Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG). Mocno wycieńczająca choroba przewlekła.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, Colitis ulcerosa) należy do grupy nieswoistych zapalnych chorób jelit. Jest to choroba przewlekła, bardzo wycieńczająca. Wśród przyczyn środowiskowych jej występowania wymienia się m.in. sposób odżywiania, zanieczyszczenie środowiska, narażenie na silny lub przewlekły stres, dysbiozę jelitową. Nie bez znaczenia jest również podłoże genetyczne choroby. Jakie są objawy i powikłania WZJG oraz dlaczego tak ważna jest stała kontrola stanu odżywienia pacjenta, o tym w poniższym artykule.

aktualizacja 04’2021

Nieswoiste zapalne choroby jelit

Do grupy nieswoistych zapalnych chorób jelit, poza wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego (colitis ulcerosa), zaliczamy także chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz nieokreślone zapalenie okrężnicy.

Choroby te charakteryzują się przede wszystkim przewlekłym przebiegiem z okresami zaostrzenia i remisji. Problem z ich występowaniem staje się coraz bardziej poważny, z roku na rok przybywa chorych.

Zapadalność na WZJG w ciągu ostatnich 50 lat wzrastała, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn. Najwięcej przypadków odnotowano w Europie – 10 na 100 tys. mieszkańców oraz w Ameryce Północnej. 

Rozwój choroby dotyczy częściej białej rasy oraz Żydów. Najwięcej przypadków zachorowań występuje między 20 a 40. rokiem życia, w tym około 15-20% dotyczy dzieci oraz młodzieży. Zaobserwowano również, iż choroba rozwija się częściej u osób żyjących w miastach oraz wykonujących pracę biurową.

Etiologia nieswoistych zapalnych chorób jelit, w tym WZJG

Pomimo żę nieswoiste zapalne choroby jelit zostały odkryte już ponad 100 lat temu, ich etiologia nadal pozostaje zagadką. Podejrzewa się kilka czynników:

• immunologiczne,
• mikrobiologiczne,
• środowiskowo-behawioralne,
• genetyczne.

Czynnik immunologiczny o podłożu autoagresji to teoria, która cieszy się największą popularnością wśród naukowców i jak dotąd ma najwięcej zwolenników. Zaczynając od wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i czynnika genetycznego, który nie został jeszcze naukowo udowodniony, po przeprowadzeniu wywiadu rodzinnego stwierdzono, że u 30%-50% chorych rozpoznano występowanie choroby u członków bliższej i dalszej rodziny.

Udokumentowano, że 1 na 5 osób przyznało występowanie choroby w rodzinie, jeśli chodzi o rodzeństwo występowanie jest bardzo wysokie. Ryzyko zachorowania wynosi 10% u bliźniaków monozygotycznych, do porównania u bliźniaków dwuzygotycznych to tylko 3%. Jak wcześniej już wspomniano czynnik genetyczny zachorowalności nie jest do końca potwierdzony. Ustalono natomiast, że u chorych na colitis ulcerosa występuje antygen HLA-DR2.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Podłoże genetyczne i czynniki środowiskowe

W ostatnich badaniach naukowcy wyodrębnili kilka genów związanych bezpośrednio z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, są to IBD2 na chromosomie 12, IBD3 na chromosomie 6, IBD5 na chromosomie 5 oraz IBD9 na chromosomach 3 i 7.

Czynnik środowiskowy ma z kolei duże znaczenie u emigrantów i grup etnicznych. Udowodniono częstsze występowanie choroby u emigrantów z Indii mieszkających w Anglii, aniżeli wśród ludności zamieszkującej Indie.

Zaobserwowano także częstsze występowanie colitis ulcerosa u osób wrażliwych z kompleksami, które nie radzą sobie ze stresem i sytuacjami konfliktowymi.

Co ciekawe, osoby palące papierosy znacznie rzadziej chorują. Z tego względu nikotyna znalazła zastosowanie w leczeniu przez podawanie podskórne.

Do czynników środowiskowych nieswoistych zapalnych chorób jelit możemy zaliczyć także skład flory jelitowej. U osób chorych dominuje znaczna przewaga patologicznych drobnoustrojów, takich jak Bacteroides spp., Escherichia coli oraz Enterobacterium spp., natomiast ilość pozytywnych bakterii Bifidobacterium i Lactobacillus spp. jest mniejsza.

Mikroflora jelitowa w tym wypadku może grać ważną funkcję w inicjowaniu lub utrzymaniu stanu zapalnego.

Do przyczyn rozwoju obu chorób możemy zaliczyć również:

• sposób odżywiania,
• przyjmowanie leków antykoncepcyjnych,
• patogeny jelitowe,
• silny lub przewlekły stres,
• tzw. wrażliwą osobowość,
• zanieczyszczenie środowiska. 

To może Cię zainteresować: Czy mikrobiota jelitowa może mieć wpływ na otyłość?

Skale kliniczne i objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Choroba najczęściej zaczyna się od biegunek (czasami z domieszką krwi), które mogą trwać nawet do 6-7 tygodni. Jest to jeden z najważniejszych parametrów skali oceny aktywności choroby – ilość wypróżnień w ciągu dnia oraz czas ich występowania.

Światowy Kongres Gastroenterologii w 2005 roku wdrożył klasyfikację WZJG, która opiera się na rozległości zmian w jelicie grubym, co pomaga lekarzom określić w jakim stadium jest choroba. Często również decyduje o dalszym wyborze leczenia pacjenta.

W powyższej klasyfikacji wyróżnia się 7 różnych stanów (E1, E2, E3, S0, S1, S2, S3, S4), które zależą od ilości wypróżnień, występowania krwi w stolcu, zmian w okolicach odbytu oraz jelicie grubym, temperatury ciała, tętna i parametrów takich, jak OB i Hb. 

Drugą bardzo popularną skalą oceny rozwoju choroby jest CAI czyli skala aktywności klinicznej. W CAI głównie bierze się pod uwagę liczbę wypróżnień w ciągu tygodnia, obecność krwi w stolcu, temperaturę ciała, bóle brzucha, objawy pozajelitowe, poziom OB i Hb oraz ogólny stan pacjenta. Na podstawie punktacji określa się stan rozwoju choroby. 

Oczywiście skali do oceniania stanu rozwoju choroby jest bardzo wiele, w tym:

• skala Powella i Tucka,
• skala Schroedera lub skala Mayo,
• zmodyfikowana skala Mayo,
• klasyfikacja kliniczna ciężkości rzutów WZJG według Truelove’a i Wittsa,
• zmodyfikowana klasyfikacja Barona oceniająca stopień aktywności WZJG w obrazie endoskopowym.

Skale te są zwyczaj do siebie bardzo podobne, różnią się między sobą dodatkowymi wartościami, które są brane pod uwagę np. jak poziom CRP, obraz z kolonoskopii.

Istotna rola stopnia odżywienia chorego na WZJG

Bardzo ważną skalą jest również ocena stanu odżywienia pacjenta. Częste biegunki oraz utarta krwi i elektrolitów mogą spowodować znaczne osłabienie oraz spadek masy ciała u pacjenta.

Stopień odżywienia osoby chorej jest bardzo istotny, ponieważ pozwala na ocenę szansy powodzenia w przypadku leczenia chirurgicznego oraz rekonwalescencji po operacji.

W tych przypadkach również istnieje kilka skal oceniających. W tych skalach bierze się głównie pod uwagę masę ciała pacjenta, poziom albumin, limfocytów, transferyny lub prealbumin we krwi. 

Warto tu zaznaczyć, iż nieprawidłowy stopień odżywienia pacjenta jest częstą przyczyną gorszego gojenia się ran u chorych poddanych leczeniu operacyjnemu w przebiegu WZJG. Zbyt niskie stężenie białka powoduje gorsze powstanie blizny właściwej dla czasu gojenia, co często wiąże się z dłuższą hospitalizacją i większym ryzykiem powikłań i zakażeń. 

Objawy i powikłania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

• krwotoczne stolce – często pojawiają się przy WZJG. Biegunki często nawracające, duża utrata krwi może doprowadzić do sporej utraty elektrolitów. W colitis ulcerosa występuje bardzo bolesne parcie na stolec, które zazwyczaj ustępuje po defekacji.
• Megacolon Toxicum – czyli ostre, toksyczne rozdęcie jelita grubego, najczęściej okrężnicy, które dotyczy colitis ulcerosa. Może pojawić się w czasie zaostrzenia choroby. Jest to bardzo niebezpieczne powikłanie, gdyż może ono doprowadzić do zgonu chorego na skutek toksycznego rozdęcia i perforacji ścian jelita grubego. Śmiertelność w tym przypadku jest ogromna, u dzieci nawet do 70%, natomiast u dorosłych 19-50%.
• rak jelita – ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej jest największe po 8-10 latach trwania nieswoistej zapalnej choroby jelit. Pacjenci chorujący dłużej niż 10 lat powinni mieć wykonywaną kolonoskopię przynajmniej raz do roku i być pod stałym nadzorem onkologicznym. Dodatkowo zaleca się biopsję w celu obserwacji zmian dysplastycznych, którą zaleca się po około 8 latach od rozpoznania choroby.
• zaburzenia łaknienia, spadek masy ciała – ten objaw zaobserwowano u około 25% chorych. By uniknąć przykrych konsekwencji bólu brzucha i dyskomfortu odczuwalnego w dolnych partiach przewodu pokarmowego, chorzy przestają odpowiednio się odżywiać. Nudności, wymioty a czasami nawet jadłowstręt psychiczny powodują, iż pacjenci szybko chudną i pogarszają w ten sposób swój stan zdrowia.
• gorączka – bardzo częstym objawem, występującym u 40-60% przypadków jest gorączka lub stany podgorączkowe. Może ona trwać kilka dni do nawet kilkunastu tygodni! U osób zdiagnozowanych już, z nieswoistym zapaleniem jelit, gorączka może być objawem zaostrzenia choroby. 
• niedokrwistość mikrocytarna i makrocytarna – niedokrwistość wynikająca z niedoboru żelaza (mikrocytarna) spowodowana jest małymi, ale przewlekłymi krwawieniami z błony śluzowej jelita grubego. 
• zapalenia wielo- lub jednostawowe – dotyczą stawów łokciowych, kolanowych i biodrowych. Występuje obrzęk, zaczerwienienie i bolesność.

 WZJG a inne choroby – objawy i częstotliwość ich występowania

Sprawdź >> Gorzki smak – rola w poprawie pracy układu pokarmowego.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – słowem podsumowania …

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest chorobą, która dotyka coraz więcej osób. Ma zróżnicowany przebieg, charakteryzujący się okresami zaostrzenia i remisji choroby. W ciągu kilkunastu lat powstało wiele skal i ocen pozwalających na jak najlepsze określenie stanu chorobowego pacjenta, co w efekcie pomaga wdrożyć jak najlepsze postępowanie lecznicze.

Kolonoskopia jest jednym z najważniejszych badań zarówno w diagnostyce jak i monitorowaniu postępu choroby.

U osób z wykrytym WZJG wykonuje się je regularnie z powodu zwiększonego ryzyka występowania nowotworu. Bardzo istotna jest również kontrola stanu odżywienia pacjenta, niezbędna do właściwego gojenia się ran oraz polepszenia stanu ogólnego chorego, ułatwiająca powrót do pełnej aktywności. 

Kontynuacja tematu w artykule: Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, Colitis Ulcerosa) – uwaga na niedobory substancji odżywczych!

Bibliografia

1. Glinkowski S, Marcinkowska D, Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – ocena aktywności choroby na podstawie współczesnych skal, Borgis, Nowa Medycyna, 2018, 25(3), 123-137;
2. Albrecht P, Powikłania nieswoistych zapaleń jelit. Kwartalnik J-elita, 2010, Vol 1 No 10, 12-14;
3. Albrecht P, Pozajelitowe powikłania nieswoistych zapaleń jelit. Kwartalnik J-elita 2010 Vol 3 No 12, 14-15;
4. Zagórowicz Edyta, Czy leczenie wpływa na przebieg nieswoistych chorób zapalnych jelit, Via Medica, Gastroenterologia Kliniczna, 2013, 5(4), 176-783
5. Buchner A, Iwańczak F, Etiopatogeneza wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, Borgis, Nowa pediatria, 2002, 3, 174-178;
6. Glinkowski S, Marcinkowska D, Leczenie chirurgiczne w gwałtownie postępującej aktywnej postaci wrzodziejącego zapalenia jelita grubego – opis przypadku, 2018, 3, 112-122;
7. Chrobak-Bień J, Gawor A, Paplaczyk M, Małecka-Panas E, Gąsiorowska A, Analiza czynników wpływających na jakość życia osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, Borgis, Nowa Medycyna, 2018, 2, 57-70;
8. Jałocha Ł, Wojtuń S, Gil J,  Nieswoiste choroby zapalne jelit – podstawy rozpoznania i leczenia. Pediatr Med Rodz 2007, Vol 3 No 4, 269-276
9. Szajewska H, Horvath A, Dziechciarz P, Probiotyki, probiotyki i synbiotyki w leczeniu nieswoistych zapaleń jelit – przegląd systematyczny, Pediatria Współczesna, Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2007, Vol 9 No 4, 266-275
10. Witanowska A, Stępień B, Rydzewska G, Choroba Leśniowskiego-Crohna – podstawy diagnostyki i terapii. Nowa Klinika, Gastroenterologia 2007 Vol 14 No 7-8, 725-730
11. Stępień B, Kierzkiewicz M, Rydzewska G, Zasady postępowania w nieswoistych chorobach zapalnych jelit. Nowa Klinika, Gastroenterologia 2006 Vol 13 No 11-12, 1109-1114.