym rozwiązaniem w przypadku aft. Należy jednak pamiętać, by żel nakładać co 3 – 4 godziny i wstrzymać się od spożywania pokarmów bezpośrednio po aplikacji. Niestety salicylanu choliny w postaci żelu nie można stosować u dzieci poniżej 3 roku życia!

W tej grupie wiekowej doskonałym rozwiązaniem są aerozole z chlorowodorkiem benzydaminy. Szczegółowo o benzydaminie pisaliśmy TUTAJ. Nie wykazuje ona żadnych interakcji z innymi lekami i jest bezpieczna dla kobiet w ciąży. Należy do niesteroidowych leków przeciwzapalnych, ale działa również odkażająco na wiele gatunków grzybów i bakterii, przeciwobrzękowo i miejscowo znieczulająco.

U dzieci w wieku przedszkolnym można zastosować roztwór do płukania jamy ustnej, a w przypadku niemowląt i pacjentów starszych pomocnym okaże się aerozol z wygodnym aplikatorem. Chlorowodorek benzydaminy posiada szerokie spektrum wskazań do stosowania – od typowych stanów zapalnych gardła i krtani w przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych, przez zapalenie dziąseł, języka, afty, choroby przyzębia, aż po stany zapalne po zabiegach laryngologicznych i radioterapii.

Sprawdź również:
Zapalenie krtani u dziecka – objawy, leczenie, zapobieganie

W leczeniu zapaleń dziąseł, aft i pleśniawek znalazł również zastosowanie glukonian chlorheksydyny w postaci tabletek do ssania oraz płukanek. Środek ten charakteryzuje się dobrą skutecznością, ale u niektórych może sprawiać trudności w stosowaniu. Chlorheksydyna wchodzi bowiem w interakcje ze związkami anionowymi past do zębów, dlatego szczotkowanie zębów i płukanie jej roztworem należy rozdzielić w czasie. Ponadto długotrwałe stosowanie tego związku jest przyczyną nieestetycznych przebarwień, złuszczania się błony śuzowej jamy ustnej i zaburzeń smaku.

W łagodzeniu objawów z pomocą przychodzą również miejscowe środki znieczulające. Charakteryzują się one krótkim okresem działania, więc istnieje konieczność częstej aplikacji.

UWAGA kobiety w ciąży! Niestety preparaty z benzokainą i lidokainą nie mogą być podawane kobietom w ciąży, a u niektórych mogą pojawiać się reakcje uczuleniowe.

W wielu przypadkach pomocne mogą okazać się surowce zielarskie – napary z koszyczka rumianku, liści szałwii, nagietka lekarskiego lub kory dębu.

Garbniki kory dębu działają ściągająco, związki zawarte w koszyczkach rumianku przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, a kwiat nagietka przyspiesza ziarninowanie. W aptece dostępne są gotowe roztwory do płukania, które zawierają nalewkę z dębianki, arniki i kłączy pięciornika.

Naszym Partnerem jest marka UNIBEN, skuteczny lek na stany zapalne jamy ustnej.