W ostatnim czasie coraz częściej słyszymy i czytamy o wirusie RS (znanym także jako wirus RSV), który najczęściej atakuje niemowlęta i dzieci w wieku przedszkolnym. I choć nie jest nowym wirusem, w tym roku atakuje ze zdwojoną siłą, urastając do rangi epidemii. Czym jest wirus RS, jak przebiega choroba, w jaki sposób sobie z nim radzić i jak zadbać o profilaktykę?
Rozmawiamy o tym z dr Anną Sochą-Banasiak – pediatrą i gastroenterologiem dziecięcym w Instytucie Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi.
Czym jest wirus RS?
Wirus RS (ang. Respiratory Syncytial Virus), potocznie zwany wirusem RSV, to pryncypialny wirus oddechowy, mający wysokie powinowactwo do nabłonka dróg oddechowych. Należy do rodziny paramyksowirusów (łac. Paramyxoviridae), w skład której wchodzą osłonkowe, jednoniciowe wirusy RNA.
Wirus RS atakuje górne i dolne drogi oddechowe, głównie u najmłodszych dzieci do 5. roku życia, skutkując infekcją w ich obrębie.
To wirus powszechnie występujący od bardzo wielu lat, który może wywoływać zakażenia dróg oddechowych u dzieci i dorosłych. Jednak to u najmłodszych pacjentów, zwłaszcza niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym, infekcja ma gorszy przebieg, a jej objawy są bardziej nasilone. Infekcja wywołana wirusem RS u starszych dzieci i dorosłych daje zwykle zdecydowanie łagodniejsze objawy. Poza tym wirus bywa szczególnie niebezpieczny dla pewnych grup małych pacjentów, o czym piszemy niżej.
Najczęściej do rozwoju choroby dochodzi pomiędzy 2. a 6. miesiącem życia dziecka.
Największą falę zachorowań na RSV obserwuje się najczęściej w okresie jesiennym, jednak dużą odnotowuje się również zimą i wczesną wiosną. Specjaliści alarmują, bo choć wirus jest z nami od dawna, w ostatnim czasie atakuje ze zdwojoną siłą. To wyzwanie zwłaszcza w dobie pandemii koronawirusa (wirusa SARS-CoV-2) i zwiększonej zachorowalności na grypę.
To może Cię zainteresować: Górne drogi oddechowe i nawracające infekcje – jak im zaradzić?
Zakażenie RS (RSV) – przyczyny
Do zarażenia wirusem dochodzi drogą kropelkową, czyli poprzez ślinę i śluz, które wydostają się z górnych dróg oddechowych podczas kaszlu i kichania. Można więc zarazić się przez bezpośredni kontakt z chorym, na przykład przebywając z nim w jednym pomieszczeniu.
Wirus RS (RSV) to bardzo zakaźny wirus. Do zarażenia może dojść podczas zwykłej rozmowy lub przebywania w jednym pomieszczeniu z osobą zarażoną.
Niestety znacznie częściej niż dorośli zarażają się maluchy, zwykle od innych zarażonych dzieci. Źródłem zakażenia rzadziej są osoby dorosłe, ponieważ to dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym mają częstszy kontakt z wirusem. Szacuje się, że niemalże wszystkie dzieci do 2. roku życia przynajmniej raz przechodzą zakażenie. To bardzo wysoki wskaźnik, który może budzić zdziwienie, ponieważ bardzo dużo dzieci przechodzi infekcję łagodnie, a nawet bezobjawowo.
Wirus RS – objawy, przebieg i możliwe powikłania
Najczęstsze objawy
Objawy choroby pojawiają się po kilku dniach od kontaktu z wirusem. Pierwszym symptomem, który może świadczyć o infekcji, jest pogorszenie się ogólnej kondycji malucha. Zwykle dziecko jest apatyczne i osłabione oraz odmawia przyjmowania płynów, co skutkuje odwodnieniem organizmu.
Niepokojącym objawem w przebiegu zakażenia wirusem jest również gorączka, którą trudno zwalczyć nawet podając dziecku leki przeciwgorączkowe. W czasie infekcji o ciężkim przebiegu mogą wystąpić także problemy z oddychaniem. Jeśli zauważamy duszności, świszczący oddech, wciąganie międzyżebrzy lub przepony czy bezdech, powinniśmy jak najszybciej udać się z dzieckiem do lekarza!
Przeczytaj także: Gorączka u dziecka to syndrom, którego nie wolno lekceważyć!
U zainfekowanego dziecka można zaobserwować również tzw. trójkąt siniczy – szare zabarwienie w okolicy nosa i ust.
UWAGA: objawy Respiratory Syncytial Virus mogą przypominać objawy przeziębienia, grypy, COVID-19 lub nieżytu górnych dróg oddechowych. Pamiętajmy jednak, że wirus RSV atakuje również dolne drogi oddechowe. W rezultacie może dojść do rozwoju zapalenia oskrzeli oraz zapalenia płuc.
To może Cię zainteresować: Zapalenie płuc u dzieci – objawy, diagnostyka i leczenie.
