Meningokoki to groźne bakterie – zarażenie nimi może mieć fatalne skutki dla zdrowia, grozi m.in. sepsą i zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych! Jak ustrzec dziecko przed menigokokami i czy warto wykonywać szczepienia ochronne, a także co robić w przypadku zakażenia? Rozmawiamy o tym z dr Małgorzatą Żółtowską, pediatrą z podwarszawskiej Przychodni dla dzieci i rodziców „TOLEK”.
aktualizacja: 11’2022
Meningokoki. Choroba małych dzieci i nie tylko!
Meningokoki to groźne bakterie z gatunku bakterii Gram-ujemnych (Neisseria meningitidis), m.in. dwoinka ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Kojarzą się zwykle z ciężką chorobą menigokokową, obejmującą głównie ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub sepsę. Bakterie mogą wywołać także inne schorzenia o lżejszym przebiegu: zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, zapalenie gardła, zapalenie stawów, zapalenie wsierdzia i osierdzia, a nawet zapalenia cewki moczowej i szyjki macicy.
Mówiąc o meningokokach, mamy na myśli zachorowania o ciężkim przebiegu: ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i sepsę.
Ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i sepsa stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia. Charakteryzują się piorunującym przebiegiem i mogą zakończyć się wystąpieniem groźnych powikłań, a nawet śmiercią!
Uwaga: na chorobę meningokokową zapadają głównie małe dzieci, jednak nie tylko! Często chorują także dzieci w wieku szkolnym i nastolatki. Ryzyko zachorowania wzrasta także w przypadku zaburzeń układu immunologicznego – zwłaszcza w przebiegu różnego rodzaju chorób oraz wśród osób starszych, u których odporność jest już nieco osłabiona.
Inwazyjna choroba meningokokowa – drogi zakażenia i objawy
Wyróżnia się 12 typów meningokoków, ale to pięć z serotypów odpowiada za zakażenia. To meningokoki typu: A, B, C, Y i W-135. Obecnie około 70% zachorowań to przypadki wywołane przez meningokoki typu B. Co ciekawe, jeszcze 10-15 lat temu za większość zakażeń odpowiadały meningokoki typu C, a meningokok W-135 niemalże w ogóle nie występował.
W Polsce obecnie przeważa grupa meningokoków typu B, które odpowiadają za większość zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową (IChM).
Meningokokami można zarazić się głównie drogą kropelkową oraz przez bezpośredni i bliski kontakt z zakażonym. Meningokoki zasiedlają jamę gardłowo-nosową, a ich nosicielami najczęściej są dzieci. Szacuje się, że aż 80% maluchów uczęszczających do żłobka może być nosicielami tych bakterii!
Do zakażenia meningokokiem dochodzi w niesprzyjających okolicznościach. Co to oznacza? Przede wszystkim musi dojść do kontaktu z bakterią tj. zarazić się od innej osoby, która choruje i ma objawy lub jest jej nosicielem. Do zakażenia może dojść także na skutek picia i jedzenia z tych samych naczyń, posługiwanie się tymi samymi sztućcami czy przez pocałunek.
Objawy zakażenia meningokokowymi mogą być różnorodne, a okres wylęgania choroby wynosi od 3 do 4 dni.
Najczęstsze objawy zakażenia meningokokami
- objawy grypopodobne,
- gorączka (niekoniecznie wysoka),
- nudności i wymioty,
- biegunka,
- ból brzucha,
- zmiana zachowania (w przypadku małych dzieci),
- rozdrażnienie, apatia i płaczliwość,
- objawy infekcji dróg oddechowych (u starszych dzieci),
- ogólne złe samopoczucie.
Przy zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i sepsie w przebiegu zakażenia meningokokami mogą pojawić się także inne nieswoiste objawy.
Uogólnione zakażenie organizmu (sepsa) skutkuje także centralizacją krążenia – kończyny stają się zimne, skóra jest blada, a później nawet sina. Z kolei w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych może wystąpić bardzo silny ból głowy, wymioty, sztywność karku u starszych dzieci, a u niemowląt – uwypuklone, tętniące ciemiączko. Z czasem mogą pojawić się także objawy neurologiczne, takie jak drgawki oraz wysypka krwotoczna (wybroczyny).
Każde z tych objawów powinno zaniepokoić rodzica i skłonić do niezwłocznego kontaktu z lekarzem!
Jeśli objawy narastają, należy niezwłocznie wezwać pogotowie. W przypadku ryzyka zbyt długiego oczekiwania na transport do szpitala należy najszybciej samemu udać się do pediatrycznej izby przyjęć. W leczeniu zakażeń meningokokowych najważniejszy jest czas!
Leczenie zakażeń meningokokowych
Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) nie jest często występującą infekcją. Ze względu na jej niespecyficzne objawy warto jednak zachować czujność i wiedzieć, co powinno wzbudzić niepokój. Początkowe symptomy zakażenia przypominają objawy grypopodobne, kluczowe są pierwsze trzy godziny od pojawienia się pierwszych dolegliwości. Choroba ma bowiem błyskawiczny przebieg – stan chorego pogarsza się z minuty na minutę.
Decydujący dla dalszego przebiegu choroby jest czas podania antybiotyku, dlatego nie wolno ignorować pierwszych objawów!
W kwestii leczenia zakażeń często mówi się o tzw. standardzie złotej godziny. Jeśli lekarz podejrzewa, że dziecko nie trafi w tym czasie do szpitala, powinien podać mu antybiotyk dożylnie. Opóźniona diagnostyka, a co za tym idzie, zbyt późno wdrożone leczenie może mieć fatalne skutki dla pacjenta!
Leczenie zakażeń meningokokowych polega na podaniu antybiotyku, który działa bezpośrednio na bakterie.
Zakażenie meningokokiem to infekcja, którą można skutecznie leczyć. Wymaga jednak jak najszybszej hospitalizacji i podania antybiotyku dożylnie. Podczas pobytu w szpitalu pacjentowi podaje się także szereg innych leków, które służą poprawie jego stanu ogólnego i zniwelowania skutków działania meningokoków w organizmie. Bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie.
Odpowiednio szybko wdrożone leczenie pozwoli uniknąć powikłań inwazyjnej choroby meningokokowej, takich jak: padaczka, niedosłuch czy trwałe uszkodzenia mózgu.
To może Cię zainteresować: Rotawirus – choroba brudnych rąk, niebezpieczna dla małych dzieci!
Meningokoki. Jak ustrzec się zakażenia?
Zminimalizowanie ryzyka zakażenia meningokokami jest możliwe. Należy przestrzegać kilku, dość istotnych zasad. Najważniejsze jest dbanie o higienę i uczenie dzieci od najmłodszych lat pewnych nawyków. Warto uświadamiać je, jak ważne jest częste mycie rąk, a także zasłanianie nosa oraz ust podczas kichania i kasłania.
Należy także często myć zabawki oraz przedmioty, z których korzystają maluchy. Niestety w placówkach przedszkolnych i żłobkach jest to trudne, ale możliwe! Warto także pozostawić chore dziecko w domu i minimalizować w ten sposób ryzyko rozprzestrzeniania się zakażenia jeszcze w momencie, gdy inwazyjna choroba meningokokowa nie rozwinęła się w pełni i nie jest jeszcze potwierdzona.
Częste mycie rąk (i po każdym kontakcie z wydzielinami!) jest kluczowe dla profilaktyki zakażeń meningokokowych.
Istnieje możliwość podania jednorazowej dawki antybiotyku (tzw. chemioprofilaktyki) osobom, które miały bezpośredni i potwierdzony kontakt z osobą z udokumentowaną chorobą meningokokową. Podanie takiej dawki ma na celu wyeliminowanie ewentualnego nosicielstwa i zminimalizować ryzyko zachorowania.
Szczepienia ochronne przeciwko meningokokom
Warto także wykonać dodatkowe szczepienia ochronne przeciwko meningokokom. Można szczepić dzieci po ukończeniu 2. miesiąca życia, w zależności od wieku różnią się tylko schematy szczepień oraz dawka. W szczególności warto szczepić dzieci, które jeszcze nie uczęszczają do żłobków i przedszkoli, gdzie ryzyko zachorowania jest stosunkowo wysokie!
Największym ryzykiem zakażenia meningokokami obarczone są dzieci uczęszczające do żłobków i przedszkoli. To grupa wiekowa, w której szczególnie zaleca się wykonywanie szczepień ochronnych.
Dawniej szczepienia przeciwko meningokokom nie były powszechne – część obecnych nastolatków została zaszczepiona tylko na meningokoki typu C. Z tego względu zaleca się wykonanie szczepień na inne serotypy zwłaszcza tym osobom, które dużo podróżują lub planują podjęcie studiów za granicą, gdzie zapadalność na choroby meningokokowe jest wyższa.
Na szczepienia przeciwko meningokokom nigdy nie jest za późno – warto szczepić także nastolatków i dorosłych!
Nie ma grupy wiekowej, której nie można zaszczepić przeciwko meningokokom. Niestety zbyt mało mówi się o szczepieniach osób starszych, a także osób szczególnie narażonych na zakażenie, np. pracowników przedszkoli i żłobków.
Uwaga: nie ma jednej szczepionki przeciwko wszystkim serotypom meningokoków. Dostępne są dwa osobne preparaty przeciwko meningokokom typu B oraz meningokokom typu A, C, W-135 i Y (tzw. szczepionka czterowalentna). Warto wiedzieć, że nie ma przeciwwskazań, aby wykonać je w tym samym czasie.
Dowiedz się więcej, jak dbać o dziecko w zdrowiu i w chorobie – zajrzyj do naszego działu: PARENTING
Posłuchaj podcastu: Meningokoki – choroba małych dzieci i nie tylko! Jak się przed nią chronić?
Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy z dr Małgorzatą Żółtowską, pediatrą z podwarszawskiej Przychodni dla dzieci i ich rodziców „TOLEK”.
Partnerem podcastu są Polskie Zakłady Farmaceutyczne UNIA Spółdzielnia Pracy, producent leku UNIBEN na stany zapalne jamy ustnej i gardła.
