Uszkodzenia mięśni – możliwości leczenia i profilaktyka

W ludzkim ciele znajduje się około 640 mięśni, do których należy także serce i przepona. Większość z nich odpowiada za nasze poruszanie, ale niestety jako strukturalne oraz funkcjonalne elementy narządu ruchu często ulegają kontuzjom. Istotną rolę w funkcjonowaniu układu mięśniowego odgrywają również ścięgna, które także mogą zostać uszkodzone. Jak leczyć uszkodzenia mięśni i jaką rolę w funkcjonowaniu mechanizmu mięśniowego mogą odgrywać banany? 

Na te pytania odpowiada gość Radiokliniki Łukasz Dworakowski – mgr fizjoterapii, absolwent II Wydziału Lekarskiego oraz studiów podyplomowych Fizjoterapii w Sporcie WSM. Wykładowca na studiach podyplomowych AWF Warszawa oraz założyciel i dyrektor Kliniki Sportu w Warszawie. Zapraszamy do wysłuchania podcastu.

Mięśnie człowieka – kilka słów wprowadzenia

Mięsień to kurczliwy narząd, stanowiący strukturalny, funkcjonalny i czynny element narządu ruchu człowieka. Mięśnie pełnią wiele istotnych funkcji w organizmie człowieka, a ich właściwe działanie ma duży wpływ m.in. na naszą sprawność  i kondycję fizyczną. Aby mogły prawidłowo pracować, potrzebują energii, którą czerpią z glukozy i glikogenu. Niezbędna jest również tutaj odpowiednia dawka ruchu. Niewystarczająca ilość energii oraz zbyt mała aktywność stopniowo prowadzą do zaniku tkanki mięśniowej.

Tkankę mięśniową można jednak rozbudowywać dzięki dobrze dobranym ćwiczeniom, a regularny ruch wzmacnia mięśnie i poprawia ich sprawność. Właśnie dlatego tak dużo mówi się o rehabilitacji pacjentów po urazach czy operacjach oraz osób przewlekle chorych, którzy byli lub wciąż są unieruchomieni i nie mają wystarczającej ilości aktywności fizycznej.

Mięśnie – podział

Jakie mięśnie wyróżniamy? Najprostszym podziałem jest podział mięśni na mięśnie agonistyczne, wykonujące konkretny ruch oraz mięśnie antagonistyczne, które wykonują przeciwstawne do siebie czynności. Za naszą mobilność odpowiadają właśnie mięśnie antagonistyczne, czyli mięśnie przeciwstawne. Przykładem takiego mięśnia jest m.in. biceps, czyli mięsień dwugłowy ramienia. Kiedy biceps się napręża, w tym samym momencie przeciwny do niego mięsień trójgłowy się rozluźnia.

Za wiele innych funkcji w naszym organizmie odpowiadają mięśnie poprzecznie prążkowane – agonistyczne i antagonistyczne. Działają one na zasadzie tzw. harmoniki. Jeśli coś w jednym obszarze się napina, to w innym się rozluźnia. Taki proces daje nam możliwość harmonicznego poruszania.

Innym podziałem jest podział mięśni na mięśnie fazowe i mięśnie toniczne. Mięśnie toniczne biorą udział w procesie utrzymania prawidłowej postawy ciała — nie odczuwamy i nie kontrolujemy ich działania. Ich praca dzieje się samoistnie i w odróżnieniu od mięśni fazowych nie zależy od naszej woli. Mięśnie toniczne są też bardzo wytrzymałe, rzadziej się męczą i dość szybko się regenerują. Z kolei mięśnie fazowe to organy szybko reagujące, które biorą udział w bezpośrednich ruchach — np. napinamy wspomniany już wcześniej biceps czy sięgamy po szklankę z wodą. Ta grupa mięśni męczy się szybciej i dłużej się regeneruje, ale służy nam do poruszania i wykonywania zamierzonych ruchów. Przykładem takich mięśni są współdziałające mięśnie brzucha (m. fazowe) i mięśnie grzbietu (m. toniczne, które cały czas utrzymują kręgosłup w odpowiedniej pozycji). Taka korelacja w naszym organizmie jest powszechna, ale na co dzień nie zdajemy sobie z tego sprawy i w ogóle o tym nie myślimy. To pewnego rodzaju automatyzm organizmu. 

