Medycyna sportowa to dziedzina wiedzy lekarskiej propagująca bezpieczną i korzystną dla zdrowia aktywność fizyczną. W jej ramach szeroko rozumianą opieką zdrowotną otacza się również dzieci oraz nastolatki uprawiające sport. O tym, jaką rolę odgrywa medycyna sportowa i jakie badania są niezbędne, aby dziecko mogło rozpocząć treningi, rozmawiamy z dr n. med. Aleksandrą Piotrowską – lekarzem pediatrą i orzecznikiem z podwarszawskiej Przychodni dla dzieci i rodziców “TOLEK”.
[aktualizacja: 08’2023]
Czym zajmuje się medycyna sportowa?
Medycyna sportowa to dziedzina wiedzy lekarskiej zajmująca się procesami zachodzącymi w organizmie człowieka na skutek aktywności fizycznej. Do jej głównych celów należy opieka nad osobami aktywnymi ruchowo oraz zawodnikami sportowymi, jednak zajmuje się także kwalifikacją do uprawiania sportu, mającą na celu wykluczenie ewentualnych przeciwwskazań do uprawiania poszczególnych dyscyplin sportowych. I to nie tylko zawodowych sportowców, ale także dzieci i nastolatków, które dopiero rozpoczynają przygodę ze sportem.
1 marca 2019 roku weszło w życie nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia dotyczące badań w zakresie medycyny sportowej u dzieci i młodzieży oraz młodych zawodników. Zmianie uległ zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, które obejmują badania ogólne, specjalistyczne i diagnostyczne dzieci i młodzieży do 21. roku życia oraz zawodników pomiędzy 21. a 23. rokiem życia, w związku z orzekaniem o zdolności do uprawiania danego sportu.
Medycyna sportowa, czyli zanim dziecko zacznie uprawiać sport…
Dziecko, które rozpoczyna treningi lub chce podjąć naukę w klasie sportowej, musi przejść kontrolę lekarską. Lekarz oceni jego zdolność do rozpoczęcia przygody ze sportem. Na tej podstawie lekarz orzecznik wydaje zaświadczenie o zdolności do uprawiania sportu.
UWAGA: kluby sportowe nie mają prawa żądać zaświadczenia, jeśli dziecko nie bierze udziału w zawodach.
Choć organizatorzy zawodów i rozgrywek sportowych bardzo często wymagają aktualnego orzeczenia, zwykłe zajęcia sportowe nie obligują do posiadania zaświadczenia o zdolności do uprawiania sportu. Dopóki dziecko nie jest zawodnikiem w pojęciu prawnym, czyli nie bierze udziału w zawodach organizowanych przez legalne stowarzyszenia, orzecznictwo nie jest wymagane. Może natomiast bez przeszkód skorzystać z porady lekarza orzecznika.
Orzeczenie o zdolności do uprawiania sportu – jakie badania są niezbędne?
Orzecznictwo medycyny sportowej obliguje do wykonania: morfologii krwi z rozmazem, badania moczu oraz glukozy we krwi na czczo, a także EKG spoczynkowego. To podstawowe badania pozwalające ocenić ogólny stan organizmu. Warto tu pamiętać, aby co jakiś czas je ponawiać.
Jakie badania należy wykonać, zanim dziecko rozpocznie treningi?
- morfologia – pozwala wykluczyć anemię oraz zaburzenia w układzie płytek i białych krwinek, które mogą sugerować zaburzenia odporności lub infekcje uniemożliwiające uprawianie sportu
- badanie moczu – wyklucza potencjalne zakażenia lub białkomocz
- badanie glukozy – umożliwia wykluczenie cukrzycy
- EKG spoczynkowe – obrazuje pracę elektryczną serca, a także pozwala wykryć zaburzenia rytmu i przewodzenia
Medycyna sportowa. Jak przebiega pierwsza wizyta u lekarza orzecznika?
Wizyta dziecka u lekarza orzecznika powinna zawsze odbywać w obecności rodzica lub opiekuna prawnego. Bardzo często zdarza się, że osoby postronne tj. dziadkowie, wujkowie lub ciocie nie mają wszystkich informacji na temat stanu zdrowia dziecka.
Rozmowa z rodzicem lub opiekunem prawnym to podstawowe źródło wiedzy dla lekarza orzecznika.
Choć dziecko może pozornie wyglądać na całkowicie zdrowe, to wywiad lekarski może wykryć problemy obligujące lekarza orzecznika do zlecenia dalszej diagnostyki.
Na badanie u lekarza orzecznika należy zabrać wyniki badań bilansowych. Uzupełniają one wiedzę lekarza na temat stanu zdrowia dziecka.
Jednym z elementów badania wstępnego jest badanie fizykalne. Powinno ono uwzględniać elementy badania ortopedycznego i neurologicznego. Co istotne, od niedawna wymagana jest także kontrola jamy ustnej oraz badanie wzroku z użyciem tablicy Snellena.
Orzecznictwo medycyny sportowej wymaga pomiarów antropometrycznych.
Pomiary antropometryczne, czyli pomiar masy ciała oraz wzrostu, umożliwiają ocenę wzrastania i przybierania na wadze. Istotne jest naniesienie ich na siatki centylowe. Pozwala to uzyskać informacje o tym, jak zmienia się masa ciała, a także czy tempo wzrostu dziecka nie odbiega od normy.
Uwaga: ocena tempa wzrostu i przybierania na wadze muszą być rozpatrywane indywidualnie!
Siatka centylowa to metoda obiektywnej oceny rozwoju fizycznego dzieci.
Rysowanie siatki pozwala na zdiagnozowanie ewentualnych nieprawidłowości. Dla lekarza najważniejszą informacja jest to, jak konkretne parametry zmieniają się w czasie. Linia na siatce centylowej prawidłowo rozwijającego się dziecka powinna mieścić się w jednym kanale i wzrastać równomiernie.
Masa ciała dziecka nie może być odnoszona do wieku dziecka, a jego wzrostu.
Na pierwszą wizytę warto udać się już z wynikami badań: morfologii, stężenia glukozy we krwi, moczu oraz EKG spoczynkowego. Dzięki temu lekarz podczas jednej wizyty zgromadzi niezbędną dokumentację.
Typy badań w medycynie sportowej
W medycynie sportowej, podobnie jak we medycynie pracy, mamy do czynienia z trzema rodzajami badań:
- wstępnymi
- okresowymi
- kontrolnymi
Badanie wstępne wykonuje się w momencie, gdy dziecko rozpoczyna przygodę ze sportem. Z kolei badania okresowe trzeba wykonywać co 12 miesięcy, jeśli dziecko regularnie uprawia sport. Ostatnim rodzajem badań jest badanie kontrolne — konieczne, jeśli dziecko z powodu kontuzji lub choroby miało przerwę w treningach. Aby mogło ponownie rozpocząć regularną aktywność fizyczną, lekarz musi stwierdzić, że nie ma ku temu przeciwwskazań zdrowotnych.
Przeciwwskazania do uprawiania sportu – czy każde dziecko może być sportowcem?
Warto wiedzieć, że niewiele chorób jest przeciwwskazaniem do uprawiania sportu. Medycyna sportowa zakłada, aby zachęcać każde dziecko do aktywności fizycznej. Regularny ruch zaprocentuje w przyszłości!
Żadna z chorób nie jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do aktywności fizycznej. Warto jednak zachować rozsądek i zachęcać dziecko do regularnych ćwiczeń, ale ćwiczeń na miarę jego możliwości. Nawet jeśli nie może profesjonalnie uprawiać sportu, nie powinno unikać ruchu.
Należy także zachować umiar, gdy dopiero niedawno postawiono diagnozę przewlekłej choroby, a rodzina dopiero uczy się nowego funkcjonowania.
Umiarkowana aktywność fizyczna może być sprzymierzeńcem dziecka w zmaganiach z chorobą.
Lekarz zajmujący się medycyną sportu może udzielać fachowych rad rodzicom dzieci zmagających się z przewlekłymi chorobami. Ma także wiedzę, jak powinno trenować dziecko, aby aktywność fizyczna była bezpieczna i korzystna dla zdrowia.
Medycyna sportowa. Kto ma uprawnienia do orzecznictwa sportowego?
Do 1 marca 2019 roku lekarzami upoważnionymi do wydawania orzeczenia o zdolności do uprawiania sportu byli tylko lekarze medycyny sportowej lub lekarze innych specjalizacji, którzy odbyli specjalny kurs certyfikowany przez Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej. Zgodnie z nowym rozporządzeniem ministra zdrowia zdolność do orzekania w tym zakresie mają także lekarze pierwszego kontaktu.
Lekarz pediatra przeprowadzający badania bilansowe jest odpowiednio przygotowany do orzekania i kierowania dziecka na dalsze badania.
Lekarz pierwszego kontaktu ma prawo wydać orzeczenie na podstawie wydanej przez siebie dokumentacji medycznej np. badania bilansowego. Jeśli jednak uzna, że ma niewystarczające kwalifikacje lub stan zdrowia dziecka jest trudny do jednoznacznej oceny i wymaga dodatkowych badań, ma prawo do odmowy wydania orzeczenia. Pomimo to lekarz ma jednak obowiązek wydania skierowania do lekarza medycyny sportowej w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia.
Zmiany w orzecznictwie medycyny sportowej
Nowa ustawa znosi obowiązek wykonywania niektórych, wcześniej obowiązkowych badań. Na jej mocy, jeśli wyniki badań są dobre i nie ma wskazań do dalszej diagnostyki, lekarz orzecznik na prawo wydać zaświadczenie o zdolności do uprawiania sportu na okres do 12 miesięcy.
W zakresie kompetencji lekarza pozostaje określenie czasu, na jaki przyznaje się orzeczenie.
Lekarz może także uznać, że dziecko wymaga częstszej konsultacji i monitorowania stanu zdrowia ze względu na choroby lub specyfikę dyscypliny sportowej.
Zmiany dotyczą także dzieci uprawiających sporty walki, które do tej pory musiały podczas badania wstępnego i następnie raz na dwa lata wykonywać badanie EEG. Zgodnie z nowym rozporządzeniem zniesiono ten obowiązek i zamieniono go na konsultację neurologiczną co 24 miesiące.
UWAGA: sztuki walki wymagają konsultacji neurologicznej co dwa lata, natomiast nurkowanie wykonania spirometrii.
Rozporządzenie znosi nie tylko badanie EEG, ale także obowiązkową konsultację okulistyczną i laryngologiczną. Te badania mogą być wykonane, gdy w ocenie lekarza istnieją wskazania do rozszerzonej diagnostyki.
Medycyna sportowa – podcast do wysłuchania
Naszym gościem była dr n. med. Aleksandra Piotrowska – lekarz pediatra i orzecznik z podwarszawskiej Przychodni dla dzieci i rodziców “TOLEK”. Zachęcamy do wysłuchania całej audycji, warto!
Transkrypcja i opracowanie tekstu: Joanna Zielińska
Korzystam z usług psychologa sportowego a po urazach przechodzę profesjonalną rehabilitację, wszystko w sportslab. Nie wyobrażam sobie trenowania bez odpowiedniego zaplecza i medycyny sportowej.
Niezwykle istotna rzecz, którą większość lekceważy podczas startu na powazniej z jakimś sportem to psychologia i to co siedzi w głowie. Psycholog sportowy nie tylko pomaga uwierzyć w siebie, ale równiez jest niezbędny podczas dłuższego narażenia na stres, podejmowanie decyzji i szybkiego reagowania. Polecam sportslab, doskonałe miejsce, w którym możecie być pewni, że zaopiekują się wami bardzo profesjonalnie.
Przede wszystkim należy zadbać o prawidłowy rozwój fizyczny jak i psychiczny takiego dziecka, dlatego ważny jest kontakt z psychologiem sportowym, do czego zachęcam. W Warszawie jest takie miejsce SportsLab, można dużo się tam dowiedzieć jak i skontaktować z psychologiem sportowym, co jest bardzo istotne jak uważam, a pracuje jako rehabilitantka.
Warto porozmawiać z doświadczonymi specjalistami , poszukać jakiegoś miejsca, które pomoże przeprowadzić przez proces, polecam SportsLab w Warszawie, sprawdzone!
Jedna z najlepszych placówek w której byłam to SportsLab w Warszawie. Polecam bo mają wspaniałych kardiologów i przyjemnie prowadzi się z nimi kontakt.