Jelito grube – siedziba największej ilości bakterii jelitowych.

Jelito grube (łac. intestinum crassum) to końcowy odcinek przewodu pokarmowego. Nie zachodzi w nim wchłanianie składników odżywczych ani wydzielanie enzymów trawiennych. Odbywa się w nim jednak wchłanianie wody i soli mineralnych. Jelito grube jest siedzibą największej ilości bakterii jelitowych, które odgrywają niebagatelną rolę w absorbcji minerałów i ochronie organizmu przed zagrożeniem ze strony chorobotwórczych mikroorganizmów.

Jelito grube to końcowy etap wędrówki pokarmu przez przewód pokarmowy. Poszczególne etapy opisywaliśmy w poprzednich artykułach:

1. Jama ustna
2. Żołądek
3. Dwunastnica, trzustka i wątroba
4. Jelito cienkie

Jelito grube i jego budowa

Jelito grube ma około 1,5 m długości i składa się z jelita ślepego (z wyrostkiem robaczkowym), okrężnicy i odbytnicy. 

1. Jelito ślepe jest stosunkowo krótkie (7-8 cm), a jego zwężona część o długości 8-9 cm i grubości około 0,5 cm to wyrostek robaczkowy. Dawniej uważano go za narząd szczątkowy nie spełniający żadnej funkcji w organizmie człowieka, jednak w ostatnim czasie zaczyna mówić się o jego dużej roli w odporności związanej z mikrobiotą jelitową.
2. Wyrostek robaczkowy to główne miejsce produkcji immunoglobuliny A, która ma znaczenie dla rozwoju prawidłowej mikrobioty. Istnieje teoria, że jest to rezerwuar naszej mikrobioty i to wyrostek robaczkowy uzupełnia jej niedobory po ostrych biegunkach i antybiotykoterapiach. Dawniej uważano, że wycięcie wyrostka nie wyrządza szkód w organizmie, jednak obecnie sugeruje się, że może wiązać się z chorobami zapalnymi jelit, chorobami serca, a nawet z chorobą Parkinsona.
3. Kolejną częścią jelita grubego jest okrężnica i jak sama nazwa wskazuje okrąża wnętrze jamy brzusznej. Okrężnica dzieli się na części: wstępującą (kierującą się do góry), poprzeczną, zstępującą (kierującą się w dół) oraz okrężnicę esowatą, inaczej nazywaną esicą, łączącą się z odbytnicą.

Losy pokarmu w jelicie grubym

W jelicie grubym nie zachodzi wchłanianie składników odżywczych ani wydzielanie enzymów trawiennych. Odbywa się w nim jednak wchłanianie wody i soli mineralnych. Jest to bardzo ważne działanie oszczędzające – inaczej człowiek musiałby spożywać w ciągu doby około 1 litra wody i elektrolitów więcej. Dzięki tym procesom treść jelitowa zagęszcza się w kał. Niewchłonięte resztki pokarmowe ulegają fermentacji i procesom gnilnym.

Jelito grube kurczy się w różny sposób, aby jak najdokładniej wymieszać, zagęścić i uformować masy kałowe, które przesuwają się powoli w stronę odbytnicy. Tam podrażnione mechanoreceptory powodują wzmożenie skurczów i rozluźnienie zwieracza. Drugi impuls wędruje z ośrodkowego układu nerwowego i w zależności od sytuacji (czy może dojść do wydalenia kału lub nie) odruch defekacyjny zostaje wzmożony lub wstrzymany.

W okrężnicy pokarm pojawia się po około 6 godzinach, w okrężnicy poprzecznej po około 9-12 godzinach, w okrężnicy esowatej po ok 12-17 godzinach, a  w odbytnicy po około 24 godzinach. Jak widać wędrówka pokarmu przez przewód pokarmowy jest długa. Chodzi o to, by w pełni wykorzystać składniki pokarmowe z posiłku.

Jelito grube – siedziba bakterii jelitowych

Jelito grube jest siedzibą największej ilości bakterii jelitowych Bacteroides, Bacillus, Bifidobacterium, Clostridium, Enterococcus, Eubacterium, Fusobacterium, Peptostreptococcus, Ruminococcus, Streptococcus, Methanobrevibacter.

Układ mikroorganizmów jelitowych zależy od wielu czynników, m.in.:

1. produktów wydzielania wewnętrznego (kwas żołądkowy, kwasy żółciowe),
2. perystaltyki,
3. czasu pasażu jelitowego,
4. genotypu gospodarza,
5. czynników środowiskowych: diety, struktury i lepkości pożywienia, przyjmowanych leków.

Główną rolą mikroorganizmów jelitowych jest rozłożenie nie strawionych wcześniej resztek pokarmowych. Produkty tej przemiany to:

1. gazy – wodór, dwutlenek węgla i metan;
2. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Są one źródłem dodatkowej energii organizmu, stymulują proliferację oraz różnicowanie komórek jelita, stymulują rozwój tkanki nabłonka jelitowego – kwas masłowy, hepatocytów – kwas propionowy, oraz tkanek obwodowych – kwas octowy.

Bakterie pobudzają też absorbcję minerałów takich jak magnez, wapń i żelazo, biosyntetyzują witaminy (B1, B2, B6, B12 oraz K). Ich rolą jest też ochrona organizmu przed zagrożeniem ze strony chorobotwórczych mikroorganizmów (współzawodniczą o miejsce, ale też produkują bakteriocyny oraz kwasy organiczne zabójcze dla organizmów patogennych lub hamujące ich wzrost). Poza tym stymulują układ odpornościowy do produkcji przeciwciał.

W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań, których celem było wykazanie terapeutycznych właściwości szczepów probiotycznych. Dotyczyło to na przykład leczenia alergii pokarmowej; leczenia zakażeń Helicobacter Pylori; rotawirusowych; leczenia biegunek po antybiotykoterapii; leczenia nieswoistych zapaleń jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Leśniowskiego-Crohna) oraz badano rolę probiotyków w profilaktyce chorób nowotworowych jelita.

Szanse na wykorzystanie probiotyków w leczeniu chorób nowotworowych są realne. Poznaje się coraz więcej mechanizmów uruchamianych przez probiotyki i wpływających na ochronę organizmu przed powstaniem zmian – póki co dowody na potwierdzenie tej tezy pochodzą z badań in vitro lub są oparte na modelach zwierzęcych – badania kliniczne na ludziach są znacznie trudniejsze.

Proces wydalania

Zakończeniem podróży pokarmu przez przewód pokarmowy jest wydalenie resztek.

Kał składa się z resztek pokarmowych, śluzu, bakterii (ok 1/3 objętości), resztek złuszczonego nabłonka przewodu pokarmowego, wody.

Kolor kału wynika z obecności barwników powstałych z rozpadu hemoglobiny: bilirubiny i biliwerdyny. Twardość kału wynika między innymi z czasu pasażu jelitowego. Jeśli jest zbyt szybki, zostaje w nim za dużo wody.

Nagła biegunka to reakcja jelit na zakażenie bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze lub toksyny – jest to dobra reakcja o ile nie trwa zbyt długo, bo może prowadzić do odwodnienia.

Luźne stolce (nawet nie biegunkowe!) pojawiające się przez dłuższy czas powinny skłonić nas do wizyty u lekarza i sprawdzenia stanu zdrowia – zwłaszcza, jeśli zaczynamy u siebie widzieć objawy niedożywienia, spadek wagi czy dolegliwości bólowe.

Druga strona medalu, czyli zaparcia również wymagają szerszej diagnostyki. Zdecydowanie nie jest wskazane pozbywanie się zaparć środkami przeczyszczającymi w dłuższym czasie, trzeba się zastanowić gdzie leży ich przyczyna by organizm wrócił do prawidłowej pracy. Przyczyną zaparć może być niewłaściwa dieta, stres, zbyt mała podaż płynów i to łatwo skorygować. Ale warto też sprawdzić czy nie jest to stan poważniejszy, jeśli po poprawie stylu życia brak jest poprawy.

O problemie zaparć pisaliśmy szerzej w artykule: „Przewlekłe zaparcia! Sprawdź jak sobie skutecznie poradzić z tym problemem.„.

O czym może świadczyć kolor kału?

Warto zwracać uwagę na kolor kału i znaczące zmiany jego koloru. Oto kilka przykładów:

1. stolec nienaturalnie jasny, szarawy może świadczyć o kłopotach z wątrobą, zablokowaniu odpływu żółci. Sprawcą takiego koloru mogą być też leki (np. wodorotlenek glinu w środkach zobojętniających) czy środki kontrastowe;
2. żółty stolec o ostrym zapachu i jakby tłusty może świadczyć o kłopotach z trzustką, celiakli czy mukowiscydozie;
3. stolec czarny może być stanem polekowym (preparaty żelaza, węgiel lekarski), ale także może wskazywać na prawdopodobieństwo krwawienia z górnych części przewodu pokarmowego;
4. stolec czerwonawy może być wynikiem jedzenia buraczków, ale czasem obserwujemy świeżą krew z dolnych partii przewodu pokarmowego (krew z hemoroidów, ale przyczyny mogą być również poważniejsze);
5. stolec zielonkawy bywa wynikiem zbyt szybkiego pasażu i braku zmiany koloru żółci, ale też towarzyszy zakaźnym biegunkom, alergiom pokarmowym, czy cięższym chorobom jelit.

Jeśli zauważymy u siebie jakieś niepokojące objawy, najlepszym wyjściem jest wizyta u lekarza i przeprowadzenie szerszej diagnostyki.