Ścięgna

Warto także wiedzieć, że ważnym elementem konstrukcji mięśniowej organizmu są ścięgna. System mięśniowy w organizmie człowieka to połączenie tkanki kurczliwej, czyli czerwona tkanka, która jest dobrze ukrwiona i ulega kurczeniu i rozkurczaniu oraz strefa biała, która jest obszarem ścięgnistym. Ścięgno jest strefą, która łączy się z kością i mięśniem, aby utrzymać go w określonej pozycji. Tym samym ma ono wpływ na sterowanie mięśniami. Pamiętajmy też, że każdy mięsień ma swój przyczep początkowy i końcowy. Co to oznacza? Mięśnie nie są strukturami wiszącymi w przestrzeni naszego ciała, mają więc swój początek i koniec i mogą dzięki temu sterować danym stawem.

Co dzieje się, gdy nasze mięśnie odmawiają posłuszeństwa?

Jeśli jeden z mięśni współdziałających słabnie, dochodzi wówczas do zjawiska nazywanego dystrofią mięśniową, czyli zaburzenia między agonistami i antagonistami. Dystrofia mięśniowa charakteryzuje się głównie znacznym osłabieniem mięśni utrudniającym poruszanie i prawidłowe funkcjonowanie. Dla przykładu może nastąpić wzmożone napięcie jednego mięśnia, np. bicepsa i osłabienie przeciwstawnego mu tricepsa czy nierównowaga mięśniowa w kontekście kontuzji sportowych. Jeżeli jedna z grup mięśniowych jest nadmiernie osłabiona lub napięta, dochodzi do nierównowagi mięśniowej, która prowadzi do różnego rodzaju urazów.

Uszkodzenia mięśni – rodzaje i objawy

Na układ ruchu człowieka składają się układy kostny, układ stawowy oraz układ mięśniowy. Charakteryzuje się on złożoną budową oraz ścisłym połączeniem wszystkich tych elementów. W związku z tym stosunkowo często dochodzi do uszkodzeń  i urazów w jego obrębie. Najczęściej są to złamania, zwichnięcia, rozerwanie ścięgien czy uszkodzenia mięśni.

Uszkodzenia mięśni – najczęstsze objawy:

• ból
• obrzęk
• ograniczona ruchomość
• utrata siły mięśniowej
• krwiak

Uszkodzenia mięśni mogą być różne, w związku z czym wyróżnia się kilka ich rodzajów. Najdelikatniejszymi i najmniej groźnymi urazami są stłuczenie i naciągnięcie. Wówczas może pojawić się krwiak, obrzęk lub trudności z wykonywaniem ruchów. Takie urazy zwykle ustępują samoistnie po 24 – 72h. 

Znacznie bardziej niepokojące jest całkowite lub częściowe zerwanie włókien mięśniowych. “Tego typu uszkodzenia obserwujemy u ponad 30% pacjentów trafiających do naszej kliniki” – alarmuje mgr Łukasz Dworakowski. Wówczas niezbędna jest interwencja ortopedy i chirurga.

Uszkodzenia mięśni – leczenie

Uszkodzenia mięśni, objawiające się bólem czy ograniczonym zakresem ruchu, powinny być odpowiednio zdiagnozowane. Wówczas specjalista może zlecić wykonanie konkretnych badań, takich jak USG czy rezonans magnetyczny, a także podjąć decyzję co do metody leczenia. Jeśli pewne dolegliwości wzbudzają nasz niepokój, powinniśmy skorzystać z pomocy lekarza lub fizjoterapeuty. 

Leczenie objawowe i postępowanie po urazie

Od razu po wystąpieniu urazu i zabezpieczeniu miejsca uszkodzenia należy rozpocząć leczenie objawowe, aby zminimalizować ból i zapobiec powstawaniu obrzęku czy krwiaka. Powinniśmy także odciążać uszkodzone miejsce i w miarę możliwości jak najszybciej rozpocząć rehabilitację, stopniowo zwiększając jej intensywność oraz zakres ruchów pacjenta. Specjalista powinien jednocześnie obserwować reakcje uszkodzonych tkanek na zwiększenie aktywności i odpowiednio na nie reagować.

Leczenie operacyjne uszkodzeń mięśni

Niestety zdarza się, że uszkodzenie mięśnia wymaga interwencji chirurgicznej. Tu do działania wkraczają chirurdzy – ortopedzi. Struktury czerwone i białe mięśni można zoperować, a zabieg chirurgiczny polega na tzw. haczykowaniu (to forma zszycia) struktury czerwonej z białą. Haczykowanie zbliża obydwie struktury do siebie, co pozwala na zabliźnienie uszkodzenia. 

Niestety mięsień po drastycznej dysfunkcji i operacji nigdy nie powróci do naturalnego stanu. Dzięki rehabilitacji możemy jednak przywrócić jego sprawność. W tym procesie znaczącą rolę odgrywają fizjoterapeuci. Dzięki wdrażanym przez nich ćwiczeniom można ukształtować bliznę w taki sposób, aby przywrócić uszkodzonym mięśniom prawidłowe funkcje.