Przebieg choroby
W początkowym okresie infekcja wirusem RS (RSV) najczęściej przypomina zwykłą infekcję górnych dróg oddechowych. Obserwuje się wówczas charakterystyczny katar, kaszel i pokasływanie, a także niewielką gorączkę. Bardzo często zdarza się, że dolegliwości nie nasilają się i choroba zatrzymuje się na tym etapie, a następnie ustępuje. W takich przypadkach wirus RS niekiedy w ogóle nie zostaje rozpoznany. Lekarze często określają je jako zwykłe przeziębienie.
W niektórych przypadkach, po kilku dniach od pojawienia się pierwszych objawów, dolegliwości się nasilają. Zwykle nieproduktywny suchy kaszel ewoluuje w kaszel mokry, a dziecko nie radzi sobie z odkrztuszaniem zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny. Maluch może mieć poważne problemy z oddychaniem oraz duszności.
Choć infekcja u wielu chorych może przebiegać łagodnie, a niekiedy nawet całkowicie bezobjawowo, są pewne grupy pacjentów szczególnie narażonych na ciężki przebieg RSV.
To warto wiedzieć! Okres inkubacji wirusa RS wynosi 2-8 dni, a okres wydalania wirusa trwa około 8 dni. Noworodek, niemowlę lub chory z obniżoną odpornością może potrzebować jednak nawet kilku tygodni, aby wydalić wirusa z organizmu.
Dla jakich grup małych pacjentów Respiratory Syncytial Virus (wirus RS) jest szczególnie niebezpieczny?
Wirus jest szczególnie niebezpieczny dla:
- dzieci urodzonych przedwcześnie (głównie wcześniaków z ekstremalnie niską masą urodzeniową i dysplazją oskrzelowo-płucną). Szacuje się, że aż 80% wszystkich zakażeń dotyczy właśnie wcześniaków urodzonych przed 30. tygodniem ciąży. Sprawdź również: Wcześniak – maleńkie wezwanie do wielkiej miłości!
- dzieci z wadami serca, zwłaszcza tych poddawanych zabiegom kardiochirurgicznym.
- dzieci z innymi wadami wrodzonymi,
- pacjentów z mukowiscydozą,
- maluchów z zaburzeniami układu odpornościowego.
To właśnie te grupy pacjentów narażone są na gorszy przebieg zakażenia.
Niebezpieczne objawy i możliwe powikłania
Najbardziej niebezpiecznym objawem Respiratory Syncytial Virus są bezdechy i duszność, które wymagają niezwłocznego kontaktu z lekarzem, a nawet hospitalizacji. Do szpitala należy zgłosić się od razu, kiedy zauważamy, że stan dziecka pogarsza się, a gorączka nie ustępuje.
Ciężki przebieg choroby, zwłaszcza z dusznością i bezdechem, zagraża zdrowiu i życiu dziecka! Z tego względu każdy niepokojący objaw powinien skłonić do jak najszybszego kontaktu z lekarzem.
Wirus RSV może wywoływać również szereg niebezpiecznych powikłań, wśród których warto wymienić:
- zapalenie płuc
- zapalenie oskrzeli
- uszkodzenie miąższu płuc
- ostra niewydolność oddechowa
- zapalenie ucha środkowego
- zapalenie mięśnia sercowego
Każda wirusowa infekcja dróg oddechowych, w tym także RSV, może torować drogę dla infekcji bakteryjnych. Najczęściej dzieje się to w kolejnych dniach trwania choroby, na przykład w drugim tygodniu, a czynnikiem zwiększającym ryzyko nadkażenia bakteryjnego jest również hospitalizacja. Nie powinniśmy więc ignorować niepokojących objawów. Warto jak najszybciej rozpocząć leczenie, dzięki któremu można uniknąć zaostrzenia choroby.
UWAGA: każda choroba współistniejąca może pogarszać przebieg choroby i utrudniać proces leczenia.
Jak rozpoznać i leczyć wirusa RS (RSV)?
Podejrzenie zakażenia to oczywiście zaobserwowanie objawów klinicznych, jednak należy je potwierdzić poprzez wykonanie wymazu, tj. uzyskanie materiału biologicznego z górnych dróg oddechowych. W celu potwierdzenia infekcji można wykonać szybki test antygenowy lub bardziej precyzyjny test metodą PCR, który niestety wiąże się z dłuższym czasem oczekiwania na wynik.
Leczenie Respiratory Syncytial Virus zależy w dużej mierze od jego przebiegu. Jeśli ogólny stan pacjenta jest dobry, wystarczy samo leczenie ambulatoryjne, które nie wymaga przebywania w szpitalu. W przebiegu zakażenia z objawami infekcji górnych dróg oddechowych najczęściej stosuje się leki objawowe, które łagodzą dolegliwości i zwalczają gorączkę. Warto wówczas również usuwać zalegającą w drogach oddechowych wydzielinę, dzięki czemu chory może swobodniej oddychać i zadbać o właściwe nawodnienie.
Choć u większości chorych RSV ma łagodny przebieg, zdarza się jednak, że niektórzy pacjenci ze względu na zaostrzone objawy wymagają hospitalizacji.
Hospitalizacji najczęściej wymagają pacjenci, u których stwierdza się zakażenie dolnych dróg oddechowych (m.in. zapalenie oskrzelików) oraz duszności i bezdech. Zdarza się, że u chorych z ciężkim przebiegiem infekcji konieczne jest wdrożenie tlenoterapii w warunkach szpitalnych, leczenie inhalacyjne oraz nawadnianie drogą dożylną (kroplówka). Największym odsetkiem wśród dzieci hospitalizowanych są wcześniaki oraz maluchy z obniżoną odpornością i chorobami współistniejącymi.
Leczenie w warunkach szpitalnych trwa zazwyczaj od 7 do 14 dni – w przypadku pacjentów, u których wystąpiło nadkażenie bakteryjne.
Pozostałe leki wprowadza się już w zależności od stanu zdrowia pacjenta. Są to między innymi glikokortykosteroidy systemowe czy antybiotykoterapia (antybiotyki wdraża się jednak dopiero w momencie stwierdzenia powikłań bakteryjnych). Warto także wiedzieć, że u niektórych dzieci po przebytym zakażeniu wirusem RS o ciężkim przebiegu wdraża się rehabilitację oddechową. Wymagają jej najczęściej pacjenci z chorobami współistniejącymi i zdarza się, że ćwiczenia oddechowe, masaże i profesjonalne oklepywanie rozpoczyna się jeszcze w trakcie hospitalizacji.
Epidemia RSV. Skąd wziął się ostatni duży wzrost zachorowań?
W ostatnim czasie w szpitalach, niestety także na oddziałach intensywnej terapii, przebywa coraz więcej maluchów z wirusem RS. Są to głównie noworodki i dzieci do 2 lat, które bardzo często wymagają tlenoterapii.
Lekarze alarmują, bo oddziały pediatryczne pękają w szwach, a wirus RSV wśród dzieci rozprzestrzenia się w zawrotnym tempie. Skąd wziął się taki wzrost zachorowań i tak duża zakaźność wirusa? Przyczyny takiego stanu lekarze dopatrują się w pandemii COVID-19, przez którą w ubiegłym roku maluchy nie chodziły do szkół i przedszkoli. W rezultacie dzieci nie nabyły odporności, przez co wirus RS atakuje w tym roku ze zdwojoną siłą.
Niestety wirus RS nie odpuszcza, dlatego rodzice dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym powinni zachować szczególną czujność. Choć okres jesienno-zimowy to czas, kiedy choroby układu oddechowego atakują jeszcze mocniej, każdy niepokojący objaw należy niezwłocznie skonsultować z lekarzem. Nasze wyczulenie i baczna obserwacja malucha mogą zapobiec rozwojowi groźnych powikłań.
Immunoprofilaktyka zakażenia wirusem RSV – profilaktyka
Immunoprofilaktyka polega na comiesięcznym domięśniowym podawaniu humanizowanego przeciwciała monklonalnego klasy IgG. Jego działanie polega na hamowaniu penetracji wirusa do nabłonka układu oddechowego.
Podawanie preparatu o nazwie paliwizumab określa ogólnopolski program zapobiegania zakażeń wirusem RS. Program ten przewiduje podawanie 5 dawek preparatu w odstępach miesięcznych w sezonie zwiększonego występowania infekcji. W Polsce jest to od 1 października do 30 kwietnia.
Do udziału w programie kwalifikują są dzieci, które:
- w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły jeszcze 1. roku życia
- urodziły się w 28. tygodniu ciąży lub wcześniej
- mają rozpoznaną dysplazję oskrzelowo-płucną
- urodziły się pomiędzy 29. a 32. tygodniem ciąży, ale w momencie rozpoczęcia programu nie ukończyły 6. miesiąca życia
Liczne randomizowane badania wykazały, że profilaktyka z użyciem tego preparatu znacznie zmniejsza ryzyko hospitalizacji w przebiegu zakażenia u dzieci urodzonych poniżej 35. tygodnia ciąży. Program jest refundowany w przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie. Warto jednak wiedzieć, że preparat nie jest jednak dostępny w każdym szpitalu.
Profilaktyka Respiratory Syncytial Virus jest bardzo prosta! Polega przede wszystkim na odpowiedniej higienie, czyli częstym myciu rąk i używaniu płynów dezynfekujących, zwłaszcza po kontakcie z osobą zakażoną oraz izolacji chorych.
Pamiętajmy, aby chore dziecko nie kontaktowało się z innymi maluchami. Unikniemy w ten sposób rozprzestrzenianiu się wirusa.
To warto wiedzieć: jak do tej pory nie powstała skuteczna szczepionka, dlatego szczepienie przeciw wirusowi RS wciąż nie jest możliwe. Z tego względu warto więc rozważyć immunoprofilaktykę.
Wirus RS (RSV) groźny dla małych dzieci – podcast do wysłuchania
Naszym gościem była dr Anna Socha-Banasiak – pediatra i gastroenterolog dziecięcy w Instytucie Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi. Zachęcamy do wysłuchania całej rozmowy!
