Trzustka to niepozorny, ważący średnio około 100 g i mierzący do 20 cm narząd, który mieści się w górnej części jamy brzusznej człowieka. Anatomicznie składa się z trzech części, zwanych głową, trzonem i ogonem. Niewielki rozmiar i niepozorny kształt tego organu nie zmniejsza jednak niezmiernie istotne roli, którą trzustka pełni w organizmie człowieka.

Trzustka fizjologicznie odpowiada za wytwarzanie hormonówinsuliny i glukagonu – przyczyniając się do regulacji poziomu glukozy we krwi (funkcja wewnątrzwydzielnicza) oraz za produkcję enzymów trawiennych, niezbędnych do prawidłowego przetwarzania białek, węglowodanów i tłuszczy w przewodzie pokarmowym (funkcja zewnątrzwydzielnicza).

Kliknij i dowiedz się więcej o trzustce z pozostałych artykułów naszego serwisu (link otworzy się w nowej zakładce) 

Do enzymów trzustkowych zaliczamy m.in. trypsynę, chymotrypsynę, amylazę czy lipazę. Enzymy te wytwarzane są codziennie w formie tzw. soków trzustkowych w ilości około 1,5 do 3 litrów. Następnie zostają one uwolnione bezpośrednio w dwunastnicy, gdzie uczestniczą w procesach trawienia odbywających się w jelicie. Jak widać konsekwencje nieprawidłowego działania trzustki mogą być bardzo poważne. Jakie choroby się z tym wiążą?

Kiedy trzustka nie działa prawidłowo…

Do najważniejszych schorzeń związanych bezpośrednio z trzustką należą:

  • cukrzyca (obecnie wymienia się 3, a nawet 4 jej typy),
  • zapalenie trzustki (ostre oraz przewlekłe),
  • nowotwór,
  • mukowiscydoza.

W przypadku cukrzycy dysfunkcji ulegają wyspy trzustkowe (Langerhansa), które bezpośrednio odpowiadają za produkcję insuliny i glukagonu, przy czym nie wpływają na produkcję soków trawiennych. Pozostałe choroby mogą korelować z nieprawidłową pracą przewodu pokarmowego, poprzez zmniejszenie produkcji enzymów, choć nie musi to występować w każdym przypadku.

W świetle najnowszych badań, funkcje zewnątrzwydzielnicze trzustki dają faktyczne objawy u pacjenta dopiero w momencie, kiedy miąższ trzustki zostanie uszkodzony w około 90% [1]. W połączeniu z niespecyficznymi objawami bólowymi trzustki (często przekładające się na bóle kręgosłupa) powoduje to trudności diagnostyczne w chorobach tego narządu.

Niemniej temat schorzeń trzustki i niebezpieczeństwa z nimi związane pozostają w świetle zainteresowań coraz szerszego grona personelu medycznego i społeczeństwa.

Jako, że problemy z trzustką mogą dawać oznaki ze strony układu pokarmowego, w ostatnich latach coraz popularniejsze stało się przyjmowanie enzymów trzustkowych w formie kapsułek, które mają wspomóc działanie tego organu i usprawnić trawienie. Czy jednak każdemu takie działanie przyniesie korzyść? Jakie są faktyczne wskazania do suplementacji enzymów trzustkowych z zewnątrz, kto powinien je przyjmować, a komu mogą zaszkodzić?

Enzym w kapsułce – kiedy konieczny?

Istnieje szereg jednostek chorobowych, w których zalecenie podawania enzymów trzustkowych ma udowodnione korzyści. Należą do nich m.in.:

  • mukowiscydoza,
  • stany zapalne trzustki,
  • wszystkie choroby przebiegające z uszkodzeniem i upośledzeniem działania tego organu,
  • pankreatektomia (usunięcie trzustki),
  • biegunka tłuszczowa.

Mukowiscydoza

Mukowiscydoza to przewlekła choroba uwarunkowana genetycznie, której głównym objawem jest nieprawidłowa praca gruczołów wydzielających gęsty, lepki śluz w organizmie. Konsekwencją takiego działania jest upośledzenie funkcjonowania narządów, w tym najczęściej płuc oraz trzustki.

Pacjenci, zwłaszcza pediatryczni, często cierpią na problemy trawienne, zaburzenia wchłaniania, biegunki tłuszczowe oraz bóle brzucha. Problemy te przekładają się na występowanie niedożywienia u ok. 70% pacjentów z mukowiscydozą, a niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki stwierdzana jest u 90% chorych [2].

Posłuchaj audycji:

Dlatego też głównym celem leczenia żywieniowego w przypadku mukowiscydozy jest poprawa tego stanu poprzez zastosowanie diety wysokokalorycznej (wysokobiałkowej i wysokotłuszczowej) z odpowiednią suplementacją składników mineralnych i witamin (szczególnie rozpuszczalnych w tłuszczach).

Udowodniono, że podaż enzymów trzustkowych ułatwia przyswajanie składników pokarmowych i znacząco poprawia stan odżywienia chorych. W obecnych zaleceniach sugeruje się podawanie dzieciom z mukowiscydozą enzymów w formie doustnej, najczęściej w postaci tabletek dojelitowych, w ilościach dostosowanych indywidualnie do podaży tłuszczów [3].

Odpowiednia dawka enzymów zmniejsza objawy bólowe, umożliwia prawidłowy przyrost masy ciała oraz niweluje utratę tłuszczu przez przewód pokarmowy. Dawka powinna być dostosowywana przez lekarza gastroenterologa, ponieważ zbyt duża podaż lipazy może wpłynąć na wystąpienie powikłań w postaci kolonopatii włókniejącej [3].

Zapalenia trzustki

Stany zapalne trzustki dzielimy na:

  • ostre (OZT),
  • przewlekłe (PZT).

Ostre stany zapalne trzustki rozwijają się pod wpływem braku odpowiedniej regulacji aktywności enzymów trzustkowych, co prowadzi do samotrawienia narządu i silnego stanu zapalnego. Liczne powikłania przyczyniają się do 10% śmiertelności w przypadku wystąpienia ciężkiej jego postaci. OZT nie stanowi wskazania do stosowania enzymów trzustkowych – często jednak zaleca się je w okresie rekonwalescencji po jego wystąpieniu. Decyzje o zastosowaniu enzymów trzustkowych i ewentualne dawkowanie ustala każdorazowo lekarz specjalista opiekujący się pacjentem.

W przypadku przewlekłej postaci zapalenia trzustki stan zapalny utrzymuje się nierzadko przez lata i prowadzi do uszkodzenia miąższu narządu, a co za tym idzie dysfunkcji zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej. Nierzadko PZT towarzyszą także zwężenia przewodów trzustkowych uniemożliwiając prawidłowe działanie soków trzustkowych [1]. Jeżeli dojdzie do zwężenia – poszerza się je mechanicznie lub za pomocą działań chirurgicznych. W zaleceniach dietetycznych pacjentów z PZT występuje nakaz redukcji tłuszczu w diecie oraz stopniowe wdrażanie enzymów trzustkowych (rozpoczynając od dawki 5-10% ich  dobowego wydzielania) [1]. Światowe zalecenia mówią o podawaniu 25-75 tys. IU lipazy do głównych posiłków oraz 10-25 tys. IU do mniejszych przekąsek [4]. Konsekwencje braku pozostałych enzymów nie są aż tak uporczywe dla pacjenta, gdyż mechanizmy kompensujące (pozatrzustkowe) w organizmie często umożliwiają trawienie białek i węglowodanów. Synteza i sekrecja lipazy jest upośledzona znacznie bardziej gwałtownie [5].

Każdą zmianę dawki suplementów enzymów trzustkowych w PZT należy kontrolować za pomocą sprawdzenia zawartości tłuszczu w kale pacjenta.

W przypadku wyrównywania niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki wskazaniem do suplementacji enzymatycznej jest utrata tłuszczu w stolcu wyższa niż 14 g/dobę. Niemniej efekty terapii enzymatycznej korzystne są także u osób bez niewydolności – prawdopodobnie dzięki zmniejszeniu objawów bólowych (poprzez zmniejszenie ciśnienia w przewodach trzustkowych) [6]. Również w tym przypadku należy jednak pamiętać, aby nie stosować enzymów w zbyt dużej ilości, gdyż są one czynnikiem pretendującym do rozwoju kolonopatii włókniejącej.

Resekcja trzustki i żołądka

Pankreatektomia, a więc częściowe lub całkowite usunięcie trzustki może być również wskazaniem do zastosowania leczenia substytucyjnego w postaci enzymów trzustkowych. Resekcje stosuje się głównie w przypadkach wystąpienia nowotworów trzustki, a także w niektórych stanach przewlekłego zapalenia trzustki. Przy częściowej resekcji konieczna jest ocena funkcjonowania wewnątrz- i zewnątrzwydzielniczej pracy trzustki i zastosowania leczenia w postaci podaży enzymów i/lub insuliny. W przypadku całkowitego usunięcia trzustki leczenie trzeba zastosować od razu. Nieprzestrzeganie zaleceń może prowadzić do poważnych powikłań, w tym do zgonu pacjenta [7].

Jak się okazuje nie tylko resekcja trzustki, ale również żołądka (m.in. w przypadku nowotworów lub operacji bariatrycznych) stanowi wskazanie do zastosowania suplementacji enzymami trzustkowymi. Naturalne wydzielanie soków trzustkowych jest regulowane hormonalnie (głównie za pomocą gastryny, produkowanej w żołądku) oraz mechanicznie – poprzez podrażnienie ścian żołądka.

Resekcja żołądka wiąże się z brakiem odpowiedniego działania hormonalnego, jak i mechanicznego (podczas usuwania narządu dochodzi do przecięcia nerwu błędnego). Dodatkowy problem stanowi szybki pasaż jelitowy i przez to brak synchronizacji pomiędzy spożytym posiłkiem a szczytem wydzielania trzustkowego [8]. Każdorazowo u pacjentów po resekcji żołądka zaleca się suplementację enzymami trzustkowymi w celu polepszenia funkcjonowania przewodu pokarmowego i wchłaniania substancji odżywczych [6].

Trzustka i jej schorzenia. Pozostałe wskazania do suplementacji enzymów.

Ze względu na szeroką gamę schorzeń trzustki sugeruje się indywidualne podejście do pacjenta i zalecenia czasowego przyjmowania enzymów trzustkowych w wielu innych stanach chorobowych oraz fizjologicznych.

Wskazaniem takim obejmuje się m.in. pacjentów:

  1. z zespołem upośledzonego wchłaniania (szczególnie dzieciom z występującymi objawami niedoborów żywieniowych),
  2. geriatrycznych,
  3. z SIBO (tłum.: przerost bakteryjny jelita cienkiego),
  4. z niewydolnością serca (z towarzyszącą utratą apetytu),
  5. cierpiących z powodu biegunek tłuszczowych czy dyspepsji (objawów bólowych, pieczenia, wczesnej sytości i poposiłkowej pełności w żołądku).

Nie ma obecnie szeroko zakrojonych badań dotyczących skuteczności suplementacji enzymów trzustkowych w tych przypadkach lub nie wnoszą one jednoznacznych wniosków, wskazujących na korzyści z suplementacji. Jednak obserwacje niektórych chorych wskazują na możliwe pozytywne jej działanie, dlatego konieczne są nie tylko dalsze badania, ale również indywidualne podejście do pacjenta z danym schorzeniem.

W przypadku wystąpienia któregokolwiek z wyżej opisanych stanów (zapalenia trzustki, mukowiscydoza, resekcje, nowotwory i inne) i/lub wątpliwości pacjenta co do prawidłowego funkcjonowania jego trzustki zaleca się omówienie potencjalne korzyści, zagrożeń i ewentualnych dawek enzymów trzustkowych z lekarzem gastroenterologiem lub lekarzem rodzinnym.

Należy jednak pamiętać, aby przed zastosowaniem suplementacji spróbować wdrożyć zmiany mogące w sposób naturalny unormować pracę trzustki.

Do takich zmian należą m.in. poprawa trybu życia tj.:

  • wykluczenie palenia papierosów i nadużywania alkoholu,
  • wdrożenie większej ilości dostosowanego do wieku i kondycji pacjenta ruchu,
  • zmniejszenie objętości posiłków na korzyść większej ilości mniejszych przekąsek,
  • odpowiednie zbilansowanie diety (zgodnie z zaleceniami WHO).

Więcej przeczytasz tutaj: Diagnostyka chorób trzustki

Bibliografia:

  1. Siepsiak M., Adrych K., Leczenie zachowawcze, endoskopowe i chirurgiczne chorych na przewlekłe zapalenie trzustki, Farmacja Współczesna 2014; 7: 169-174
  2.  Kowalska M. i wsp., Zaburzenia stanu odżywienia w mukowiscydozie – zalecenia żywieniowe i suplementacja diety. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2017, Tom 23, Nr 2, 115–121
  3. Walkowiak J, Pogorzelski A, Sands D i wsp. Zasady rozpoznawania i leczenia mukowiscydozy. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Mukowiscydozy 2009,. Standardy Medyczne 2009; 6: 352–378
  4. Sikkens E.C.i wsp. Pancreatic enzyme replacement therapy in chronic pancreatitis. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology 2010;24(3):337-47
  5. Layer P. et al.: Pancreatic enzyme replacement therapy; Curr. Gastroenterol. Rep. 2001, 3:101-108
  6. Wysocka M., Substytucja enzymami trzustkowymi w leczeniu schorzeń trzustki, Borgis – Medycyna Rodzinna 3-4/2002, s. 106-109
  7. Olakowski M. i wsp., Chirurgiczne metody leczenia bólu w przewlekłym zapaleniu trzustki, Gastroenterologia Polska 2005, 12 (5): 439-444
  8. Olesiński T., Patofizjologiczne następstwa całkowitego wycięcia żołądka, Gastroenterologia Kliniczna 2015, tom 7, nr 3

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię