Kolka niemowlęca – poznaj skuteczne metody leczenia

Kolka niemowlęca to dolegliwość, która występuje dosyć często w początkowym okresie życia dzieci. Hipotez dotyczących występowania kolki jelitowej jest całkiem sporo. Wiąże się je głównie z czynnikami genetycznymi, środowiskowymi, gastroenterologicznymi, ale również emocjonalnymi. Jak zatem skutecznie pomóc maluszkowi w tym trudnym dla niego okresie i jak leczyć kolkę niemowlęcą?

[aktualizacja 02’2022]

Czym jest kolka niemowlęca?

Zgodnie z definicją kolkę niemowlęcą określa się jako stan nasilonego niepokoju i niedającego się ukoić płaczu, na ogół obserwowanego w godzinach wieczornych. Kolka charakteryzuje się krzykiem dziecka, połączonym z jednoczesnym podkurczaniem nóżek, zwiększeniem obwodu brzucha oraz ilością wydalanych gazów jelitowych. Czasami również może dojść do problemów z wypróżnianiem. Dolegliwości te dotyczą zazwyczaj zdrowego, dobrze rozwijającego się niemowlęcia. 

Jak często może występować kolka niemowlęca?

Kolka niemowlęca jest najczęstszą dolegliwością przewodu pokarmowego, z którą spotykają się lekarze pediatrzy. Problem dotyka około 10-40% niemowląt, a dolegliwości najczęściej pojawiają się między 3. dniem a 3. tygodniem życia. Szacuje się, że nawet u 80% niemowląt objawy pojawiają się w 2. tygodniu życia. W Stanach Zjednoczonych aktualne dane epidemiologiczne wskazują, że problem kolki niemowlęcej może dotyczyć nawet 1 na 6 maluchów. Problem zwykle ustępuje samoistnie około 4. miesiąca życia, ale u 7% dzieci objawy mogą utrzymywać się nawet do 9. miesiąca życia. 

Rozpoznanie kolki niemowlęcej

Aby zdiagnozować kolkę niemowlęcą, lekarze zwracają uwagę na występowanie charakterystycznych objawów. Pierwszym z nich są napady niedającego się ukoić płaczu, a nawet krzyku dziecka bez konkretnej, jednoznacznej przyczyny. 

Następne kryterium, które musi być spełnione, to tak zwane kryterium czasowe. Epizody kolki powinny spełniać „zasadę lub regułę trzech”, czyli napady płaczu i rozdrażnienia pojawiają się u niemowlęcia przez:

• co najmniej 3 godziny dziennie
• minimum 3 dni w tygodniu
• co najmniej 3 tygodnie

Powyższe rozpoznanie określa się mianem III Kryteriów Rzymskich.

Dodatkowo mogą pojawiać się inne objawy, takie jak:

• napięcie brzucha
• zwiększone oddawanie gazów
• zaczerwienienie twarzy
• niepokój psychoruchowy, czyli mocne zaciskanie piąstek lub podciąganie nóżek

Bardzo istotny jest również fakt, że wszystkie te dolegliwości nie wpływają na prawidłowy rozwój fizyczny dziecka. 

Poniżej tabela ze stosowanymi kryteriami kolki niemowlęcej: 

To może Cię zainteresować: Jak prawidłowo pielęgnować kikut pępowinowy noworodka?

Etiologia występowania kolki niemowlęcej

Zarówno w tym przypadku, jak i w przypadku wielu innych chorób, etiologia kolki niemowlęcej nie jest do końca poznana. Odpowiedzi nie przyniosły nawet trwające od 40 lat badań, więc występowania kolki niemowlęcej jest całkiem sporo. Głównie wiąże się je z czynnikami genetycznymi, środowiskowymi, gastroenterologicznymi lub emocjonalnymi.

Najczęściej badacze wiążą obecność kolki niemowlęcej z alergią pokarmową. Alergizacja może być związana ze zwiększoną przepuszczalnością błony śluzowej jelita w czasie niemowlęcym, co spowodowane jest niedojrzałością przewodu pokarmowego. Naukowcy ustalili, że czynnikiem, który może powodować wystąpienie choroby, jest przejściowe obniżenie stężenia IgA u niemowląt. 

Badania udowodniły, że około 40-44% dzieci z dolegliwościami kolki jelitowej ma alergię pokarmową na białko mleka krowiego. Dodatkowo w badaniach wykonywanych metodą podwójnie ślepej próby kontrolowanej placebo udowodniono ustąpienie dolegliwości kolki jelitowej u dzieci karmionych naturalnie, po eliminacji z jadłospisu matki mleka krowiego i jego przetworów. 

