Kolonoskopia wciąż budzi niepokój, przez co zbyt często odkłada się ją na później. To badanie ma jednak ogromne znaczenie dla naszego zdrowia, a nawet życia – profilaktyczna kolonoskopia pozwala na wczesne wykrycie raka jelita grubego czy usunięcie nie dających jeszcze żadnych objawów polipów. Co powinniśmy wiedzieć o kolonoskopii, zanim wykonamy to badanie i kiedy nie powinniśmy zwlekać z jego wykonaniem?
Gościem Radiokliniki jest dr n. med. Nastazja Pilonis z Kliniki Gastroenterologii Onkologicznej w Narodowym Instytucie Onkologii Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. Zapraszamy do wysłuchania podcastu!
Czym jest kolonoskopia i na czym polega to badanie?
Kolonoskopia to badanie endoskopowe dolnego odcinka pokarmowego, które służy do diagnozowania chorób jelita grubego. Podczas badania do wnętrza jelita grubego doodbytniczo wprowadza się cienki wziernik zakończony kamerą, aby uwidocznić całą jego powierzchnię.
Kolonoskopia wykonywana przy użyciu endoskopu ma na celu ocenę stanu jelita grubego oraz śluzówki jelita, co pozwala na wykrycie pewnych nieprawidłowości świadczących o rozwijających się chorobach, takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna czy nowotwór.
Badanie kolonoskopowe wykonuje się jednak tylko przy konkretnych wskazaniach, gdy występują niepokojące objawy ze strony jelita grubego lub pacjent przekroczył już 50. rok życia, kiedy znacznie wzrasta ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego. Badanie umożliwia także pobranie wycinków do badania histopatologicznego, czyli oceny tkanek pod mikroskopem. Kolonoskopia nie jest jednak tylko metodą diagnostyczną – służy także do usuwania łagodnych oraz wczesnych form raka, czyli polipów.
Często mówi się, że kolonoskopia to inwazyjne badanie, jednak jest to bezpieczna procedura, a ryzyko powikłań po zabiegu jest niewielkie. Wymaga jednak właściwego przygotowania jelita przed wykonaniem badania, tj. oczyszczenia go z treści pokarmowych.
Kolonoskopia – wskazania
Wskazania do kolonoskopii to przede wszystkim wiek pacjenta (powyżej 50. roku życia) oraz niepokojące objawy z dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Należy rozróżnić także kilka nurtów kolonoskopii – diagnostycznej i profilaktycznej oraz kolonoskopii zabiegowej, która umożliwia przeprowadzenie za pomocą endoskopu zabiegów w jelicie grubym.
Kolonoskopię profilaktyczną wykonuje się u osób bez konkretnych dolegliwości jako badanie przesiewowe w celu wykrycia wczesnego stadium nowotworu jelita grubego w postaci polipów, który nie daje jeszcze objawów. Istnieją jednak pewne objawy alarmowe, które są wskazaniem do wykonania kolonoskopii diagnostycznej. Mogą one świadczyć o toczącej się już chorobie w obrębie jelit. Takie badanie ma na celu właściwie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Co powinno wzbudzić niepokój i skłonić do wykonania kolonoskopii?
- zmiana rytmu wypróżnień
- obfita ilość śluzu widoczna podczas wypróżniania
- krew w kale
- zmiana kształtu i treści stolca (na przykład tzw. stolec ołówkowaty)
- utrata masy ciała
- niedokrwistość
Wskazaniem do kolonoskopii mogą być również biegunki, wymioty i nudności. W przypadku niepokojących objawów ze strony dolnego układu pokarmowego należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, który może skierować pacjenta na badanie kolonoskopowe lub zaproponować inną ścieżkę diagnostyczną.
Warto także wiedzieć, że istnieją przeciwwskazania do wykonania kolonoskopii. Badania kolonoskopowego nie wykonuje się u osób z ostrymi chorobami zapalnymi jelit, pacjentów z podejrzeniem perforacji jelita, ciężkimi chorobami serca i płuc czy zaburzeniami krzepnięcia krwi, chorych po świeżo przebytych zabiegach w obrębie jamy brzusznej oraz u kobiet w ciąży.
Sprawdź czym jest amyloidoza.
Przygotowanie do kolonoskopii
Przeprowadzenie badania wymaga od pacjenta odpowiedniego przygotowania, ponieważ jelita wypełnione są treścią pokarmową. Przed wykonaniem kolonoskopii należy oczyścić je z resztek pokarmu tak, aby możliwe było uwidocznienie światła jelita grubego i rozpoznanie ewentualnych nieprawidłowości. Co to oznacza dla pacjenta?
Dzień przed oraz w dniu samego badania należy przyjmować środek przeczyszczający. Specjalny produkt farmakologiczny rozpuszcza się w dwóch lub czterech litrach wody, co zwiększa częstotliwość wypróżnień i przyspiesza oczyszczanie się jelit.
Nie trzeba jednak obawiać się, że przygotowując się do kolonoskopii spędzimy cały dzień w toalecie. W dniu poprzedzającym badanie można bez żadnych przeszkód iść do pracy i rozpocząć przygotowania do kolonoskopii dopiero około 17.00-18:00. Powinniśmy też pamiętać, aby część przygotowań wykonać już w dniu samego zabiegu – jelito będzie wówczas najlepiej przygotowane do przeprowadzenia badania.
Na kilka dni przed badaniem pacjentom zaleca się wdrożenie diety ubogoresztkowej, która oszczędza jelita i nie obciąża układu pokarmowego. Nie są to jednak znaczne modyfikacje jadłospisu – powinniśmy przede wszystkim wybierać pokarmy lekkostrawne oraz wyeliminować produkty bogate w błonnik, który działa drażniąco na śluzówkę jelita.
Warto także ograniczyć spożywanie produktów stałych, a trzy dni przed kolonoskopią przejść na dietę płynną. Z jadłospisu najlepiej wyeliminować lub unikać jedzenia pieczywa z ziarnami oraz warzyw i owoców zawierających drobne pestki (np. pomidory, maliny i truskawki). Nie zaleca się również jedzenia buraków, ponieważ mogą zafałszować kolor śluzówki jelita. Niewskazane są także gazowane napoje czy soki z miąższem. Dozwolone jest picie niegazowanej wody. Aby dobrze przygotować się do kolonoskopii warto wcześniej omówić z lekarzem sposób przygotowania do badania. Lekarz lub inny pracownik przychodni powinien przekazać pacjentowi szczegółowe zalecenia oraz w skrócie omówić przebieg kolonoskopii.
Przebieg kolonoskopii
Choć kolonoskopia budzi ogromne obawy wśród pacjentów, przebieg badania nie jest skomplikowany czy bolesny. Badanie kolonoskopowe polega na wprowadzeniu przez odbyt cienkiego wziernika endoskopu w pozycji leżącej.
Pacjent leży na boku ze zgiętymi w kolanach nogami przysuniętymi do brzucha. Lekarz stoi za pacjentem, aby móc swobodnie posługiwać się endoskopem. W trakcie badania możliwa jest także zmiana pozycji w celu lepszego zobrazowania wnętrza jelita. Kolonoskopia polega na wprowadzeniu wziernika z kamerą doodbytniczo, dlatego lekarz ogląda okolice odbytu pacjenta i smaruje je wcześniej żelem znieczulającym. Następnie powoli wprowadza endoskop do wnętrza jelita, przesuwając go przez całą jego długość, aby dokładnie obejrzeć je na ekranie monitora. Badanie trwa zwykle około kilkudziesięciu minut.
Kolonoskopię wykonuje się w znieczuleniu miejscowym lub w narkozie, jeśli istnieją ku temu konkretne wskazania medyczne. Już w tym samym dniu można powrócić do normalnej aktywności życiowej.
Dlaczego kolonoskopia budzi tak dużą niechęć i strach?
Obszary, w których się poruszamy podczas badania kolonoskopii, są dla pacjentów krępujące. Lekarz wprowadza jelita grubego endoskop przez odbyt, co dla wielu osób jest ogromną barierą psychiczną, przez co czują się bardzo niekomfortowo. Wszystko to nasila strach i niechęć do badania endoskopowego, które może przecież uratować nasze zdrowie i życie.
Warunki, w których odbywa się badanie, są jednak odpowiednio przystosowane, aby kolonoskopia nie budziła strachu i była jak najbardziej komfortowa dla pacjenta. Do przeprowadzenia badania zakłada się również specjalne krótkie spodenki ze specjalnym otworem, przez który doodbytniczo wprowadza się endoskop. Pacjenci nie muszą więc odkrywać swoich intymnych części ciała.
Panuje też powszechne przekonanie, że kolonoskopia jest badaniem bolesnym. To mit, ponieważ ankiety prowadzone wśród pacjentów poddanych badaniu pokazują, że zdecydowana większość z nich określa je jako “zabieg niewywołujący bólu”. W trakcie badania zwykle odczuwa się jedynie niewielkie rozpieranie czy naciąganie jelita, które mogą przypominać ból kolkowy.
Samo wprowadzanie i przesuwanie endoskopu po jelicie grubym zwykle nie jest bolesne – tak, jak przesuwające się treści pokarmowe nie podrażniają jego powierzchni, tak samo wprowadzenie urządzenia nie wywołuje bolesnych dolegliwości. Wnętrze jelit nie jest unerwione.
W niektórych, ściśle określonych sytuacjach badanie endoskopowe może jednak wywoływać ból. Może tak się zdarzyć u osób, które wcześniej przebyły operacje w obrębie jamy brzusznej. Każda ingerencja chirurgiczna skutkuje wytworzeniem się zrostów – blizn, które łączą jelito z różnymi otaczającymi je tkankami. W takim przypadku po wprowadzeniu endoskopu następuje pociąganie sąsiednich struktur, co może skutkować pojawieniem się dolegliwości bólowych.
Z tego względu u osób po operacjach w obrębie jamy brzusznej (np. wycięciu macicy z przydatkami, licznych cięciach cesarskich czy usuwaniu przepukliny) zaleca się kolonoskopię w znieczuleniu ogólnym, również z możliwym udziałem anestezjologa.
Czy kolonoskopia to zawsze konieczność?
Niechęć do badania i strach pacjentów przed kolonoskopią popycha lekarzy do poszukiwania oraz wprowadzania innych alternatywnych rozwiązań diagnostycznych.
U osób, które nie mają konkretnych objawów ze strony przewodu pokarmowego, w ramach badania przesiewowego, które ma na celu wykrycie raka jelita grubego we wczesnym stadium, zleca się wykonanie badania na krew utajoną w kale. To immunochemiczna metoda polegająca na pobraniu kału do specjalnego pojemnika, który odsyła się do laboratorium, aby zbadać go pod kątem ewentualnych nieprawidłowości. Dopiero jeśli w pobranej próbce znajduje się krew, pacjent zostaje skierowany na kolonoskopię – ryzyko raka jelita grubego u takiej osoby jest już bardzo wysokie.
Jeśli wynik badania na krew utajoną w kale jest ujemny, należy je po pewnym czasie powtórzyć – najczęściej po roku lub dwóch latach od wykonania poprzedniego badania. Dopóki wynik nie będzie pozytywny, nie ma konieczności wykonywania kolonoskopii.
Warto wiedzieć: przed wykonaniem kolonoskopii warto porozmawiać z lekarzem na temat odpowiedniej ścieżki diagnostycznej oraz innych badań, które dodatkowo warto wykonać, np. morfologię czy badania obrazowe, takie jak USG jamy brzusznej.
Kolonoskopia jako badanie profilaktyczne w kierunku raka jelita grubego zalecana jest osobom po 50. roku życia – nawet jeśli nie mają żadnych obciążeń genetycznych i nie występują u nich żadne niepokojące objawy.
Nowotwór jelita raka grubego to bardzo powszechna i niezwykle groźna choroba, która dotyka co dwudziestego dorosłego. Już sam wiek jest więc w tym przypadku wskazaniem do podjęcia działań profilaktycznych.
To może Cię zainteresować: Diagnostyka chorób jelit – kompendium wiedzy
Uwaga na raka jelita grubego!
Choroby jelita grubego dotyczą coraz większej ilości osób. Jedną z najpoważniejszych z nich jest rak jelita grubego, który dotyczy aż 5% dorosłej populacji.
Nowotwór jelita grubego ma silne uwarunkowania środowiskowe. Dowody naukowe potwierdzają, że pewne zachowania i nawyki oraz nasz codzienny styl życia zwiększają ryzyko rozwoju tego rodzaju nowotworu. Jeden z czynników, który ma wpływ na rozwój raka jelita grubego, to nasza codzienna dieta. Duże spożycie czerwonego mięsa oraz wysoko przetworzonych produktów, a także niewielka ilość warzyw i owoców nie sprzyja zdrowiu naszych jelit. Poważnym problemem jest również wysokie spożycie alkoholu oraz niska aktywność fizyczna. Zagrożeniem jest oczywiście również palenie papierosów, które szkodzi nie tylko naszym płucom, ale całemu organizmowi i po kawałek po kawałku rujnuje nasze zdrowie!
Modyfikacja codziennego stylu życia może zminimalizować ryzyko rozwoju raka jelita grubego. Powinniśmy więc wprowadzać zmiany w codziennej diecie – choć nie jest to łatwy proces, warto robić to stopniowo. Pamiętajmy też aby być aktywnym fizycznie i ruszać się regularnie, co najmniej kilka razy w tygodniu. Ruch powinien być oczywiście dostosowany do wieku oraz ogólnego stanu zdrowia i możliwości. Stawka w tej grze jest naprawdę wysoka – chodzi przecież o nasze zdrowie i życie.
W Polsce nowotwór jelita grubego każdego dnia wykrywa się średnio u 17 osób, a jeszcze więcej z jego powodu umiera. Jego wczesne wykrycie zwiększa jednak szanse na wyleczenie i przeżycie.
Nowotwór jelita grubego wciąż zbiera swoje żniwo, ale można diagnozować go już we wczesnym stadium – to właśnie kolonoskopia służy do wykrywania raka jelita grubego także w początkowych fazach choroby.
Takie profilaktyczne badanie powinny wykonywać jednak również młodsze osoby, które zauważają u siebie niepokojące objawy, a w ich najbliższej rodzinie występowały przypadki zachorowań na raka jelita grubego. Wówczas badania przesiewowe należy wykonywać już poniżej 50. roku życia. Wszelkie niepokojące dolegliwości ze strony układu pokarmowego należy niezwłocznie zgłosić lekarzowi pierwszego kontaktu i wspólnie z nim zastanowić się, czy istnieją konkretne wskazania do wykonania kolonoskopii.
Odczarować kolonoskopię
Kolonoskopia daje nie tylko ogromne możliwości diagnostyczne, ale i terapeutyczne. Można dzięki niej leczyć wczesne stadium raka jelita grubego, usuwając tylko powierzchowne warstwy jelita bez naruszania powłok skórnych czy ciągłości jelita. Nie ma więc w takim przypadku konieczności inwazyjnego usuwania jego fragmentów. Pacjent nie musi też być hospitalizowany.
Niestety kolonoskopia wciąż jest badaniem, które wykonujemy niechętne i bardzo rzadko. Zapominamy, że korzyści w tym przypadku znacznie przewyższają ryzyko czy nasz własny dyskomfort. Pamiętajmy, że kolonoskopia jest badaniem bezpiecznym oraz niezwykle ważnym i potrzebnym. Powikłania po kolonoskopii zdarzają się niezwykle rzadko, a wczesna diagnoza umożliwia lekarzom skuteczne wyleczenie pacjenta. Nie zapominajmy o tym!
Kolonoskopia: podcast do wysłuchania
Gościem Radiokliniki była dr n. med. Nastazja Pilonis z Kliniki Gastroenterologii Onkologicznej w Narodowym Instytucie Onkologii Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy.
