Kwas masłowy (maślan sodu) – zastosowanie w regeneracji jelit!

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) przynoszą naszemu ciału wiele korzyści. Przede wszystkim, co wykazano w wielu badaniach klinicznych, mają wpływ na procesy regeneracji i gojenia nabłonka jelitowego. Najsilniej ze wszystkich SCFA działa kwas masłowy, który m.in. zwiększa produkcję śluzu, co poprawia barierę jelitową. Obecność kwasu masłowego w jelicie pozwala na utrzymanie prawidłowego pH, co zabezpiecza nas przed rozrostem patogennych mikroorganizmów. Przyjrzyjmy się sprawie bliżej i dowiedzmy, kiedy warto rozważyć suplementację maślanu.

[aktualizacja: 06’2021]

Jakie czynniki sprzyjają dobrej pracy układu pokarmowego?

Dobra praca całego przewodu pokarmowego zależy od wielu czynników. Liczą się, między innymi:

• zdrowa, bogato-odżywcza (zasobna w składniki odżywcze, różnorodna) dieta,
• właściwy poziom nawodnienia,
• codzienny ruch,
• sen,
• czas na odpoczynek,
• minimalizacja stresu,
• dobrostan mikrobioty jelitowej, czyli zaprzyjaźnionych z nami bakterii (z tym wiąże się też rozsądne stosowanie leków!).

Różnego rodzaju zaburzenia związane z trawieniem stają się coraz powszechniejsze. Coraz częściej wiąże się choroby występujące w innych organach z nieprawidłowościami w układzie trawiennym.

Podstawą leczenia każdej przypadłości powinno być zadbanie o właściwy tryb życia i właściwe trawienie. Czasami to wystarczy. Jednak kiedy problemy są już zaawansowane, możemy sięgnąć czasowo po środki, które wspomagają terapię.

Jednym z takich środków są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA – Short Chain Fatty Acids), szczególnie kwas masłowy. Przybliżmy ich działanie.

Ważne zadania SCFA czyli krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych.

W prawidłowo zbilansowanej diecie znajdują się włókna pokarmowe i skrobia oporna, którą nasze jelitowe bakterie fermentują, dostarczając nam w zamian SCFA. Najwięcej produkują kwasu octowego (60%), potem kwasu propionowego (25%) a najmniej kwasu masłowego (15%).

Kwasy SCFA wpływają na prawidłowe pH w jelicie, zwiększają wchłanianie wapnia, żelaza oraz magnezu. Korzystnie oddziałują też na metabolizm glukozy i białek w wątrobie.

Podstawowym źródłem energii dla komórek jelita jest maślan, drugim octan, na końcu metabolizowany jest propionian. 

Które składniki naszego pokarmu mogą służyć bakteriom jelitowym do produkcji SCFA?

Są to:

1. Skrobia oporna, na przykład niedojrzałe banany, nasiona roślin strączkowych. Skrobia oporna powstaje też po ugotowaniu, a następnie schłodzeniu ziemniaków, ryżu czy kaszy.
2. Nieskrobiowe polisacharydy, takie jak celuloza i pektyny w owocach i warzywach oraz hemicelulozy w ziarnach zbóż. Zaliczamy tu także gumy roślinne i ligninę towarzyszącą celulozie.
3. Inulina, którą można znaleźć w większych ilościach w bulwach cykorii, karczocha, mniszka lekarskiego, topinamburu, a także w cebuli, porze, czosnku, bananach i szparagach.
4. Fruktoligosacharydy (FOS) obecne np. w czosnku, cebuli, porze, pomidorach, życie zwyczajnym, owsie.
5. Laktoza czyli cukier mleczny.
6. Stachioza (w fasolce szparagowej i innych fasolach), rafinoza (melasa), sorbitol (śliwki, gruszki, jabłka), mannitol (z wodorostów).
7. Mucyny i oligosacharydy z mleka mamy u noworodków i niemowląt karmionych piersią.
8. SCFA powstają także w wyniku wykorzystania przez bakterie białka pokarmowego, jednak w bardzo niewielkim procencie.

Jedząc produkty pełnoziarniste, otręby, orzechy, grube kasze, rośliny strączkowe, marchewkę, kapustę, buraki, szpinak, sałatę, pomidory, ziemniaki oraz jeżyny, porzeczki, śliwki, gruszki, jabłka, kiwi, suszone owoce dostarczamy naszym bakteriom surowiec, a nasze jelita korzystają z SCFA.

Kwas masłowy (maślan sodu) ważny w regeneracji nabłonka jelitowego.

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe przynoszą naszemu ciału wiele korzyści. Przede wszystkim, co wykazano w wielu badaniach klinicznych, mają wpływ na procesy regeneracji i gojenia nabłonka jelitowego, a najsilniej ze wszystkich działa kwas masłowy.

Teoretycznie kwas masłowy mógłby zapewnić komórkom jelitowym aż 80% energii, stąd jest jej najpoważniejszym źródłem.

Kwas masłowy zwiększa też produkcję śluzu, dzięki czemu poprawia barierę jelitową. Jego obecność w jelicie pozwala na utrzymanie prawidłowego pH, co zabezpiecza nas przed rozrostem patogennych mikroorganizmów. Dodatkowo kwas masłowy poprawia ukrwienie, zwiększając miejscowo przepływ krwi w błonie śluzowej jelita, dzięki czemu jest ona lepiej odżywiona.

Kwas masłowy działa również przeciwzapalnie hamując wydzielanie prozapalnych cytokin. Ma to szczególne znaczenie w leczeniu takich stanów zapalnych jelita, jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG). Badacze wykazali, że błona śluzowa w stanie zapalnym jest w stanie wychwycić więcej maślanu niż glutaminianu czy glukozy, a kwas masłowy stanowi dla niej najlepsze źródło energii.

W badaniach wykazano również, że kwas masłowy zwiększa efektywność perystaltyki jelita grubego. Dzieje się tak poprzez poprawę kurczliwości mięśniówki okrężnej, jak i regulujący wpływ na neuroprzekaźnictwo jelitowe, szczególnie w przypadku zwolnionej perystaltyki.

Obserwując chorych na cholerę, którym podawano pokarm zwiększający produkcję SCFA, zauważono zmniejszenie odwodnienia pacjentów przez redukcję wydzielania jelitowego wody, sodu, chloru i potasu. Najsilniej w ten sposób działa też i maślan. Dlatego warto go podawać w czasie biegunek.

Działanie przeciwzapalne kwasu masłowego zmniejsza intensywność i czas trwania biegunki.

Krótkołańcuchowym kwasom tłuszczowym przypisuje się też działanie przeciwnowotworowe w jelicie grubym. Dzieje się tak dlatego, że ich duże stężenie (zwłaszcza kwasu masłowego) hamuje wzrost komórek nowotworowych. Jest to tzw „paradoks maślanu”, gdyż z jednej strony wspomaga wzrost prawidłowych komórek nabłonka błony śluzowej jelita, a z drugiej hamuje wzrost komórek nieprawidłowych.

Niestety obserwacje in vitro, czyli w laboratorium na szalce nie dały spektakularnych wyników. W niektórych wypadkach proces nowotworzenia postępował mimo obecności maślanu. Wygląda na to, że w komórkach nowotworowych musiało dojść do wytworzenia oporności na jego działanie. Wykazano również, że wpływ maślanu na hamowanie zmian nowotworowych jest zależny od dawki.

Zaburzenia naturalnych dróg produkcji kwasu masłowego.

W stanach chorobowych naturalne drogi produkcji maślanu w jelicie mogą być zaburzone, chociażby przez to, że mamy słaby mikrobiom.

Także niektórzy chorzy, u których przydałoby się zwiększenie ilości maślanu w jelicie, nie są w stanie obciążyć układu pokarmowego dużą ilością ciężkostrawnego włókna pokarmowego. Wtedy z pomocą może nam przyjść suplementacja.

Kwas masłowy nie nadaje się do suplementacji ze względu na swój fatalny zapach i smak. W związku z tym używany jest maślan sodu. Jako, że cały przewód pokarmowy chętnie wykorzystuje ten związek to do jelit w normalnych warunkach nie dotarłaby żadna jego ilość. Dlatego opracowano metodę mikrootoczkowania w lipidach, dzięki której maślan uwalnia się powoli, w miarę trawienia otoczki przez enzymy jelitowe.

Kiedy warto suplementować maślan sodu?

Zwiększenie podaży maślanu wydaje się zasadne w różnych jednostkach chorobowych, m.in.:

• w nieswoistych chorobach zapalnych jelit, do których należą m.in. wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) czy choroba Leśniowskiego-Crohna. Tu wykorzystujemy działanie przeciwzapalne, gojące i odnawiające uszkodzenia śluzówki.
• u chorych, którym usunięto całe jelito grube wskutek choroby i wytworzono zbiornik jelitowy z końcówki jelita krętego często dochodzi do stanu zapalnego. Podawanie maślanu sodu redukuje objawy, jako wspomagający element złożonej terapii.
• w uchyłkowatości jelita grubego, również w związku z działaniem przeciwzapalnym i regenerującym,
• przy zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego, jak jelito drażliwe (IBS) czy przewlekłe zaparcia można spróbować zastosować maślan ze względu na poprawę perystaltyki jelita.
• w ostrych infekcjach bakteryjnych i wirusowych. Podanie maślanu ma dobry wpływ dzięki jego działaniu na procesy wchłaniania zwrotnego wody i sodu w jelicie, normalizację flory bakteryjnej oraz wpływ na motorykę jelit. Także wpływ na regenerację śluzówki i działanie przeciwzapalne sprawia, że warto go stosować w biegunce niezależnie od jej przyczyny (również w biegunce podróżnych).
• w stanach pooperacyjnych związanych z resekcją jelita, w których SCFA są pomocne dla poprawy stanu wyłączonych części jelit.
• jako ochrona i pomoc w regeneracji po radioterapii i doustnej chemioterapii – może zmniejszyć stan zapalny i wspomagać regenerację uszkodzonej śluzówki poprawiając stan chorego i przyspieszając zdrowienie.

Można uznać, że prawidłowa ilość maślanu w jelicie jest podstawą profilaktyki przeciwnowotworowej. Jednak ocena badań in vivo nie pozwala nam zaliczać go do form leczenia w istniejącej chorobie nowotworowej.

Jak widzimy maślan sodu, choć nie jest panaceum na wszelkie dolegliwości, może być polecany jako wsparcie wielu terapii. Dużą wartością terapii kwasem masłowym jest jej wysokie bezpieczeństwo, Stąd wniosek, że w przypadku choroby warto go wypróbować.

Gdy jesteśmy zdrowi, wystarczy nam profilaktyka, czyli codzienne dbanie o prawidłową dietę. To sprawi, że w naturalny sposób pracować będzie nasza własna „bakteryjna załoga” zamieszkująca jelito.

Dawkowanie kwasu masłowego (maślanu sodu).

Aby osiągnąć stężenie fizjologiczne w jelicie zaleca się przyjmowanie około 300 mg czystego maślanu sodu na dobę. Jest to dawka profilaktyczna! U niektórych chorych warto bardziej podnieść stężenie w jelicie, zwłaszcza w okresie zaostrzeń choroby. W okresie remisji wrócić stopniowo do dawki profilaktycznej.

Warto zażywać maślan po posiłku. Po pierwsze dlatego, że podwyższona wtedy perystaltyka jelit usprawni pasaż granulek przez przewód pokarmowy. Po drugie wydzielone do światła jelita enzymy trzustkowe rozkładające otoczkę lipidową leku będą stopniowo go uwalniać na całej długości jelita.

Maślan powinien być zażywany przez okres co najmniej 3 miesięcy, potem można go stosować dla podtrzymania remisji choroby.

Efekt działania maślanu jest odwracalny i stopniowo ustępuje po zaprzestaniu stosowania. Dlatego ważne jest jednoczesne stosowanie innych metod wspierających powrót prawidłowych funkcji jelita, dbanie o prawidłową mikrobiotę i właściwą dietę.

Bibliografia

1. Anna Kotunia, Piotr Pietrzak, Paul Guilloteau, Romuald Zabielski „Kwas masłowy w przewodzie pokarmowym”,
2. Barbara Kuczyńska, Agnieszka Wasilewska, Maciej Biczysko, Tomasz Banasiewicz, Michał Drews „Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe – mechanizmy działania, potencjalne zastosowania kliniczne oraz zalecenia dietetyczne”,
3. Tomasz Banasiewicz, Katarzyna Borycka-Kiciak, Adam Kiciak, Anna Kotunia, Piotr Pietrzak, Romuald Zabielski „Kwas masłowy w zapaleniach jelit”,
4. Tomasz Banasiewicz, Katarzyna Borycka-Kiciak, Agnieszka Dobrowolska- Zachwieja, Jerzy Friediger, Adam Kiciak, Piotr Krokowicz, Ewa Małecka-Panas, Piotr Pietrzak, Grażyna Rydzewska, Wiesław Tarnowski, Romuald Zabielski „Kliniczne aspekty zastosowania kwasu masłowego w postępowaniu dietetycznym w chorobach jelit”.