Medycyna integracyjna – właściwe podejście do zdrowia!

Z racji rozwoju cywilizacyjnego, a tym samym także postępu medycyny, większej świadomości zdrowotnej i lepszego dostępu do badań diagnostycznych rozpoznaje się coraz więcej chorób. Wiele z nich charakteryzuje się nie tylko przewlekłym przebiegiem, ale także występowaniem ogromnej ilości niespecyficznych objawów, wobec których tradycyjna medycyna bywa bezradna. Odpowiedzią na ten problem jest medycyna zintegrowana, opierająca się na kompleksowym spojrzeniu i podejściu do pacjenta. Jak wdrażać ją we własnym domu i dlaczego dieta odgrywa w niej tak istotną rolę?

Jakie są największe współczesne wyzwania dbania o zdrowie i dlaczego dieta jest tak ważna?

Z jednej strony żyjemy w czasach, w których medycyna intensywnie się rozwija, oferując pacjentom dostęp do badań biochemicznych, genetycznych czy obrazowych. To sprzyja efektywniejszemu diagnozowaniu wielu chorób. Z drugiej strony obserwujemy coraz mniej korzystne warunki środowiskowe, co niestety nie służy naszemu zdrowiu, powodując epidemię tzw. chorób cywilizacyjnych.

Choroby te często są przewlekłe, a lista niespecyficznych objawów, które ciężko powiązać z konkretnymi schorzeniami, wciąż rośnie. Wobec wielu z nich klasyczna medycyna bywa bezradna. Są to chociażby problemy z koncentracją czy psychosomatyczne bóle brzucha. Nie istnieją też standardy diagnostyczne, które przypisywałyby konkretne niespecyficzne objawy do określonych chorób. 

Trudno określić, czy do przewlekłego zmęczenia przyczynia się stan zapalny tarczycy, depresja, a może zaburzenia hormonalne? W XXI wieku kraje wysoko uprzemysłowione oprócz walki z COVID-19 borykają się przede wszystkim z epidemią otyłości, depresji i głodu utajonego! 

Leczenie całościowe, tj. holistyczne, jest jednym z najważniejszych wyzwań współczesnej medycyny. Odpowiednio dobrana i indywidualna dietoterapia jest jednym z elementów medycyny integracyjnej. Żywienie wpływa bowiem jednocześnie na wiele układów i stanowi coraz istotniejsze wsparcie w leczeniu różnych chorób.

Bakterie, wirusy, alergeny i stres jako elementy ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych

Główną zmianą, jakiej doświadczamy po II wojnie światowej jest wzrost poziomu higieny życia, a także lepszy dostęp do żywności, lekarzy i badań diagnostycznych. Między innymi z tego powodu znacząco zmalało zagrożenie stwarzane przez patogeny zakaźne (wirusy i bakterie). A te były kiedyś przecież główną przyczyną zachorowań i zgonów. 

Leczenie chorób infekcyjnych jest stosunkowo proste – podaje się leki, które mają za zadanie przede wszystkim zabicie drobnoustrojów lub wsparcie organizmu w produkcji przeciwciał: antybiotyki, leki przeciwwirusowe i szczepionki doustne. 

O wiele trudniejsze jest jednak leczenie chorób przewlekłych, których objawy wiążą się z występowaniem nieprawidłowości w wielu układach jednocześnie. Przykładowo tkanka tłuszczowa osoby z nadwagą lub osoby otyłej (zwłaszcza w przypadku otyłości brzusznej) generuje mediatory stanu zapalnego. Zostają one później rozsiane po organizmie, powodując objawy zapalne w innych miejscach. 

Tkanka tłuszczowa jest także aktywna endokrynologicznie. Indukuje wydzielanie rozmaitych hormonów, co może prowadzić do niekorzystnych zmian w funkcjonowaniu układu hormonalnego, a także odpornościowego. Działalność tych układów jest również związana z aktywnością mikroflory jelitowej. Bakterie bytujące w jelicie wpływają na odporność, a także na gospodarkę hormonalną (na przykład wytwarzanie serotoniny).

Z drugiej strony hormony mogą modyfikować skład mikroflory jelitowej, co dzieje się na przykład w trakcie ciąży. Jest to przykład tego, jak poszczególne układy w naszym ciele wzajemnie na siebie oddziałują i są ze sobą zintegrowane. Z tego względu jedynie zintegrowane podejście skutkujące poprawą kondycji każdego z nich może przywrócić pacjentowi zdrowie.

Co grozi naszemu zdrowiu na skutek rozwoju cywilizacyjnego?

Niekorzystne zmiany jakich doświadczamy w krajach wysoko uprzemysłowionych, to przede wszystkim:

• głód utajony
• coraz większa ilość czynników stresogennych
• duża ilość toksyn środowiskowych (zwłaszcza zanieczyszczenie powietrza, gleby i produktów spożywczych) pochodzących z uprawy roślin i hodowli zwierząt oraz zanieczyszczenia wód tworzywami sztucznymi, a także zbyt duża ilość leków, które przyjmujemy
• zaburzenia rytmu dobowego wynikające z rytmu pracy oraz zbyt dużej ilości światła niebieskiego emitowanego przez ekrany

W tym miejscu polecamy lekturę artykułu: Jak ponadprzeciętna ilość metali ciężkich w zanieczyszczonym środowisku wpływa na nasze zdrowie?

Głód utajony wynika głównie ze źle zbilansowanej diety, co zdarza się nawet u osób zdrowo odżywiających się – na przykład wegan, oraz ze zubożałych w mikroskładniki odżywcze produktów spożywczych. Z drugiej strony także zbyt duża ilość stresu i toksyn powoduje, że w naszym organizmie wzrasta ilość czynników prozapalnych – wolnych rodników, głównie reaktywnych form tlenu. W efekcie w organizmie powstaje stan zapalny o niewielkim natężeniu, który może przez wiele lat wyniszczać organizm, nie dając żadnych specyficznych objawów. 

Skutkami przewlekłego stresu (biologicznego i psychicznego) w organizmie są m.in.:

• zaburzenia snu, nastroju, obniżenie koncentracji, bóle głowy, apatia i brak energii
• nieprawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego (bóle brzucha, biegunki i zaparcia, a także nietolerancje i alergie pokarmowe)
• zaburzenia odżywiania: kompulsywne objadanie się lub głodzenie
• problemy z ciśnieniem i nieprawidłowa praca serca

Nieleczone objawy niespecyficzne mogą prowadzić do powstania pełnoobjawowych chorób cywilizacyjnych, takich jak nowotwory, cukrzyca, depresja i zaburzenia pracy układu odpornościowego. 

Przewlekły stan zapalny może także powodować ostre przechodzenie innych chorób, które są coraz częściej diagnozowane i leczone. Należy do nich między innymi borelioza, a także inne choroby wywoływane przez bakterie atypowe i pasożyty wewnętrzne. To między innymi Toxoplasma gondii powodująca toksoplazmozę.

Silny układ odpornościowy trzyma wiele obecnych w ciele patogenów w uśpieniu, na przykład w postaci cyst czy przetrwalników. Gdy odporność słabnie, może dochodzić do ponownej aktywacji patogenów i pełnoobjawowych infekcji po wielu latach. Zagrożeniem może być wówczas nawet naturalnie bytująca u części osób bakteria Staphylococcus aureus czy Helicobacter pylori, odpowiedzialna za wrzody żołądka. 

Innymi chorobami wynikającymi z zaburzeń pracy układu odpornościowego są alergie i choroby autoimmunologiczne. Jeśli za pomocą diety i różnych form terapii uda się obniżyć poziom stresu biologicznego w organizmie, choroba autoimmunologiczna może wejść w stan remisji. Na przykład w przypadku Hashimoto będzie to oznaczało obniżenie poziomu przeciwciał anty-TPO i anty-TG. Jednak w przypadku intensywnego stresu poziom przeciwciał ponownie będzie się podwyższał, a choroba będzie się uaktywniać.

Osłabiony układ odpornościowy lub znajdujący się w stanie „prozapalnym” (w organizmie znajduje się wówczas dużo mediatorów stanu zapalnego) będzie inaczej reagował na patogeny powodujące przeziębienia, grypę czy inne choroby zakaźne. 

Pacjenci będą przechodzić takie choroby ciężej. Od siły układu odpornościowego zależy więc nasza kondycja psychofizyczna. Z kolei stan układu odpornościowego zależny jest od obecności w codziennym życiu czynników stresogennych i naszej umiejętności radzenia sobie z nimi. Olbrzymie znaczenie ma tu również codzienny sposób odżywiania i co za tym idzie – także kondycja układu pokarmowego, w tym jelit.

Posłuchaj tego podcastu >> Niedożywienie w chorobie nowotworowej.

Czym jest i co daje medycyna zintegrowana, a także jak wdrażać ją w swoim domu?

Podejście integracyjne jest bardzo bliskie medycynie wschodniej. Ajurweda, dietetyka i ziołolecznictwo tradycyjnej medycyny chińskiej, akupunktura, ćwiczenia typu Tai-chi, Qiqong czy joga to znane i stosowane przez wschodnich lekarzy od wieków metody wspomagające powrót do zdrowia. 

Zmiany w zachodniej medycynie są nieuniknione – system jest w wielu miejscach niewydolny i nie jest w stanie efektywnie pomóc pacjentowi. Zgodnie z raportem OECD z 2018 roku połowa z nas źle ocenia relacje ze swoim lekarzem. Zajęliśmy ostatnie miejsce w rankingu zadowolenia pacjentów z opieki lekarskiej. W efekcie w Europie i Stanach wzrasta liczba osób korzystających z komplementarnych metod leczenia (w tym medycyny chińskiej).    

Do mojego gabinetu trafia wiele osób, które korzystają z leczenia wielu specjalistów jednocześnie. Diabetolog, psychiatra, endokrynolog, gastrolog, gastroenterolog to najczęściej powtarzający się specjaliści. Pacjenci borykają się ze zróżnicowanymi dolegliwościami oraz przyjmują różne leki przepisane przez kilku specjalistów. W tak uzyskanej pomocy lekarskiej często brakuje zintegrowanego spojrzenia na całokształt ich problemów. Brak kompletnego wywiadu lekarskiego obejmującego m.in. styl życia pacjenta, codzienną dietę, ale także spojrzenie na interakcje, które mogą występować między przyjmowanymi lekami skutkuje tym, że leczenie bywa nieefektywne. 

Medycyna integracyjna ma na celu całościowe spojrzenie na pacjenta. Objęcie go leczeniem kompleksowym, a także wsparcie dietetyczne, psychologiczne i fizjoterapeutyczne jest istotą tej koncepcji. 

Skutkiem kompleksowego podejścia do pacjenta jest przede wszystkim jego większy spokój i świadomość, że problemy, z którymi się zmaga są ujęte w sensowny i kompletny plan leczenia. U podstaw wszystkich problemów ze zdrowiem leży stres psychiczny i biologiczny. Integracyjne podejście uwzględnia ten element w leczeniu.

Podejście integracyjne ma jednak swoje indywidualne podłoże i zaczyna się tak naprawdę od  dostrzeżenia własnych objawów i dolegliwości, a także od uświadomienia sobie swoich potrzeb i kondycji.

Dlatego jeśli czujesz, że medycyna integracyjna może Ci pomóc, powinieneś:

• spisać wszystkie objawy, które u siebie dostrzegasz, zaczynając od tych oczywistych, takich jak na przykład nadciśnienie czy problemy ze snem, a kończąc na niespecyficznych dolegliwościach obejmujących złe samopoczucie po spożyciu konkretnych produktów spożywczych, uczucie zimna czy gorąca oraz nietypowe dolegliwości bólowe itp.
• porozmawiać z lekarzem pierwszego kontaktu o wszystkich występujących objawach i wykonać szeroką diagnostykę przed podjęciem leczenia
• przyjrzeć się swojej diecie, higienie snu i relaksu, a także zadbać o odpowiednią ilość ruchu.

Dieta jako element leczenia w medycynie zintegrowanej. Co możesz zrobić sam?

Uwzględniając jedno z największych wyzwań, a zarazem i przyczyn wszelkich chorób – stan zapalny – dobrze jest skupić się na diecie przeciwzapalnej, którą można prowadzić samodzielnie w domu. Dieta przeciwzapalna zawsze przyczyni się do poprawy kondycji organizmu, bez względu na stan zdrowia.

Dietą przeciwzapalną jest między innymi dieta śródziemnomorska, bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, pełnoziarniste zboża, a także owoce i warzywa. 

Piszemy o niej szerzej w artykule: Dieta śródziemnomorska receptą na dobre zdrowie i samopoczucie.

Na szczególną uwagę zasługują brokuły i kiełki brokułów, pomidory, karczochy, kapary, szparagi, czosnek, kiełki lucerny, szpinak, a także przyprawy takie jak oregano, rozmaryn, tymianek, cynamon, gałka muszkatołowa czy imbir. Cennych antyoksydantów dostarczą nam przede wszystkim ciemne owoce, będące źródłem m.in. resveratrolu. 

W codziennym jadłospisie warto uwzględniać także owoce jagodowe: dzikie jagody, żurawinę czy granaty. Z pewnością wszystkie świeże produkty, dobrej jakości oliwy i oleje, zioła, a także okresowo stosowane suplementy uzupełniające określone witaminy i związki mineralne będą wspierały zdrowie jelit oraz procesy przeciwzapalne i oczyszczanie organizmu z toksyn.

Dobrym rozwiązaniem jest skonsultowanie się z dietetykiem, który pomoże dobrać i ustawić sposób odżywiania oraz ewentualnej suplementacji tak, by jak najlepiej wspierać kondycję zdrowotną pacjenta. Przykładowo, weganizm czy radykalne głodówki warzywno-owocowe nie zawsze muszą być słusznym rozwiązaniem!

Zmiana stylu odżywiania czy nadmierna ilość ćwiczeń to także dodatkowy stres dla organizmu. Lepiej wprowadzać zmiany stopniowo, aby móc obserwować swój organizm i wysyłane przez niego sygnały.

Zmiany w organizmie są jedyną pewną rzeczą. Nasze ciało podlega wielu cyklom biochemicznym, na które wpływają liczne czynniki zewnętrzne. Każda trwała zmiana w organizmie wymaga czasu. Dlatego jedynie długofalowe strategie łączące działanie lekarzy, dietetyków, fizjoterapeutów i psychologów dają szansę na zdrowsze życie.

Sprawdź >>> Dieta przeciwzapalna to sposób odżywiania gwarantujący zdrowie

Medycyna integracyjna – bibliografia

1. Dosset M.L., Cohen E. M., Cohen J.: Integrative Medicine for Gastrointestinal Disease. Primary Care, 2017 Jun; 44(2): 265-280
2. Zhou E.S., Gardiner P., Bertisch S.: Integrative Medicine for Insomnia. The Medical clinics of North America. 2017 Sep;101(5):865-879.
3. Yeh G. Y.,  Horwitz R.: Integrative Medicine for Respiratory Conditions: Asthma and Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Medical Clinics of North America. Volume 101, Issue 5, September 2017, Pages 925-941
4. Wells R. E., Baute V., Wahbeh H.: Complementary and Integrative Medicine for Neurologic Conditions: a review. Medical Clinics of North America. 2017 Sep;101(5):881-893.
5. Alschuler L., Chiasson A.M.,  Horwitz R.  i wsp.: Integrative medicine considerations for convalescence from mild-to-moderate COVID-19 disease. Explore (NY). 2020 Dec 23;S1550-8307(20)30417-1.