Saccharomyces boulardii – niepatogenne drożdże w zapobieganiu i leczeniu zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Saccharomyces boulardii CNCM I-745 (S. boulardii) to dość dobrze przebadane niepatogenne drożdże szeroko stosowane w zapobieganiu i leczeniu zaburzeń żołądkowo-jelitowych, w tym jako ochrona przed biegunką przed i w trakcie antybiotykoterapii. S. boulardii przyspiesza przywracanie prawidłowej mikrobioty jelitowej i reguluje jej homeostazę. Ciekawie prezentują się wyniki badań dotyczące włączenia szczepu do tradycyjnego leczenia zakażeń pasożytniczych. Sprawdźmy w jakich jeszcze przypadkach, potwierdzonych wynikami badań, możemy włączyć probiotyki z S. boulardii do terapii.

W poprzednich artykułach przybliżaliśmy temat probiotyków. Zebraliśmy je w oddzielnej kategorii => Probiotyki, zachęcamy do lektury artykułów tam zgromadzonych. Mianem probiotykoterapii określamy użycie konkretnych szczepów probiotycznych w celu poprawy zdrowia pacjenta. To nie jest prosta sprawa, bowiem mikrobiota człowieka jest wciąż mało poznana. Szereg badań klinicznych wykonywanych na osobach z różnymi dolegliwościami przynoszą informacje o wpływie danego szczepu lub mieszanki szczepów na poprawę zdrowia, czyli zmiejszenie objawów choroby. Jedno czy dwa badania to jednak za mało, żeby uzyskać pewność, co do faktycznego, zdrowotnego działania preparatu probiotycznego. Mając tę wiedzę, warto abyśmy sięgali po probiotyki zawierające dobrze przebadane szczepy. Do takich szczepów należy m.in. Saccharomyces boulardii CNCM I-745 (S. boulardii).

Saccharomyces boulardii – niepatogenne drożdże odporne na antybiotykoterapię

Saccharomyces boulardii CNCM I-745 (S. boulardii) odkrył w roku 1923 francuski mikrobiolog. Od tego czasu są coraz szerzej stosowane, zwłaszcza, że badań nad tym szczepem wciąż przybywa.

Jako drożdże S. boulardii różni się od bakteryjnych probiotyków odpornością na antybiotykoterapię (z wyjątkiem niektórych chinolonów oraz leków przeciwgrzybiczych).

Saccharomyces boulardii może przystosować się do przewodu pokarmowego i przeżyć w nim dzięki zdolności do wzrostu w temperaturze 37 °C oraz odporności na niskie pH soku żołądkowego i kwasy żółciowe. Po wejściu do przewodu pokarmowego S. boulardii osiąga maksymalne stężenie w ciągu 2 dni i jest usuwane z kałem w ciągu 3–5 dni, po podaniu doustnym.

Zakres działania Saccharomyces boulardii 

Saccharomyces boulardii jest mikroorganizmem dość dobrze przebadanym. Dysponujemy coraz większą ilością informacji dotyczących jego przydatności w różnych schorzeniach.

Efekt przeciwdrobnoustrojowy niepatogennych drożdży polega na hamowaniu wzrostu patogennych mikroorganizmów (bakterii, grzybów, pasożytów), neutralizacji wytwarzanych przez nich toksyn oraz blokowaniu przyczepności patogenów do błony śluzowej jelita poprzez zwiększanie ich wydalania z kałem.