To warto wiedzieć! Wyróżnia się również stany zapalne ścięgien czy zapalenie torebki stawowej. Warto także wiedzieć, że ścięgna goją się dłużej niż mięśnie, dlatego proces leczenia takich uszkodzeń trwa dłużej.

Kto powinien zadbać o odbudowę mięśnia?

Osoby uprawiające sport (ale nie tylko!) z zasady powinny zadbać o maksymalnie możliwą odbudowę uszkodzonego mięśnia. Także osobom nieaktywnym sportowo zaleca się zastosowanie środków rehabilitacyjnych. Te działania mają na celu zachowanie równowagi mięśniowej i uniknięcie obciążenia mięśni antagonistycznych. 

W przypadku zaniedbania rehabilitacji może dojść nawet do sytuacji, podczas której niedomagająca noga obciąży drugą nogę. Ta z kolei przejmie na siebie ciężar ciała i w efekcie możemy mieć do czynienia z efektem kaskadowego uszkodzenia mięśni.

To może Cię zainteresować: Uraz kolana – postępowanie, leczenie i profilaktyka

Uszkodzenia mięśni. Co powinniśmy jeszcze wiedzieć o naszych mięśniach?

Współpraca układu mięśniowego z innymi układami

Współpraca układu mięśniowego jest nierozerwalnie związana np. z układem nerwowym i krwionośnym. To podstawowe czynniki pozwalające na działanie naszych mięśni. Udary mózgu powodują dysfunkcję poruszania mięśniami. Brak sygnału z mózgu lub niedokrwienie skutkuje niesprawnością. Do tego brak „paliwa”, czyli głównie glukozy, która jest motorem napędowym dla mięśni powoduje jego niewydolność.

Serce (mięsień sercowy)

Serce jest najważniejszym mięśniem w naszym organizmie. Mięsień sercowy pompuje krew do naczyń krwionośnych i dostarcza składniki odżywcze do wszystkich obszarów ciała. Z tego powodu warto o niego dbać, bo dzięki sprawnemu układowi krążenia inne mięśnie zaopatrywane są w niezbędną do pracy energię.

Kwas mlekowy i zakwasy – mity a rzeczywistość

Powszechnie uważa się, że kwas mlekowy powstający w procesie beztlenowej glikolizy, czyli spalania glukozy będącej źródłem energii, odpowiada za powstawanie bolesnych zakwasów po treningu. To przekonanie jest jednak błędne, bo choć intensywna aktywność fizyczna prowadzi do produkcji kwasu mlekowego w mięśniach, związek ten dość szybko zostaje wydalony z organizmu. To nie kwas mlekowy odpowiada za uszkodzenia w tkance mięśniowej – włókna mięśniowe na skutek intensywnej pracy ulegają niegroźnym i tymczasowym mikrouszkodzeniom – w mięśniach tworzy się delikatny stan zapalny, który jest potrzebny do przebudowy i odbudowy mięśnia. Za ból zwany zakwasami bezpośrednio odpowiada więc nie kwas mlekowy, a mikrouszkodzenia i stan zapalny.

Co jeszcze może mieć dodatkowy wpływ na kondycję mięśni?

Niebagatelny wpływ na ogólną kondycję, w tym także działanie mięśni, mają również sen, odpowiednie nawodnienie i właściwe żywienie. Co ciekawe, dla dobrej kondycji mięśni warto jeść banany, które są świetnym źródłem zdrowych cukrów oraz potasu, ułatwiającego regenerację tkanki mięśniowej po wysiłku. Dobrze jest sięgać po nie trenując długo – wybierajmy jednak te bardziej dojrzałe, ponieważ mają w sobie większe ilości zdrowych cukrów prostych, które dają nam duży zastrzyk energetyczny.

Ważne: pamiętajmy, że chcąc utrzymać mięśnie w dobrej kondycji i zadbać o ich dobre funkcjonowanie powinniśmy dostarczać im niezbędnej dawki ruchu. Nie muszą to być jednak intensywne treningi na siłowni, a umiarkowany ruch, taki jak chociażby spacery czy jazda na rowerze.

Uszkodzenia mięśni: podcast do wysłuchania

Gościem Radiokliniki był Łukasz Dworakowski – mgr fizjoterapii, absolwent II Wydziału Lekarskiego oraz studiów podyplomowych Fizjoterapii w Sporcie WSM. Wykładowca na studiach podyplomowych AWF Warszawa oraz założyciel i dyrektor Kliniki Sportu w Warszawie. Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy!