Co kilkadziesiąt sekund ktoś dowiaduje się, że ma nowotwór krwi. Jednym z nich jest m.in. ostra białaczka szpikowa, która bardzo długo może nie dawać jednoznacznych objawów. O jej przyczynach, diagnostyce i możliwościach leczenia mówi dr Bożena Budziszewska, kierownik Oddziału Diagnostyki Hematologicznej Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie i wojewódzki konsultant ds. hematologii dla województwa mazowieckiego.
aktualizacja: 04’2021
Nowotwory krwi. Co musimy o nich wiedzieć?
Choroby nowotworowe układu krwiotwórczego w porównaniu do innych nowotworów, takich jak: rak płuca, rak jelita grubego, czy nowotwór piersi występują stosunkowo rzadko. Zachorowalność na ostrą białaczkę szpikową, będącej jednym z nowotworów krwi jest dziesięciokrotnie mniejsza niż zapadalność na inne choroby nowotworowe.
Przewlekłe nowotwory układu krwiotwórczego to około 5/6 przypadków na 100 tysięcy osób. Dla porównania rak piersi dotyka 86 na 100 tysięcy kobiet.
Nowotwory układu krwiotwórczego nie są powszechne, jednak zachorowalność na nie w ostatnich latach wzrasta. Ma to związek z coraz lepszą diagnostyką i ich częstszą wykrywalnością, a także większą świadomością społeczną, że takie nowotwory w ogóle istnieją.
Nowotwory krwi – różny przebieg, różne rokowania
Nowotworu układu krwiotwórczego dzielimy na nowotwory ostre i przewlekłe. Do nowotworów ostrych należy przede wszystkim ostra białaczka szpikowa. Z kolei wśród nowotworów przewlekłych wymienia się m.in.: czerwienicę prawdziwą, nadpłytkowość samoistną, mielofibrozę pierwotną, mastocytozę, i przewlekłą białaczkę szpikową.
Nowotwory ostre i przewlekłe różnią się przebiegiem klinicznym, rokowaniami, sposobem leczenia oraz szybkością postępowania lekarskiego.
Nowotwory ostre charakteryzują się postępującym przebiegiem, przez co powinny być jak najszybciej zdiagnozowane. Warunkuje to nie tylko sposób leczenia, ale także wpływa na rokowania pacjenta. W przypadku przewlekłych chorób nowotworowych układu krwiotwórczego pacjent ma więcej czasu na diagnozę i rozpoczęcie leczenia. Z tego względu nowotwory ostre i nowotwory przewlekłe różnią się intensywnością terapii.
Ostre nowotwory, takie jak ostra białaczka szpikowa wymagają wdrożenia natychmiastowego i intensywnego leczenia.
Odmienną kwestią są także rokowania pacjentów. W przypadku nieleczonej ostrej białaczki szpikowej czas przeżycia chorego może być liczony w miesiącach. Z kolei przewlekłe nowotwory układu krwiotwórczego mogą rozwijać się bardzo długo i nie dawać istotnych sygnałów nawet przez wiele lat.
Objawy i leczenie ostrej białaczki szpikowej. Co powinno zwrócić naszą uwagę?
Ostra białaczka szpikowa oraz inne nowotwory krwi nie dają jednoznacznych i specyficznych objawów. Symptomy choroby są bezpośrednio związane z tym, co dzieje się we krwi pacjenta, będącego konsekwencją nacieku białaczkowego w szpiku. Obejmują one głównie niedokrwistość, a co za tym idzie: osłabienie, zawroty głowy, zwiększoną męczliwość, czy trudności z wykonywaniem podstawowych, codziennych czynności.
Objawami ostrej białaczki szpikowej mogą być zmęczenie oraz trudności w wykonywaniu czynności, które zwykle nie wymagały większego wysiłku.
Jednym z symptomów może być także małopłytkowość – zaczynamy mieć problemy z zatamowaniem krwi w przypadku skaleczenia. W przebiegu ostrej białaczki szpikowej dochodzi także do leukopenii, czyli obniżonej liczby białych krwinek, zwłaszcza granulocytów. Pierwszym objawem ostrej białaczki szpikowej może być również infekcja, m.in. zapalenie gardła lub angina. Ma to związek ze spadkiem ilości komórek, takich jak granulocyty, które odpowiadają za utrzymanie odporności organizmu. Oczywiście nie trzeba wpadać w panikę przy każdej infekcji, ale jeśli czas dochodzenia do zdrowia przedłuża się, nasze samopoczucie nie poprawia się, to warto zrobić wtedy po prostu morfologię!
Po 2-3 tygodniach trwania infekcji pacjent powinien mieć zleconą morfologię, jeśli ta infekcja nie poddaje się standardowemu leczeniu – w przypadku infekcji bakteryjnej lub nie ustępuje samoistnie – w przypadku infekcji wirusowych.
Leczenie ostrej białaczki szpikowej w Polsce
Niestety, możliwości leczenia ostrej białaczki szpikowej w Polsce wciąż pozostawiają wiele do życzenia.
Dostęp do wielu nowoczesnych leków jest w Polsce ograniczony, a niekiedy wręcz nieosiągalny. To duży problem, który ma wpływ na skuteczność leczenia, zwłaszcza wśród najstarszych pacjentów. Przeszkodą jest także ograniczona dostępność do innowacyjnych badań genetycznych, które ułatwiłyby diagnostykę nowotworów krwi, a co za tym idzie efektywniejszą terapię. Nowoczesna hematologia nie może opierać się tylko na chemioterapii. Powinna uwzględniać przede wszystkim innowacyjne metody leczenia, które są ogromną nadzieją nie tylko dla pacjentów, czekają na nie także lekarze.
Wysłuchaj także rozmowy z prof. Ewą Lech-Marańdą: Chłoniak to jeden z najczęstszych nowotworów krwi! A my nadal bagatelizujemy rolę podstawowych badań!
Ostra białaczka szpikowa – zadbaj o sprawny układ odpornościowy
Podstawową przyczyną nowotworów krwi są niekontrolowane mutacje genetyczne, które z czasem mogą przekształcić się w nowotwór. Oznacza to, że jako potencjalni pacjenci nie możemy w pełni im zapobiegać, jak w przypadku innych chorób onkologicznych, np. nowotoru płuc, którego najczęstszą przyczyną jest palenie papierosów.
Warto wiedzieć, że mamy jednak wpływ na nasz układ immunologiczny – to, czy dana mutacja stanie się podłożem do rozwoju nowotworu zależy od jego kondycji.
Ogólne funkcjonowanie układu immunologicznego w dużej mierze zależy od genetyki, jednak pewne czynniki mają wpływ na jego stan. To, czy dana mutacja z czasem ewoluuje w nowotwór zależy właśnie od sprawności naszego układu odpornościowego. Choroba nowotworowa rozwija się, gdy układ poddaje się i traci kontrolę nad nieustannie powstającymi komórkami nowotworowymi. W przypadku sprawnego układu immunologicznego nieprawidłowe komórki zostają wyeliminowane. Jeżeli z różnych przyczyn organizm nie niszczy ich, może dojść do rozwoju choroby nowotworowej.
Jeżeli komórki nowotworowe nie zostaną w odpowiednim stopniu wyeliminowane przez układ odpornościowy i zaczną namnażać się w niekontrolowany sposób, dochodzi do rozwoju choroby.
Żywność i środowisko, w którym żyjemy w pewnym stopniu wpływa na powstawanie nowotworów krwi, tym ostrej białaczki szpikowej, ale nie bezpośrednio! Podstawą do rozwoju choroby nowotworowej jest obecność mutacji, prowadzących do powstania patologicznego klonu komórek.
Jak ustrzec się ostrej białaczki szpikowej? Postaw na profilaktykę!
Kluczową kwestią profilaktyki nowotworów krwi jest regularne wykonywanie morfologii. To podstawowe badanie, o którym niestety zbyt często zapominamy! To duży błąd, ponieważ regularna morfologia umożliwia szybkie wykrycie choroby i skuteczne leczenie. To szansa nie tylko na zdrowie, ale i życie!
Ostra białaczka szpikowa nie dotyczy tylko osób młodych!
Mitem jest przekonanie, że ostra białaczka szpikowa dotyka głównie osoby młode. Chorują na nią jednak najczęściej osoby starsze – 70% pacjentów to osoby powyżej 60. roku życia. Z tego względu regularne badania są podstawą diagnostyki nowotworów krwi, bez względu na wiek! Ostra białaczka szpikowa i inne nowotwory krwi nie muszą być wyrokiem. Aby rzeczywiście można było je skutecznie leczyć trzeba zadbać przede wszystkim o profilaktykę i regularnie wykonywać podstawowe badania.
Więcej o morfologii i jej dużym znaczeniu przeczytasz w artykule: Dlaczego warto regularnie wykonywać badania laboratoryjne?
Ostra białaczka szpikowa. Podcast do wysłuchania
Zachęcamy do wysłuchania całego podcastu z dr Bożeną Budziszewską, kierownikiem Oddziału Diagnostyki Hematologicznej Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie, wojewódzkim konsultantem ds. hematologii dla województwa mazowieckiego.