Saccharomyces boulardii:

1. blokuje miejsca wiązania toksyn (receptorów na komórkach gospodarza), 
2. stymuluje produkcję przeciwciał przeciwko toksynie A Clostridium difficile,
3. wydziela białka enzymatyczne rozkładające toksyny (proteaza rozkładająca toksynę C. difficile, fosfataza niszcząca endotoksynę patogennej E.coli, białko zmniejszające działanie toksyny cholery),
4. przyspiesza przywracanie prawidłowej mikrobioty jelitowej i reguluje jej homeostazę,
5. wykazuje działanie troficzne na błonę śluzową jelit, czyli wpływa pozytywnie na zachowanie przez nią normalnych właściwości biologicznych, fizycznych i chemicznych: wpływa pozytywnie na wzrost i różnicowanie komórek jelitowych,  zmniejsza zapalenie błon śluzowych, przywraca drogi transportu płynów, stymuluje produkcję białek i energii oraz przywraca aktywność metaboliczną w komórkach nabłonka okrężnicy, zwiększa uwalnianie enzymów trawiennych, stymuluje produkcję jelitowych poliamin, przywraca normalny poziom krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych okrężnicy (SCFA), wytwarza witaminy z grupy B: (B1, B2, B6, kwas pantotenowy i nikotynowy), stabilizuje funkcję bariery żołądkowo-jelitowej i wzmacnia szczelne połączenia enterocytów, zmniejsza przerost krypt i uszkodzenia komórek, zmniejsza przepuszczalność jelit u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna.
6. Reguluje odpowiedź immunologiczną. Działając jako stymulator odporności, S.boulardii wpływa na odporność wrodzoną oraz adaptacyjną. Zmniejsza reakcje prozapalne i promuje przeciwzapalne działanie sygnalizacyjne śluzówki.

Saccharomyces boulardii w probiotyku jednoszczepowym czy wieloszczepowym?

Szczep Saccharomyces boulardii jest jednym z mikroorganizmów, z udziałem którego przeprowadzono sporo badań klinicznych. 

Wszystkie badania prowadzono jednak nad pojedynczym szczepem Saccharomyces boulardii. Na rynku dostępne są preparaty mieszane, w których stanowi on jeden ze szczepów, jednak dedykowanych badań na takich “mieszankach” nie prowadzono. Trudno więc jednoznacznie stwierdzić, czy nie istnieje w nich antagonizm pomiędzy poszczególnymi szczepami, który w konsekwencji osłabia moc produktu. Lepiej więc wybierać probiotyk jednoszczepowy z samym Saccharomyces boulardii w kapsułce. 

Zastosowanie Saccharomyces boulardii w chorobach ostrych 

1. W większości badań (8 na 10) nad wpływem probiotyków na ochronę przed biegunką podczas i po antybiotykoterapii szczep Saccharomyces boulardii wykazywał skuteczność, także w dwóch badaniach przeprowadzonych z udziałem dzieci. Z tego też powodu jest rekomendowany w tym wskazaniu.
2. W przypadku ostrej biegunki badania kliniczne na dorosłych wykazały, że probiotyk zawierający szczep S. boulardii może być skuteczny i zmniejszyć ciężkość biegunki. Badań tego typu było jednak niewiele, poza tym etiologia biegunki była w nich różna, więc takie dowody uznajemy za niewystarczające. Jedno badanie na grupie 100 hospitalizowanych dzieci wykazało, że stosowanie szczepu przez 5 dni znacząco skróciło średni czas trwania ostrej biegunki i częstość oddawania stolca, oraz poprawiło jego konsystencję. Drugie badanie na 100 dzieciach wykazało skuteczność w zapobieganiu ostrej biegunce przez 2 miesiące obserwacji w stosunku do grupy kontrolnej. Dwie metaanalizy (obejmowały różne badania) również przychyliły się do wniosku, że probiotyk ten jest skuteczny, stąd wytyczne profesjonalnych towarzystw pediatrycznych wskazują, że Saccharomyces boulardi może stanowić skuteczną terapię wspomagającą w leczeniu ostrego zapalenia żołądka i jelit u dzieci.
3. W przypadku biegunki przewlekłej dysponujemy małą liczbą badań, choć ich wyniki były zadowalające – względnie istotne zmniejszenie uporczywej biegunki u dzieci w grupie Saccharomyces boulardii w porównaniu z grupą kontrolną wyniosło 50%. Wskazuje się na konieczność dalszych badań.
4. Jedną z popularnych dolegliwości związanych ze zmianą miejsca pobytu jest tzw. biegunka podróżnych. Nieliczne badania dowiodły, że w przypadku S.boulardii następuje względnie istotne zmniejszenie występowania biegunki podróżnych od 5% do 11% w stosunku do braku interwencji.
5. Jednym ze skutków ubocznych żywienia dojelitowego chorych po operacjach może być biegunka. Jej podłoże może być związane z operacją, antybiotykoterapią, infekcją, złym zbilansowaniem diety. Nie mamy do dyspozycji wielu badań w tym temacie. Te, które przeprowadzono wykazały pozytywny wpływ podawania Saccharomyces boulardi na zmniejszenie biegunki. Podejrzewa się, że związane to było ze wzrostem ilości krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych w jelicie pod wpływem probiotyku.
6. Sprawa związana z zakażeniami Clostridium difficile jest nieco bardziej skomplikowana. Przeprowadzono zbyt małą ilość badań na ludziach, aby móc wyciągnąć wiążące wnioski. Badania prowadzono na różnych probiotykach, efekty po zastosowaniu Saccharomyces boulardii były najlepsze. Wykazano skuteczność szczepu u zwierząt i w niewielkich obserwacjach na ludziach z nawracającym zakażeniem. Znacznie mniej zwierząt zmarło po podaniu S. boulardii w porównaniu z grupą kontrolną. Zmniejszenie śmiertelności było największe, gdy probiotyk był podawany zapobiegawczo. Jednak, aby gremia naukowe wydały rekomendację, potrzeba jeszcze wielu badań z powtarzającymi się wynikami. Dlatego na razie probiotyki nie występują w rekomendacjach do leczenia zakażeń Clostridium difficile. Oznacza to mniej więcej tyle: można stosować jako dodatek do terapii, ale oficjalnie nie jest to postępowanie rutynowe.
7. W przypadku zakażeń Helicobacter pylori badano rolę różnych probiotyków dodawanych do leczenia i stwierdzono, że suplementacja nimi wiązała się z mniejszymi skutkami ubocznymi eradykacji i poprawiła wskaźniki terapii oraz jej skuteczność. Ocena samego szczepu S.boulardii wykazała wzrost skuteczności z 71% do 80%, mniejsze ryzyko skutków niepożądanych, zwłaszcza biegunki i wymiotów. Z dostępnych w Polsce probiotyków ten szczep ma najlepiej udokumentowane działanie. Podawanie samego probiotyku nie spowodowało różnic w eradykacji w porównaniu z placebo. Dlatego wnioskuje się, że może nie być skuteczny w zwalczaniu samego Helicobacter pylori, mimo prac wskazujących na to, że indukuje zmiany morfologiczne w komórkach tychże bakterii wyglądające na ich uszkodzenie.
8. Badając u szczurów zakażenia Vibrium cholerae odpowiedzialnym za epidemie cholery stwierdzono, że profilaktyczna rola S. boulardii polega na wydzielaniu białka, które zakłóca indukcję wydzielania chlorków do światła jelita i zmniejsza biegunkę. Wstępnie wykazano też zmniejszenie uszkodzenia jelit.
9. Przy zakażeniach rotawirusami (wytwarzają one specyficzne białko) wzrasta przepuszczalność jelit, gdyż rozregulowuje się wydzielanie i wchłanianie jonów – w ten sposób szkodliwe substancje mogące wywołać biegunkę przenikają głębiej.  Białko wytwarzane przez ww. wirus zwiększa produkcję wolnych rodników tlenowych (RFT) w mitochondriach enterocytów, co może spowodować uszkodzenie komórek. W badaniach in vitro S. boulardii przywrócił poziom glutationu zmniejszając ilość RFT.
10. W modelach zwierzęcych badano wpływ S. boulardii na zakażenia Salmonella enterica. Stwierdzono, że drożdżak ten hamuje infekcję powodując zmniejszenie wpływu bakterii na modulację białek ścisłych połączeń w jelicie, co w efekcie uszczelnia jelito. Ponadto S.boulardii zmniejszył poziom cytokin zapalnych, a jednocześnie zwiększył produkcję cytokin przeciwzapalnych. Dodatkowym efektem jest adhezja bakterii do komórek drożdży – probiotyk „uwięził” bakterię zwiększając jej eliminację z kałem.
11. Przy infekcjach spowodowanych patogennymi szczepami E. coli zauważono zmiany w przepuszczalności jelitowej (w wyniku różnych mechanizmów), indukcję cytokin prozapalnych – terapia S. boulardii zmniejszyła przepuszczalność jelitową, stan zapalny i przyłączanie bakterii do enterocytów.

Więcej informacji o profilaktyce i sposobach leczenia biegunek wywołanych różnymi czynnikami znajdziecie w dziale: Biegunka – profilaktyka i sposoby leczenia.

Saccharomyces boulardii w leczeniu chorób przewlekłych

W badaniach pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna całkiem nieźle oceniono rolę Saccharomyces boulardii w utrzymaniu remisji po aktywnej chorobie. Nawrót choroby zaobserwowano w 38% w grupie placebo, w porównaniu do 6% w grupie probiotyku. Oceniono też, że grupa leczona była w lepszej kondycji i miała lepsze parametry integralności błony śluzowej jelita. Niestety badań tych było niewiele i stąd rekomendacja jest słaba – ze wskazaniem na potrzebę dalszych badań.

We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (WZJG) pacjenci dobrze reagowali na włączenie S. boulardii do standardowego leczenia. Trudno jednak wyciągać daleko idące wnioski, bo czas obserwacji był za krótki i nie włączono grupy kontrolnej. Probiotyk można włączyć do leczenia, ale nie ma ku temu twardych rekomendacji, bo za mało jest badań potwierdzających skuteczność.

Jeśli chodzi o zespół jelita drażliwego (IBS), to ogólnie uznaje się, że przebadane probiotyki przynoszą poprawę. Akurat w sprawie S.boulardii dysponujemy dwoma badaniami podwójnie zaślepionymi. Wcześniejsze z badań miało bardzo dobre wyniki w IBS, nowsze zanotowało znaczącą poprawę jakości życia, ale brak poprawy w objawach jelitowych. Nie mamy więc mocnych danych i tu raczej sugeruje się inne szczepy. Dodać także należy, że IBS jest spowodowane wieloma czynnikami, więc leczenie jest w ogóle wielotorowe.

Ciekawie prezentują się wyniki badań dotyczące włączenia szczepu S.boulardii do tradycyjnego leczenia zakażeń pasożytniczych. W podwójnie zaślepionym badaniu klinicznym pacjentów z infekcją Entamoeba histolytica (ostre pełzakowate zapalenie jelita grubego) u pacjentów, którym podano dodatkowo S. boulardii znacznie skrócił się czas trwania biegunki, bólu brzucha i gorączki. Dodatkowo po 4 tygodniach w grupie leczonej tylko antybiotykami stwierdzono wciąż 5 przypadków torbieli ameby (18,5%) a w grupie probiotyku żadnej. Badanie to powtórzone w innym ośrodku dało podobne wyniki. 

Małe badanie kliniczne leczenia dzieci, u których rozwinęły się objawy kliniczne zakażenia Blastocystis hominis wykazało, że zarówno w grupie leczonej metronidazolem, jaki i w grupie leczonej tylko S. boulardii następowało wycofanie objawów i zmniejszenie liczby cyst w stolcu – wyniki były porównywalne. Podobnie w leczeniu lambliozy metronidazolem (giardia lamblia) dodatek S. boulardii spowodował w grupie mieszanej zniknięcie cyst w kale już w 10. dniu kuracji, podczas gdy u 17,1% pacjentów leczonych tylko metronidazolem cysty wciąż były wykrywane. Wszystkie te badania prowadzone były jednak na niewielką skalę i przedstawione wyniki wymagają potwierdzenia w większych badaniach.

Saccharomyces boulardii a działania niepożądane 

W żadnym z badań klinicznych nie zaobserwowano działań niepożądanych związanych z podawaniem S. boulardii. Musimy jednak pamiętać, że istnieją osoby, u których tego typu działania mogą wystąpić. 

Mamy tu na myśli pacjentów z bardzo obniżoną odpornością (po przeszczepach narządów, otrzymujących leczenie immunosupresyjne, w ciężkim przebiegu AIDS, białaczki, innych nowotworów czy chemioterapii) po poważnych operacjach, z poważnie uszkodzoną barierą jelitową, chorych wymagających centralnych cewników dożylnych i żywienia pozajelitowego itp.

Odnotowano prawie 100 przypadków fungemii (tj. stanu definiowanego jako obecność żywych grzybów we krwi) związanej z S. boulardii u ww. grupy pacjentów, dlatego uczula się pracowników służby zdrowia o zadbanie o higienę nawet przy otwieraniu leku w pomieszczeniu, w którym przebywa pacjent z grupy ryzyka. Leczenie polega na podawaniu leków przeciwgrzybiczych. Istnieje też doniesienie o reakcji alergicznej u noworodka z zapaleniem jelit.

Ogólnie Saccharomyces boulardi uważa się za bezpieczny do stosowania w zdrowych populacjach u pacjentów z prawidłową odpornością i nie odnotowano wśród nich fungemii.

Rzadko po podaniu probiotyku z S. boulardii obserwuje się wzdęcia, a bardzo rzadko reakcje alergiczne. Jako, że nie wchłania się on z przewodu pokarmowego, nie należy się spodziewać jakichkolwiek objawów przedawkowania. W przypadku ciąży i karmienia piersią jak w przypadku większości leków powinniśmy się skontaktować z lekarzem i decyzję podjąć wspólnie.

Nie ma sensu stosować szczepu Saccharomyces boulardii, gdy bierzemy leki przeciwgrzybicze! Można go włączyć po zakończeniu terapii.

Zalecane dawkowanie Saccharomyces boulardii w chorobach

1. ostra biegunka infekcyjna: zwykle 1-2 kapsułki lub saszetki na dobę;
2. zapobieganie biegunkom związanym ze stosowaniem antybiotyków: 1-2 kapsułki lub saszetki na dobę w trakcie i po antybiotykoterapii;
3. nawracająca biegunka spowodowana zakażeniem Clostridium difficile: 4 kapsułki lub saszetki na dobę przynajmniej przez 4 tygodnie;
4. zapobieganie biegunkom związanym z żywieniem dojelitowym: 1-2 kapsułki lub saszetki na dobę;
5. zapobieganie biegunkom podróżnych: 1-4 kapsułek lub saszetek na dobę przez okres ok 1 tygodnia.

Bibliografia:

1. Theodoros Kelesidis, Charalabos Pothoulakis „Skuteczność i bezpieczeństwo probiotyku Saccharomyces boulardii w profilaktyce i leczeniu zaburzeń żołądkowo-jelitowych”.
2. Fariborz Mansour-Ghanaei, Najaf Dehbashi, Kamyar Yazdanparast, Afshin Shafaghi „Skuteczność Saccharomyces boulardi z antybiotykami w ostrej pełzakowicy”.
3. Chloe Terciolo, Michel Dapoigny, Frederic Andre „Beneficial effects of Saccharomyces boulardii CNCM I-745 on clinical disorders associated with intestinal barrier disruption”.