Nowotwory piersi są nie tylko złośliwe, ale i podstępne. Każdego roku z ich powodu umiera około 6 tysięcy kobiet! Rak piersi nie musi jednak brzmieć jak wyrok – warunkiem są odpowiednie działania profilaktyczne i szybka diagnostyka. O tym, dlaczego tak ważna jest regularna mammografia i samobadanie piersi rozmawiamy z prof. Tadeuszem Pieńkowskim – onkologiem i prezesem Polskiego Towarzystwa Badań nad Rakiem Piersi.
Czym jest rak piersi?
Rak piersi należy do grupy nowotworów złośliwych, którego punktem wyjścia jest gruczoł piersiowy. Właśnie dlatego na tę chorobę zapadają głównie kobiety, rak piersi u mężczyzn zdarza się niezwykle rzadko.
Rak piersi to najczęstszy nowotwór złośliwy wśród kobiet.
Nowotwór gruczołu piersiowego stanowi aż 1/4 zachorowań na wszystkie choroby nowotworowe wśród kobiet. Rak piersi rozwija się w obrębie gruczołu, czyli zasadniczej i funkcjonalnej części piersi, której ewolucja przypisała rolę produkowania mleka dla potomstwa. To choroba wywodząca się ze struktur gruczołów. Nie ma niestety jednoznacznej odpowiedzi dlaczego akurat tam, nowotwory dość często jednak występują w różnego rodzaju gruczołach.
To ryzyko wiąże się biologicznie z częstotliwością zmian zachodzących w komórkach podziałów. Trzeba wziąć pod uwagę, że gruczoł piersiowy jest dość szczególną i wyjątkową tkanką. Nie tylko zmienia swoje wymiary wraz z dojrzewaniem kobiety, ale także zmienia swoje funkcje na przestrzeni czasu. Czym innym jest gruczoł młodej dziewczyny w czasie pokwitania, a czym innym gruczoł w okresie ciąży, laktacji czy u kobiety w okresie menopauzy.
Rak piersi – czynniki ryzyka, stadium i rodzaje
Czynniki ryzyka rozwoju raka piersi są dość dobrze znane. To głównie: czas ekspozycji na czynniki endogenne, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej, nadwaga, bezdzietność, wiek matki w momencie urodzenia pierwszego dziecka oraz liczba porodów, długość karmienia piersią, a nawet spożywanie alkoholu (także w niewielkich dawkach, ale częste i regularne!).
Czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na raka piersi jest również wydłużenie czasu aktywnego miesiączkowania.
Jak w przypadku innych nowotworów, stadium raka piersi określa się na podstawie wielkości oraz lokalizacji zmian nowotworowych. Im więcej zmian i większy obszar ich występowania, tym gorsze rokowania.
Wyróżnia się różne typy biologiczne nowotworów. Raka piersi dzieli się między innymi na nowotwory: hormonozależne, HER2-dodatnie czy potrójnie receptorowo ujemne. Rodzajów raka piersi jest jednak bardzo wiele – to pewnego rodzaju rodzina nowotworów, które dość znacznie się od siebie różnią.
Rodzaj nowotworu piersi przekłada się także na podatność na leczenie oraz rokowania pacjenta!
Diagnostyka to podstawa skutecznego leczenia!
Dzięki postępowi medycyny i techniki można bardziej precyzyjnie określić rokowania pacjenta i dopasować właściwe metody leczenia. Wszystkie kobiety, które mogą skorzystać z programu badań przesiewowych powinny wykonywać regularne badania. Nawet, jeśli nie zauważają u siebie niepokojących objawów! Bezpłatną mammografię raz na dwa lata mogą wykonać wszystkie kobiety pomiędzy 50. a 69. rokiem życia.
Mammografia ma kluczowe znaczenie dla diagnostyki i dalszego leczenia zmian nowotworowych w obrębie piersi.
Badanie umożliwia szybkie rozpoznanie raka piersi, zanim zacznie on dawać niepokojące objawy. Warto mieć świadomość, że mammografia pozwala wykryć już kilkunastomilimetrowe zmiany, niewyczuwalne w żadnym badania fizykalnym!
Mammografia umożliwia także porównywanie badanych struktur na przestrzeni lat, ponieważ wyniki i całą dokumentację przechowuje się na trwałych nośnikach. Co ciekawe, nie jest to możliwe na przykład w przypadku samych badań ultrasonograficznych (USG).
Mammografia a samobadanie piersi
Samobadanie się jest niezwykle ważne, ale nie gwarantuje w pełni skutecznego leczenia, ponieważ pozwala wykryć zmiany, które mają już większe wymiary i są znacznie trudniejsze do leczenia. Każda kobieta, bez względu na wiek, powinna znać swoje piersi, regularnie samodzielnie badać się (najlepiej raz w miesiącu oraz po przebytej miesiączce) i reagować na ewentualne guzki wyczuwalne pod palcami, ale nie może zapominać też o regularnej mammografii.
Szybka diagnostyka i wykrycie zmian w początkowym stadium warunkuje skuteczność dalszego leczenia. To szansa nie tylko na zdrowie, ale przede wszystkim życie!
UWAGA: każdego roku raka piersi rocznie wykrywa się u około 18-19 tysięcy kobiet, z czego aż 6 tys. pacjentek umiera! Wniosek jest prosty: drogie Panie, badajcie się regularnie!
Rak piersi. Jakie objawy powinny budzić niepokój?
Wszystkie zmiany i guzki wyczuwalne w samobadaniu piersi powinny skłonić do jak najszybszej konsultacji z lekarzem. Co więc powinno wzbudzić nasz niepokój?
Objawy raka piersi:
- zgrubienia i stwardnienia wyczuwalne pod palcami,
- zmiany na skórze: wciągnięcie, zaczerwienienie, a w skrajnych przypadkach – owrzodzenie,
- zaburzenia symetrii brodawek: wciągnięcie, podciągnięcie i inne ułożenie względem brodawki drugiej piersi,
- zaburzenia struktury piersi: zmniejszenie i ich stwardnienie,
- zgrubienie i stwardnienie w okolicy dołu pachowego (okolica węzłów chłonnych).
Te objawy powinny skłonić do konsultacji z lekarzem i do dalszej, NIEZWŁOCZNEJ i rozszerzonej diagnostyki, która może uratować życie!
Na szczycie badań dodatkowych są badania obrazowe – mammografia i badanie ultrasonograficzne (USG). W przypadku podejrzenia raka pobiera się także materiał do badania, wykonując biopsję gruboigłową w miejscowym znieczuleniu. Z kolei podejrzenie zmian nowotorowych w węzłach chłonnych jest wskazaniem do wykonania punkcji cienkoigłowej.
W przypadku małych zmian tego typu badania wykonuje się pod kontrolą obrazową, np. badania USG lub mammografii/mammografii rezonansu magnetycznego.
Możliwe jest również tzw. pobranie materiału z wykonaniem lokalizacji. Do okolicy zmiany pod kontrolą mammografii wszczepia się specjalny lokalizator (w żargonie medycznym nazywany „kotwicą”). Lekarz w czasie wykonywanej w znieczuleniu ogólnym operacji wycina fragment tkanek, po czym radiologicznie bada pozyskany materiał pod mikroskopem. To istotne postępowanie diagnostyczne, ponieważ „królem” wszystkich rozpoznań onkologicznych jest badanie pobranego materiału z podejrzanej zmiany i wykonanie wszystkich dodatkowych oznaczeń, pozwalających określić cechy biologiczne nowotworu.
UWAGA: wbrew powszechnemu i błędnemu przekonaniu w przypadku podejrzenia nowotworu piersi mammografię wykonuje się także u młodych kobiet, niebędących w grupie podwyższonego ryzyka (50-69 lat).
Rak piersi a mutacje genów BRC1 i BRC2
Na szczególną uwagę zasługują kobiety będące nosicielkami mutacji genu BRC1 i BRC2. I choć 90-95% wszystkich nowotworów ma charakter spontaniczny i nie są związane z predyspozycjami genetycznymi, to około 5-6% kobiet jest nosicielkami tych mutacji.
Nosicielki mutacji BRC1 i BRC2 mają znacznie wyższe ryzyko zachorowania na raka piersi. U przeciętnej Polki wynosi ono około kilkunastu procent, natomiast w przypadku nosicielstwa – aż 80%! Warto mieć świadomość, że mutacje tych genów podnoszą jednocześnie ryzyko zachorowania na raka jajnika.
Kobiety ze stwierdzoną mutacją genów BRC1 i BRC2, które nie zachorowały jeszcze na nowotwór piersi, powinny pozostawać pod stałą opieką poradni genetycznej. W tym przypadku profilaktycznie można usunąć piersi i wykonać całkowitą rekonstrukcję, co mniejsza ryzyko zachorowania niemalże do ZERA. Lub zamiast zwykłego badania mammograficznego wykonuje się mammografię rezonansu magnetycznego jako badanie przesiewowe.
Leczenie raka piersi. Co oferuje współczesna medycyna?
Standardowym postępowaniem jest leczenie chirurgiczne, polegające na usuwaniu złośliwych zmian. Najlepszym rozwiązaniem, umożliwiającym osiągnięcie lepszych efektów terapeutycznych, jest jednak leczenie skojarzone – równoczesne zastosowanie przynajmniej dwóch dostępnych metod leczenia onkologicznego. Cały proces powinien odbywać się także w porozumieniu i współpracy lekarzy różnych specjalności, aby leczenie miało możliwie wysoką skuteczność.
Uwaga: niestety nie zawsze pierwotne leczenie chirurgiczne będzie dobrym rozwiązaniem. Dzieje się tak m.in. w przypadku zaawansowanego stadium nowotworu lub jego konkretnych cech biologicznych. W takim przypadku terapię najlepiej zacząć od leczenia systemowego, chemioterapii, leków celowanych lub hormonalnych i odłożenie leczenia miejscowego na później.
Mastektomia i leczenie chirurgiczne
Dość radykalną metodą jest całkowite usunięcie piersi, czyli mastektomia. Przez bardzo długi czas była jedynym skutecznym zabiegiem – inne metody leczenia w ogóle nie istniały! Dziś w chirurgii, w miarę możliwości dostosowanych do stopnia zaawansowania zmian nowotworowych, stosuje się rozwiązania polegające na częściowym usunięciu gruczołów. U większości kobiet usuwa same zmiany nowotworowe z pewną częścią zdrowej tkanki oraz stosuje chirurgię plastyczną, minimalizujące traumatyczne przeżycia pacjentki związane z utratą piersi.
Profilaktyczna mastektomia u kobiet z mutacją genów BRC1 i BRC2 jest nieodwracalna, ale minimalizuje ryzyko rozwoju raka piersi niemalże do zera.
Warto mieć świadomość, że żadna metoda chirurgiczna nie daje stuprocentowej szansy wyleczenia! Efekty terapii zależą bowiem od momentu diagnozy i stopnia zaawansowania zmian.
W celu wybrania właściwej metody leczenia niezwykle ważne jest zebranie opinii lekarzy różnych specjalności i ustalenie planu leczenia.
Leczenie raka piersi w akredytowanych ośrodkach
Właściwa organizacja leczenia kobiet chorych na raka piersi lub kobiet, u których podejrzewa się zmiany nowotworowe jest niezwykle istotna. Co ciekawe, efekty leczenia pacjentek w zorganizowanych ośrodkach, skupiających lekarzy różnych specjalności i umożliwiających wdrożenie dedykowanych terapii podnoszą skuteczność leczenia nawet o 30%.
Tego typu ośrodki powinny być certyfikowane i akredytowane przez niezależne organizacje. To niezwykle ważne dla potwierdzenia, czy spełniają one wszystkie niezbędne wymogi, procedury oraz metody działania.
W Polsce aktualnie działa dziesięć akredytowanych ośrodków mieszczących się w szpitalach, które mają ogromne znaczenie dla skuteczności leczenia pacjentów. Niestety zapadalność na nowotwory piersi wciąż rośnie, zwłaszcza wśród kobiet po 50. roku życia. Z tego względu tak ważne jest, aby jak najwięcej ośrodków mogło spełniać wymogi i procedury, a co za tym idzie efektywnie leczyć jak największą ilość chorych.
Radioterapia w leczeniu raka piersi
Zastosowanie promieni jonizujących ma zastosowanie tylko w przypadku złośliwych zmian (poza onkologiczne wskazania do radioterapii są bardzo rzadkie). Radioterapia to miejscowa metoda leczenia stosowana tylko w obrębie tkanek dotkniętych zmianami. Oznacza to, że obawy chorych związane z ewentualną chorobą popromienną są nieuzasadnione.
Obecnie radioterapia w Polsce znajduje się na wysokim poziomie, porównywalnym do europejskich i światowych standardów, dającym dobre efekty leczenia.
Przeczytaj także: Leki biopodobne dużą nadzieją w leczeniu nowotworów piersi.
Niestety pomimo lepszych możliwości diagnostycznych i terapeutycznych sytuacja kobiet chorujących na raka piersi w Polsce nie jest dobra. Zachorowalność na ten rodzaj nowotworu rośnie na całym świecie, a współczynnik śmiertelności spada we wielu zachodnich krajach. Zupełnie odwrotnie jest jednak w Polsce – wraz z większą liczbą zachorowań, zwiększa się także liczba chorych umierających z powodu raka piersi! Z tego względu tak ważne są nie tylko badania przesiewowe, ale także właściwe metody leczenia, a przede wszystkim – leczenie skojarzone i terapie w specjalistycznych ośrodkach zajmujących się leczeniem raka piersi!
Rola rehabilitacji i wsparcia psychologicznego w leczeniu raka piersi
Jedną z integralnych metod leczenia stała się również chirurgia rekonstrukcyjna, która znacząco wpływa na samopoczucie pacjentki po częściowym lub całkowitym usunięciu piersi. Kobieta chce wciąż czuć się piękna i wartościowa, dlatego tak ważne są wszelkie działania mające na celu poprawę kondycji psychicznej podczas choroby i tuż po niej.
Integralną częścią leczenia powinna być również rehabilitacja psychoruchowa. Warto wiedzieć, że w przypadku leczenia chirurgicznego usuwa się również węzły chłonne dołu pachowego, co zwiększa ryzyko wystąpienia obrzęku limfatycznego. Z tego względu należy wdrożyć właściwą rehabilitację, aby nie dopuścić do zaburzenia ruchomości ręki.
Chirurgia rekonstrukcyjna i rehabilitacja to nie fanaberia! Kobiety zmagające się z rakiem piersi chcą wciąż czuć się piękne i wartościowe. Choroba onkologiczna jest ogromnie trudnym doświadczeniem, dlatego odpowiednie wsparcie psychologiczne jest niezbędne, aby mogły żyć normalnie!
To może Cię zainteresować: Psychoonkolog – potrzebne wsparcie dla każdego chorego onkologicznie!
Rak piersi – podcast do wysłuchania
Gościem Jarosława Rosińskiego był prof. dr. hab. n. med. Tadeusz Pieńkowski, kierownik Kliniki Onkologii i Chorób Piersi Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, zastępca kierownika Oddziału Radioterapii i Onkologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA oraz prezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Rakiem Piersi.
Zachęcamy do wysłuchania całej rozmowy
Polecamy Państwa uwadze również podcast i artykuł: Jak właściwie wspierać kobiety z zaawansowanym rakiem piersi?
