Skrzyp polny – właściwości, wskazania i wyniki badań

Ziele skrzypu polnego to bogate źródło witamin i związków mineralnych. Ceni się je zwłaszcza za działanie poprawiające kondycję skóry, włosów i paznokci. Ziele świetnie sprawdza się też w leczeniu oraz zapobieganiu osteoporozie. To jednak nie jedyne zalety skrzypu polnego! Wykazuje on także inne właściwości prozdrowotne, wykorzystywane w leczeniu i łagodzeniu wielu schorzeń. Kiedy więc warto przyjmować i suplementować skrzyp polny?

aktualizacja: 11’2021

Skrzyp polny na tle innych ziół wydaje się być nieco niedoceniany. W rzeczywistości to prawdziwa kopalnia związków mineralnych oraz substancji bioaktywnych. Equisetum arvense jest byliną należącą do rodziny skrzypowatych (Equisetaceae), gromady Paprotników (Pteridophyta), powszechnie występującą na terenie całej Europy.

W Polsce skrzyp polny uznawany za chwast – można go znaleźć na polach, przydrożach, rowach i na wilgotnych glebach.

Skrzyp polny i jego charakterystyka

Skrzyp jest rośliną wieloletnią, niezwykle wytrzymałą na niesprzyjające warunki pogodowe. Niektóre źródła uznają ją za najstarszą roślinę porastającą naszą planetę. Skrzyp polny, podobnie jak paprocie i mchy, rozmnaża się za pomocą zarodników. W marcu lub kwietniu roślina wydaje jasnobrązowe pędy zarodnikowe z okółkami. Gdy w okolicach maja zarodniki dojrzewają, pędy zaczynają usychać.

Nieco później wyrastają pędy płonne – jasnozielone, rozgałęzione i wyglądem przypominające małe choinki. Pokrywają je malutkie liście zebrane w okółkach, nieco podobne do łusek. Pędy skrzypu mogą osiągać wysokość 20 do 40 cm, co jest zależne od podłoża oraz ilości promieniowania słonecznego. Kłącza natomiast mają brunatną barwę i mogą osiągać nawet do 2 metrów wysokości.

Ziele skrzypu polnego wykazuje działanie prozdrowotne. Zielone pędy rośliny należy ścinać ostrym nożem, około 5-6 cm nad ziemią. Najlepiej zbierać je w okresie lipca i sierpnia, gdy zawartość krzemionki w zielu jest najwyższa. Zbiory należy suszyć w miejscach zadaszonych i przewiewnych.

Skrzyp polny a skrzyp błotny – różnice!

UWAGA ! Skrzyp polny czasami może być mylony z innym spokrewnionym gatunkiem – skrzypem błotnym. Warto o tym pamiętać, bowiem skrzyp błotny nie jest surowcem leczniczym, ze względu na silnie działające alkaloidy pirydynowe, które mogą być trujące! Jak więc je rozróżnić? Skrzyp błotny rośnie głównie na terenach bagnistych, torfowych lub nieopodal strumieni. Jego pędy są bardzo sztywne i charakteryzuje się krótszymi rozgałęzieniami, wyrastającymi do 70 cm. Z kolei kłosy z zarodnikami pojawiają się u tego gatunku na szczytach pędów płonnych – zielonych.

Ziele skrzypu polnego – związki aktywne i spektrum ich działania 

Skrzyp polny jest bardzo bogatym źródłem flawonoidów, a w szczególności: ekwizetryny, izokwercytryny, galuteoliny i apigeniny. Na aktywność przeciwutleniającą surowca wpływa także obecność kwasów organicznych, w tym kwasu askorbinowego. Flawonoidy, takie jak kwercetyna i rutyna, pełnią funkcje antyoksydantów w stosunku do witaminy C. Wykazano, że opóźniają one przekształcenie askorbinianu do dehydroaskorbinianu i chronią przed działaniem wolnych rodników. W skrzypie polnym znajdują się również saponiny (m.in. ekwizetonina o dość słabych własnościach hemolizujących), kwasy organiczne (askorbinowy i akonitowy), fenolokwasy (kwas kawowy, antywitamina B1, fitosterol), nieznaczne ilości zasad organicznych, a także alkaloidy (nikotyna i palustryna) oraz sole mineralne (10-20%), w tym duże ilości krzemionki, której część jest rozpuszczalna w wodzie.

Naukowcy zbadali także występowanie niektórych minerałów w surowcu oraz naparach ze skrzypu polnego. Okazało się że zawierają one znaczne ilości wapnia, magnezu, miedzi i żelaza. Ich ilości zależą od gatunku rośliny. Co istotne zawartość badanych pierwiastków w naparach jest dużo niższa, niż ich całkowita zawartość w materiale roślinnym. Badane makro- i mikroelementy w różnym stopniu ulegały ekstrakcji do naparów. Najwyższy stopień ekstrakcji do naparu wykazywał wapń i magnez, a niski miedź oraz żelazo. Średnia zawartość wapnia w zielu skrzypu polnego wynosiła 19802 mg/kg, magnezu 7930 mg/kg, miedzi 24,7 mg/kg, a żelaza 170,8 mg/kg. Natomiast średnia zawartość minerałów z naparu wynosiła 20,9 mg/250 cm3 wapnia, 4,3 mg/250 cm3 magnezu, 31,4 mg/250 cm3 żelaza oraz 6,7 mg/250 cm3 miedzi.

Ziele skrzypu polnego na zdrowe włosy i paznokcie

Ze względu na dużą zawartość krzemionki skrzyp polny ma bardzo dobry wpływ na kondycję włosów i paznokci. Co więcej, poprawia także elastyczność włókien kolagenowych oraz opóźnia procesy starzenia skóry. Badania wykazały, że krzemionka pozyskana ze skrzypu stymuluje fibroblasty do wydzielania kolagenu typu I. W przypadku włosów sugeruje się, że wyższa zawartość krzemu we włóknie włosa skutkuje mniejszym wypadaniem włosów oraz rozjaśnieniem kosmyków. Na stan paznokci pozytywnie wpływa również obecność krzemu w skrzypie polnym – to dominujący minerał w ich składzie. Krzem wpływa także na utrzymanie właściwej elastyczności oraz sprawności naczyń krwionośnych, zwłaszcza tych włosowatych.

Niektóre źródła podają, że dzięki zawartości krzemu skrzyp polny wykazuje także działanie przeciwkrwotoczne.

Uważa się, że regularne przyjmowanie preparatów ze skrzypu powoduje ustąpienie mikrokrwawień oraz minimalizuje problem krwotoków z płuc lub nosa. Skrzyp polny może także przynieść ulgę podczas obfitych miesiączek. W nieznacznym stopniu pobudza również wzrost liczby krwinek czerwonych oraz podnosi poziom hemoglobiny.

Skrzyp polny, jako środek zaopatrujący nasz organizm w krzem, jest nieoceniony dla prawidłowego rozwoju kośćca. 

To może Cie zainteresować: Analiza pierwiastkowa włosa – hit czy może jednak kit?

Skrzyp polny. Na lepszą pracę układu moczowego i nie tylko!

Roślina świetnie sprawdza się w leczeniu oraz zapobieganiu osteoporozie. Zaleca się ją także pacjentom po złamaniu kości, w celu szybszej regeneracji. 

Skrzyp polny jest niezastąpionym środkiem wspomagającym pracę nerek. Obecność flawonoidów powoduje, że zwiększa się objętość wydalanego moczu i łatwiej usuwa się nadmiar moczanów z organizmu. Dodatkowo zawarta w nim izokwercetyna działa ochronnie na miąższ nerek. Skrzyp ma również  właściwości moczopędne, dlatego zaleca się jego pomocnicze stosowanie w stanach zapalnych układu moczowego. Tu mała dygresja, innym ciekawym ziołem, które wspomaga leczenie przewlekłych i nawracających stanów zapalnych dróg moczowych spowodowanych zakażeniem bakteryjnym jest ortosyfon groniasty. Piszemy o nim w artykule: Ortosyfon groniasty – zioło, które warto znać! Napar z liści to wsparcie w stanach zapalnych pęcherza moczowego i nerek.

Flawonoidy wykazują również łagodne działanie rozkurczowe na drogi żółciowe i moczowe, a także uszczelniające ściany naczyń krwionośnych.

Ponadto wykazano, że skrzyp polny działa przeciwobrzękowo oraz chroni przed gromadzeniem się płynów ustrojowych w opłucnej i osierdziu. Z tego względu poleca się go zwłaszcza osobom starszym z zaawansowaną miażdżycą oraz niewydolnością krążenia. Preparaty ze skrzypem są również wskazanie w przypadku problemów łagodnego przerostu gruczołu krokowego. Zmniejszają one dyskomfort spowodowany trudnościami w oddawaniu moczu oraz parciem na cewkę moczową i dodatkowo łagodzą także problemy z oddawaniem moczu.

Skrzyp polny warto stosować w przewlekłych chorobach płuc oraz dróg oddechowych, a także w przypadku nawracającego zapalenia oskrzeli, gruźlicy i osłabienia organizmu związanego z tymi schorzeniami. 

Nasiadówki z użyciem naparu skrzypu polnego są wskazane także przy bolesnych żylakach odbytu, zwanymi hemoroidami lub guzkami krwawniczymi. Napary z ziela skrzypu sprawdzą się także w pielęgnacji cery (przemywanie, okłady, toniki itd.). Polecane są zwłaszcza osobom z cerą trądzikową i alergiczną oraz widocznymi rozszerzonymi naczyniami krwionośnymi oraz otwartymi porami.

Działanie przeciwbakteryjne skrzypu polnego.

Badanie z 2018 roku udowodniło, że ekstrakty ze skrzypu polnego wykazują działanie przeciwbakteryjne na patogenne ziarniaki Gram-dodatnie. Nie miały natomiast wpływu na bakterie Gram-ujemne oraz Candida albicans.  

Skrzyp polny na trudno gojące się rany?

Pojawiło się bardzo interesujące i dosyć nowatorskie badanie wpływu maści z skrzypu polnego na gojenie się ran. Polegało ono na zbadaniu skuteczności miejscowego stosowania maści Equisetum arvense w gojeniu ran, zmniejszaniu stanu zapalnego i łagodzeniu bólu po nacięciu krocza u nieródek. 

Było to podwójnie zaślepione badanie kliniczne przeprowadzono na 108 poporodowych matkach (54 kobiety w grupie skrzypu i 54 kobiety w grupie placebo). Gojenie się ran i nasilenie bólu oceniano na podstawie zaczerwienienia, obrzęku, wybroczyn, wydzieliny i przybliżenia krawędzi (REEDA) oraz wizualnego analogu skali (VAS). Okazało się, że 3% maść ze skrzypu polnego sprzyjała gojeniu się ran i łagodzeniu bólu w ciągu 10 dni po nacięciu nacięcia. To badanie było pierwszym, w którym oceniano wpływ maści ze skrzypu polnego na gojenie się ran i nasilenie bólu po nacięciu krocza u kobiet, dlatego konieczne są dalsze badania mające na celu wyjaśnienie korzystnego wpływu przygotowanej maści.

Dostępne na rynku preparaty ze skrzypem polnym

Obecnie na rynku znajduje się wiele preparatów ze skrzypem polnym. Do wyboru mamy: herbatki pod nazwą ziele skrzypu polnego sypane lub w postaci fix oraz mieszanek z innymi ziołami. Dostępne są również suplementy w postaci wyciągu ze skrzypu polnego w kapsułkach. Należy wybierać te najlepiej standaryzowane na zawartość krzemionki lub kwercetyny. 

Zaleca się przyjmowanie dawki 250 mg skrzypu polnego 2-3 razy dziennie na poprawę stanu skóry, włosowatych naczyń (uszczelnienie oraz wzmocnienie), włosów i paznokci.

Doktor Różański zwraca uwagę, że dostępne na rynku sproszkowane ziele skrzypu jest słabe w działaniu, ponieważ układ pokarmowy człowieka nie jest w stanie strawić ścian komórkowych skrzypu i uwolnić substancji czynnych. Najlepiej jest stosować zmikronizowane ziele skrzypu polnego, tj. zmielone na pył, kiedy to następuje rozerwanie ścian komórkowych. Taki proszek skrzypowy można zażywać po 5 razy dziennie w ilości 1g (dziennie 5g) jako środek moczopędny.

Ziele skrzypu najlepiej jest gotować!

Przed spożyciem naparu z ziela skrzypu najlepiej jest go pogotować. To bardzo istotne, ponieważ wtedy ściana komórkowa należycie mięknie i rozpada się, uwalniając ze swojego wnętrza składniki aktywne. W tak przygotowanym naparze znajduje się znacznie więcej związków mineralnych, w tym jakże pożądanej krzemionki. Ziele skrzypu zalewamy wodą i doprowadzamy do gotowania przez około 5-10 minut. Następnie odstawiamy napar na 30 minut, przecedzamy i spożywamy dwa razy dziennie po 200 ml.

Skrzyp polny – działania niepożądane

Ze względu na zawartość antywitaminy B1, po długotrwałym stosowaniu przetworów ze skrzypu polnego może dojść do niedoboru witaminy B1 z jego charakterystycznymi objawami. Z tego względu warto robić sobie przerwy i nie stosować preparatów ze skrzypem przez cały czas lub rozważyć dodatkową suplementację witaminy B1.

Skrzyp polny nie jest wskazany również w przebiegu poważnych schorzeń serca i nerek. Odradza się również jego stosowanie przez pacjentów bezpośrednio po operacjach chirurgicznych oraz u kobiet w ciąży. W takich przypadkach przyjmowanie skrzypu należy skonsultować z lekarzem!

Bibliografia

1. Przygoński K, Zaborowska Z, Wojtowicz E, Dziarska B, Ocena aktywności przeciwutleniającej skrzypu polnego, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL, 2012, 3, s. 507-512;
2. Raczuk J, Biardzka E, Daruk J, Zawartość Ca, Mg, Fe i Cu wybranych gatunków ziół i ich naparów, ROCZN. PZH, 2008, 59(1), s. 33-40;
3. Pallag A i wsp, Equisetum arvense L. Extract Induces Antibacterial Activity and Modulates Oxidative Stress, Inflammation, and Apoptosis in Endothelial Vascular Cells Exposed to Hyperosmotic Stress, Oxidative Medicine and Cellular Longevity, 2018, Article ID 3060525;
4. Arbabzadegan N i wsp, Effect of equisetum arvense extract on bone mineral density in Wistar rats via digital radiography, Caspian J Intern Med, 2019, 10(2): s. 176–182;
5. Asgharikhatooni A i wsp, The Effect of Equisetum Arvense (Horse Tail) Ointment on Wound Healing and Pain Intensity After Episiotomy: A Randomized Placebo-Controlled Trial, Iran Red Crescent Med J. 2015,17(3);
6. Kuźnicka B, Dziak M, Zioła i ich stosowanie, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa, 1988;
7. Ożarowski A, Jaroniewski W, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa, 1987;
8. Błecha K, Wawer I, Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia, Wydawca Bonimed, Wydanie I, Żywiec, 2011;
9. Zbigniew T. Nowak, Apteka na łące, rośliny, które leczą, Wydawnictwo AA, Kraków, 2013;
10. https://rozanski.li/339/equisetum-skrzyp-jako-elastotropica-i-uragoga/.