Kolka a nietolerancja laktozy

Kolejną, możliwą przyczyną występowania kolki jelitowej jest nietolerancja laktozy. Naukowcy zwracają uwagę na obniżoną aktywność laktazy wywoływaną fizjologiczną niedojrzałością nabłonka jelitowego. Na skutek zaburzeń trawienia i wchłaniania laktozy dochodzi do zbierania się jej w jelitach. Pewna część węglowodanów ulega przemianie przez bakterie fermentacyjne, natomiast reszta jest wydalana ze stolcem. Prowadzi to do wzrostu pH i ciśnienia osmotycznego treści jelitowej. Niemowlę może wtedy oddawać wodniste, kwaśne stolce.

Zazwyczaj kolki u niemowląt karmionych piersią wywołane nietolerancją laktozy są zjawiskiem przejściowym i nie wymagają rezygnacji z karmienia naturalnego. Co ciekawe, wykazano, że zdecydowanie korzystniejsze jest dłuższe karmienie z jednej piersi, niż krótsze z obu. Głównie dlatego, że pokarm wydzielany w pierwszych minutach zawiera sporo laktozy a mniej tłuszczu, co prowadzi do szybszego opróżniania żołądka i fermentacji nadmiaru laktozy.

Kolka a niedojrzałość motoryki przewodu pokarmowego

Inną możliwą przyczyną występowania kolki niemowlęcej może być niedojrzałość motoryki przewodu pokarmowego, wynikająca z nieprawidłowej sekrecji hormonalnej. Wzrost stężenia motyliny jest zdecydowanie większy u niemowląt z objawami kolki jelitowej. Motylina jest hormonem tkankowym wydzielanym przez komórki jelita cienkiego. Stymuluje skurcze mięśni gładkich jelita, a zwiększenie jej poziomu powoduje przyśpieszenie motoryki przewodu pokarmowego.

Innymi czynnikami wystąpienia kolki niemowlęcej mogą być również:

• dysfunkcyjne relacje pomiędzy rodzicami a maleństwem: nerwowa atmosfera w domu, depresja poporodowa u matki
• zbyt dużo bodźców dla dziecka (nadmierne światło, ciągły hałas)
• wcześniactwo oraz niska masa urodzeniowa
• dym tytoniowy

Warto wiedzieć! Nie stwierdzono związku kolki niemowlęcej z płcią dziecka, ilością oddawanych stolców czy wiekiem rodziców. 

Kolka niemowlęca – leczenie

Leczenie kolki niemowlęcej opiera się na wdrożeniu trzech metod: behawioralnej farmakologicznej i dietetycznej.

Po rozpoznaniu przez lekarza kolki jelitowej i wykluczeniu innych zespołów chorobowych przypominających w obrazie klinicznym kolkę, terapię ustala się indywidualnie. Powinna być wielokierunkowa i zależna w dużej mierze od rodzaju objawów.   

Metody behawioralne

Ta metoda wymaga od rodziców zachowania spokoju i utrzymania dobrej atmosfery w domu. Zakłada troskliwe i przede wszystkim cierpliwe zajmowanie się niemowlęciem. Pamiętajmy, że dzieci świetnie wyczuwają nasze emocje.

Metoda polega na delikatnym (bez gwałtownych ruchów) podnoszeniu dziecka oraz na spokojnym mówieniu do dziecka, układaniu go na brzuszku, stosowaniu ciepłych okładów, a także delikatnym masażu ciała. Uspokajająco działa też poddanie maleństwa działaniu szumu (można wykorzystać np. suszarkę do włosów czy szumiące misie).

W przypadku naturalnego karmienia bardzo istotny jest sposób, w jaki mama karmi maluszka.

Karmiąca mama powinna być rozluźniona i spokojna, musi czuć się jak najbardziej komfortowo. Najlepiej karmić w pozycji pionowej i starać się, by dziecko nie połykało nadmiaru powietrza podczas ssania. Warto przez około pół godziny po karmieniu utrzymać dziecko w pozycji uniesionej.

 Oczywiście należy bezwzględnie ograniczyć narażanie dziecka na dym nikotynowy oraz wszelkie bodźce stymulujące. 

Metody dietetyczne

W tym przypadku eliminuje się z diety matki białka mleka krowiego i obserwuje, czy następuje jakaś poprawa.

Kilka badań udowodniło zmniejszenie ilości kolek po zastosowaniu przez karmiące matki diety hipoalergicznej z eliminacją białka mleka krowiego, pszenicy, jaj, orzechów, cytrusów oraz czekolady.

Warto zaznaczyć, iż preparaty na bazie soi oraz o obniżonej zawartości laktozy nie wykazały poprawy w leczeniu kolki jelitowej. W leczeniu dietetycznym stosuje się również hydrolizaty:

• hydrolizaty serwatkowe o znacznym stopniu hydrolizy białka – badanie z randomizacją, które dotyczyło 84 niemowlaków w wielu do 6. miesiąca życia pokazało, że stosowanie hydrolizatów skracało czas płaczu dzieci średnio o 104 minuty w ciągu doby;
• hydrolizaty kazeinowe o znacznym stopniu hydrolizy białka – w tym przypadku oceniono dwa badania z randomizacją, jednak nie zaobserwowano żadnych istotnych wniosków, ponieważ w jednym badaniu grupa była zbyt mała a w drugim stratyfikacja danych nie była możliwa; według aktualnych schematów leczenia wskazane jest stosowanie przez kilka dni hydrolizatu kazeiny przy znacznie nasilonych objawach kolki niemowlęcej i z dobrze udokumentowanym podejrzeniem alergii pokarmowej; jeżeli objawy kolki nie ustąpią w ciągu 48–72 godzin, należy poszukiwać innych przyczyn niepokoju dziecka. 

Metody dietetyczne – roztwór sacharozy i herbatki ziołowe

Inne metody dietetyczne obejmują podawanie dziecku roztworu sacharozy oraz herbatek ziołowych. Roztwór sacharozy powoduje delikatny, chwilowy efekt przeciwbólowy, poprzez działanie na układ enkefalinergiczny. Według badań najlepszy efekt osiąga się podając 2 ml 12% roztworu w trakcie ataku kolki. 

W przypadku herbatek ziołowych najbardziej popularna jest herbata z owoców kopru włoskiego, można również spróbować herbatki rumiankowej, miętowej, z werbeny pospolitej lub z lukrecji. Maja one działanie spazmolityczne, jednak należy je dawkować rozważnie i nie podawać dziecku bardzo mocnych naparów, ponieważ istnieje niebezpieczeństwo przedawkowania. Z kolei FDA (Agencja Żywności i Leków, FDA od ang. Food and Drug Administration) przestrzega, iż mimo skuteczności stosowania herbat ziołowych, mogą one powodować u niemowlaka utratę pragnienia i w konsekwencji zmniejszone przyjmowanie mleka.

Jednakże jest to jedna z najbardziej skutecznych metod, a herbatki ziołowe podawane z rozwagą nie wywołują żadnych sutków ubocznych. 

Metody farmakologiczne

Leki farmakologiczne również są stosowane w przypadku kolek jelitowych. Jednymi z najbardziej znanych są preparaty na bazie simetikonu. Działanie tego środka opiera się na zmniejszeniu napięcia powierzchniowego pęcherzyków powietrza. Pomimo dużej popularności tego środka leczniczego kilka badań, w tym trzy z badania z randomizacją nie wykazały żadnej skuteczności w łagodzeniu dolegliwości związanych z kolką jelitową. 

Leki antycholinergiczne, głównie dicykloweryna i dicykloamina wykazują skuteczne działanie, jednak pediatrzy odradzają ich stosowanie ze względu na wysokie ryzyko niebezpiecznych działań niepożądanych ww. leków. 

To może Cię zainteresować: Pieluszkowe zapalenie skóry. Co robić, aby go uniknąć?

Probiotyki a kolka niemowlęca

W dwóch randomizowanych badaniach wykonywanych metodą podwójnie ślepej próby udowodniono, że podawanie dzieciom karmionym piersią probiotyku ze szczepem Lactobacillus reuteri DSM 17938 skraca czas ich płaczu o około 43 minuty. Potwierdza to raport Światowej Organizacji Gastroenterologicznej (WGO) z 2017 roku. Rekomendowana przez nich dawka Lactobacillus reuteri DSM 17938 to 10⁸ CFU, jeden raz dziennie przez 21 dni. Celem zapobiegania wystąpienia kolki niemowlęcej rekomendowana jest ta sama dawka, również raz dziennie do 3. miesiąca życia.

Bibliografia

1. Rurarz A, Ratajczak K, Feleszko W, Kolki niemowlęce, Pediatria Medycyna Rodzinna, 2016, 12(4), s. 413-418;
2. Wysocka Marta, Kolka jelitowa niemowląt, Borgis, Medycyna Rodzinna, 2001, 1, s.105-106;
3. Szajewska Hanna, Kolka niemowlęca – skuteczność różnych metod leczenia, Borgis, Nowa Pediatria, 2002, 2, s. 110-112;
4. Iwańczak F, Iwańczak B, Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego u niemowląt, Borgis, Nowa Pediatria, 2002, 3, s. 128-131;
5. Czerwionka-Szaflarska M, Gawryjołek J, Kolka jelitowa w praktyce pediatrycznej, Via Medica, Wybrane problemy kliniczne, 2010, 4(6), s.408-414;
6. Maślany A, Kalicki B, Rustecka A, Jung A, Najczęstsze zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego u niemowląt i ich związek z żywieniem, Część I. Kolka i ulewania,  Pediatria Medycyna Rodzinna, 2010, 6(3), s. 194-197;
7. World Gastroenterology Organisation WGO, Global Guidelines, Probiotics and prebiotics, February 2017 
8. Joanna Martynuska-Dobrucka Klinika Pediatrii i Żywienia, Instytut-Pomnik „Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie,