W farmacji siarczan magnezu jest lekiem podawanym dożylnie lub domięśniowo przy dużych niedoborach magnezu, gdy należy szybko je uzupełnić. Kąpiele w soli Epsom są z pewnością korzystne dla zdrowia, szczególnie w stanach zapalnych i chorobach skóry, czy jednak są w stanie uzupełnić niedobory magnezu w organizmie? Pora wyjaśnić tę kwestię, zwłaszcza że w sieci nie brakuje „dobrych porad” w tej sprawie.
[aktualizacja: 02’2023]
Sól Epsom (siarczan magnezu), inaczej nazywana też solą angielską czy epsomitem wzięła swą nazwę stąd, że związek ten początkowo był produkowany przez odparowanie wody mineralnej ze źródeł bijących niedaleko miejscowości Epsom w środkowej Anglii i sprzedawany jako lek przeczyszczający w całej Europie.
Historia odkrycia soli Epsom
Według przekazów historycznych źródło wody w Epsom – miejscowości położonej na południe od Londynu, odkrył rolnik Henry Wickes lub Wicker w 1618 roku. Mieszkający w pobliżu ludzie zaczęli używać jej do kąpieli jako wodę prozdrowotną. Użycie wody jako leku rozpropagował w 1645 roku mieszkający w pobliżu Lord Dudley North, który wcześniej korzystał z niemieckich uzdrowisk. W 1695 lekarz i sekretarz Towarzystwa Królewskiego Nehemiasz Crew napisał traktat o wodzie z Epsom. Epsom stało się wtedy modnym uzdrowiskiem, do którego kierowano pacjentów. Współcześnie uzdrowisko w Epsom jest już tylko historyczną ciekawostką.
W dniu 4 lutego 1911 roku dr N.H. Choksy opublikował w czasopiśmie The Lancet artykuł opisując podskórne wstrzykiwanie siarczanu magnezu w skutecznej terapii bólu w przypadku lokalnych stanów zapalnych, na podstawie licznych obserwacji u swoich pacjentów. A niejaki dr Tucker w swoim artykule z 1907 roku w Therapeut Gazette przedstawił autorski pomysł na leczenie stanów zapalnych poprzez opatrunki nasączone nasyconym roztworem soli Epsom – podobno ułatwiało to gojenie ran oraz powodowało miejscowe znieczulenie.
Zakres zastosowania soli Epsom
Tradycyjnie sól Epsom była używana jako składnik soli do kąpieli. Należy również wspomnieć, że rolnicy i ogrodnicy używają siarczanu magnezu do uzupełniania niedoborów siarki i magnezu w glebie i to zarówno do roślin doniczkowych, jak i do dużych upraw – szczególnie w przypadku roślin wymagających większych ilości magnezu jak ziemniaki, pomidory, marchew, papryka, cytryny czy róże. Dobra rozpuszczalność soli umożliwia także podawanie dolistne. Roztwory siarczanu magnezu mają prawie neutralne pH co sprawia, że nie następuje znacząca zmiana pH gleby.
W farmacji siarczan magnezu jest lekiem podawanym dożylnie lub domięśniowo przy dużych niedoborach magnezu, gdy należy ten pierwiastek uzupełnić szybko. Są to takie stany jak:
- rzucawka ciążowa i stan przedrzucawkowy,
- stany drgawkowe wywołane niedoborem magnezu w padaczce, kłębuszkowym zapaleniu nerek czy niedoczynności tarczycy,
- łagodne i średnio ciężkie napady astmy oskrzelowej,
- zatrucie solami baru,
- stany po zawale serca,
- zaburzenia rytmu serca.
Badanie nad siarczanem magnezu podawanym we wlewie w rzucawce ciążowej i stanie przedrzucawkowym – w porównaniu do innych stosowanych leków – jest przykładem dobrego badania klinicznego, które znacząco wpłynęło na poprawę rokowań w tym stanie.
Rzucawka ciążowa to groźne schorzenie, które może zabić i matkę i dziecko. Charakteryzuje się m.in. występowaniem konwulsji, a kobiety mają wysokie ciśnienie krwi i stwierdzoną obecność białka w moczu. Badanie przeprowadzone w 1995 roku udowodniło, że ten prosty i tani lek jest lepszy w leczeniu drgawek, niż inne stosowane leki przeciwdrgawkowe. Dowiedziono, że siarczan zmniejszał ryzyko drgawek o połowę i choć nie zmniejszał znacząco ryzyka śmierci dziecka, to zmniejszał ryzyko śmierci matki. Okazało się też, że mimo iż może mieć nieznaczne efekty uboczne, to nie szkodzi ani matce, ani dziecku.
Jeśli nie ma tak mocnych objawów, to przy niedoborach magnezu zleca się podawanie doustne, ale wybieramy sole o mniejszym potencjale przeczyszczającym – bo siarczan magnezu (sól gorzka) jest lekiem przeczyszczającym w podaniu doustnym. Jeśli siarczan magnezu podajemy dożylnie w powolnym wlewie, najpierw 1-2g w ciągu 15 minut, a natępnie 5g w powolnym pięciogodzinnym wlewie (badając oczywiście poziom magnezu, żeby nie przesadzić), to już podanie 5g-10g, ale doustnie wywołuje efekt przeczyszczający. Czasem związane jest to z bólem i wzmożonym parciem na stolec.
Mechanizm działania przeczyszczającego siarczanu magnezu polega na zatrzymywaniu wody w świetle jelita. Woda ta upłynnia masy kałowe zwiększając ich objętość, a rozciągnięcie ściany jelita w odpowiedzi prowadzi do gwałtownego skurczu. Są przypadki, gdy stosowanie takiej formy przeczyszczania nie jest bezpieczne, gdyż mechanizm „ściągania” wody do jelita ma charakter osmotyczny i nie podlega fizjologicznej regulacji. Gdyby np. z jakiegoś powodu wydalanie kału było niemożliwe (porażenie perystaltyki jelit, czy mechaniczna przeszkoda) to może nawet dojść do pęknięcia jelita! A stosując często nawet małe dawki, odwadniamy organizm. Stosowanie siarczanu magnezu doustnie nie jest więc dobrym sposobem na uzupełnienie niedoborów magnezu.
Trzeba też wspomnieć o tym, że ogólnie nagłe podniesienie poziomu magnezu we krwi nie spowoduje jego lepszego przechodzenia do tkanek, tylko uruchomi procesy wydalania przez nerki. Dzieje się tak dlatego, że organizm broni się przed nadmiarem wszelkich substancji. Dlatego też wlewy z siarczanu prowadzi się powoli, monitorując stan pacjenta. Nadmiar magnezu powoduje bowiem:
- osłabienie mięśni,
- zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego,
- senność,
- zmniejszenie odruchów,
- niedowład,
- potliwość,
- zaburzony rytm serca,
- bradykardię,
- niedociśnienie,
- depresję oddechową,
- hipotermię,
- zaburzenia czynności nerek,
- śpiączkę.
Do uzupełnienia niedoborów magnezu trzeba więc podejść z dużą dawką cierpliwości. Najlepsze rezultaty daje częste przyjmowanie małych dawek.
Zastosowanie siarczanu magnezu w przebiegu astmy
W jednym z przeglądów badań klinicznych – uwzględniono 6 badań z udziałem 296 pacjentów – stwierdzono, że podawanie siarczanu magnezu w nebulizacji, szczególnie w połączeniu z lekiem – antagonistą receptora β2 – poprawiało funkcję płuc i zmniejszało liczbę hospitalizacji z powodu zaostrzeń astmy.
Kąpiele w soli Epsom jako metoda uzupełnienia niedoborów magnezu w organizmie?
Od jakiegoś czasu w sieci polecana jest metoda przezskórnego (transdermalnego) stosowania siarczanu lub chlorku magnezu. Propagujący tę metodę sugerują, że magnez wchłania się dzięki temu w 100%, bezpośrednio do tkanek i jest mniej szkodliwy, ponieważ omija przewód pokarmowy. Jak jest naprawdę?
Nasz największy narząd, czyli skóra ma za zadanie ochronę wrażliwych tkanek organizmu przed promieniowaniem UV, chemikaliami, alergenami, mikroorganizmami, a także przed utratą wody i składników odżywczych. Przezskórne podawanie leków napotyka na wiele problemów w ominięciu tejże bariery i nie jest takie proste. Dana substancja musiałaby przeniknąć przez naskórek, w tym trudną do przebycia warstwę rogową – w miarę przepuszczalną dla substancji lipofilowych, ale nie dla zjonizowanej formy magnezu! Zwłaszcza, że promień uwodnionego jonu magnezowego (86 pm) jest 400 razy większy niż jego odwodniona postać, co prowadzi do twierdzenia, że jest prawie niemożliwe, aby przechodził przez błony biologiczne! Dlatego komórkowy wychwyt magnezu jest wykonywany tylko przez określone transportery magnezu obecne w komórkach, a nie przez dyfuzję. Druga droga to gruczoły potowe lub mieszki włosowe i jest to jak najbardziej możliwe, trzeba jednak zdać sobie sprawę, że stanowią one od 0,1% do 1% powierzchni skóry.
Magnez może dostać się do układu limfatycznego pod skórą właściwą i tym samym dostać się do układu krążenia omijając regulację przez przewód pokarmowy i zwiększając w ten sposób magnez w surowicy. Zwróćmy jednak uwagę na to, że ilość wchłoniętego tą drogą magnezu nie będzie klinicznie istotna. Innymi słowy nie możemy dzięki tej metodzie skutecznie uzupełnić znacznych niedoborów magnezu w organizmie.
Badań w tym temacie nie jest wiele, te hurraoptymistyczne nie są poparte twardymi danymi stężeń w surowicy krwi czy moczu. Te w których takie dane przedstawiono wskazują na to, że magnez w ograniczonym zakresie przenika przez skórę, ale dużo bardziej ze specjalnie przygotowanych kremów (tak skomponowanych z dodatkowych substancji, aby umożliwić penetrację) niż z roztworów wodnych (przyp.red. – odsyłamy do artykułu w załączonej bibliografii). W badaniach tych zauważono również, że bardziej na takiej kąpieli skorzystają ludzie ze skórą uszkodzoną np. w przebiegu łuszczycy. Wchłanianie będzie wtedy faktycznie większe, choć nadal nie mówimy o leczeniu niedoborów magnezu!
Czy więc odradzamy kąpiele w soli Epsom? Wręcz przeciwnie!
Magnez poprawia zdolności migracyjne komórek, takich jak fibroblasty, leukocyty, komórki nabłonka, które odgrywają rolę w udanym procesie leczenia ran. Utrzymuje równowagę między aktywnością cyklazy adenylanowej i cyklazy guanylowej, zwalnia aktywność enzymu 5-lipooksygenazy, hamuje syntezę niektórych poliamin związanych z rozwojem zmian łuszczycowych.
Siarka wykazuje natomiast działanie przeciwzapalne, keratolityczne, keratoplastyczne i przeciwświądowe oraz przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.
Sól Epsom w stanach zapalnych skóry
Liczne badania obserwacyjne wskazują na korzystne działanie soli magnezu w zapaleniach skóry u ludzi. Najczęściej badania te przeprowadza się w wodach morskich, szczególnie z Morza Martwego. Stosunek procentowy względem siebie soli rozpuszczonych w wodzie morskiej wynosi średnio 77% chlorku sodu, 11% chlorku magnezu, 5% siarczanu magnezu, 4% siarczanu wapnia, 2,5% siarczanu potasu, 0,3% węglanu wapnia oraz inne pierwiastki jak fluor, bar, jod, argon, srebro, rubid, złoto czy rad. Woda z poszczególnych zbiorników różni się tylko stężeniem czyli stosunkiem ilości wszystkich soli w stosunku do ilości wody.
Kąpiele w wodzie morskiej poprawiały funkcję bariery skóry oraz redukowały szorstkość i zaczerwienienie. Były skuteczne w stanach zapalnych skóry, poprawiały kondycję skóry u chorych z łuszczycą poprzez hamowanie podziałów (proliferacji) fibroblastów (najsilniej działały sole magnezu MgCl2 i MgBr2) oraz zdolność hamowania syntezy poliamin, które są związane z patogenezą łuszczycy. Poprawa następowała także u chorych z atopowym zapaleniem skóry (AZS) – kąpiel w wodzie morskiej zmniejszyła utratę wody przez skórę, zwiększyła nawilżenie skóry, spadła jej chropowatość i zaczerwienienie. Wydaje się, że sole magnezu wiążą wodę oraz wpływają na proliferację i różnicowanie naskórka.
Podsumowując powyższe dane możemy przyjąć, że kąpiele w soli Epsom mogą być korzystne dla zdrowia, szczególnie w chorobach skóry o ile podejdziemy z rezerwą do naszych oczekiwań uzupełniania magnezu w organizmie. Warto też mieszać sole w kąpieli dodając do soli Epsom inne sole, na przykład Bocheńską czy Iwonicką – bogate w inne minerały.
Inne, znalezione przeze mnie na stronach internetowych właściwości soli Epsom, jak np. oczyszczanie organizmu z metali ciężkich czy innych toksycznych substancji, poprawa metabolizmu, odchudzanie nie znajdują potwierdzenia w żadnej literaturze chyba, że ktoś chce przyjąć, że prowokowanie biegunek i odwadnianie ma z tym coś wspólnego. Według mnie jest to bardziej działanie na szkodę organizmu!
Zajrzyj również do tego artykułu => „Magnez – wchłanialność soli i dawki przy chorobach.”
Bibliografia
- Uve Grober, Tanja Werner, Jurgen Vormann, Klaus Kisters „Myth or Reality—Transdermal Magnesium?”
- Maurice Blitz, Sandra Blitz, Rodney Hughes, Barry Diner, Richard Beasley, Jennifer Knopp, Brian H. Rowe „Aerosolized magnesium sulfate for acute asthma, a systematic review”
- Ehrhardt Proksch, Hans-Peter Nissen, Markus Bremgartner, Colin Urquhart „ Kąpiel w bogatym w magnez roztworze soli z Morza Martwego poprawia funkcję bariery skórnej, poprawia nawilżenie skóry i zmniejsza stan zapalny w suchej skórze atopowej”
- Joanna Błach, Wojciech Nowacki, Andrzej Mazur „Wpływ magnezu na reakcje alergiczne skóry”
- Farmakologia pod redakcją dr hab.med. Wojciecha Kostowskiego i prof.dr hab.med. Piotra Kubikowskiego.
