Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną XXI wieku. Odsetek chorych stale wzrasta, podobnie jak liczba osób, które wciąż pozostają niezdiagnozowane. Choć z samą cukrzycą radzimy sobie co raz lepiej – rynek farmaceutyczny oferuje bowiem szeroki wachlarz leków działających na różnym etapie regulacji gospodarki węglowodanowej – to dużym problemem niezmiennie pozostają powikłania cukrzycowe. Do jednych z najczęstszych należy zespół stopy cukrzycowej.
[aktualizacja: 11’2023]
Wśród powikłań cukrzycowych wyróżnia się schorzenia małych naczyń krwionośnych, skutkujące zaburzeniami widzenia (retinopatia cukrzycowa), a także niewydolnością nerek (nefropatia cukrzycowa), zaburzeniami przewodnictwa nerwowego (neuropatia cukrzycowa) i związanym z nim zespołem stopy cukrzycowej.
Czym jest zespół stopy cukrzycowej?
Zespół stopy cukrzycowej, opisywany też skrótem DFD (ang. diabetic foot disease), charakteryzuje się występowaniem klasycznej triady tj. neuropatii obwodowej, niedokrwienia i infekcji, co wskazuje na wieloczynnikową etiologię tego schorzenia.
Częstość występowania DFD na całym świecie wynosi ok. 6,3%. Przy szacowanej w 2017r. liczbie dorosłych diabetyków wynoszącej około 425 milionów daje to ponad 25 milionów osób, którym może grozić amputacja stopy z powodu komplikacji cukrzycowych.[1]
Prognozy są nieubłagane. Odsetek osób chorych będzie rósł, w związku z czym niezbędne jest podjęcie konkretnych kroków w celu zatrzymania bądź odwrócenia tych niepokojących tendencji. To istotne nie tylko pod względem zdrowia publicznego, ale także ze względu na aspekt finansowy. Koszty leczenia pacjentów z owrzodzeniami stopy są aż pięciokrotnie wyższe od kosztów leczenia cukrzycy niepowikłanej.
Co pół minuty na całym świecie dochodzi do amputacji jednej stopy z powodu zespołu stopy cukrzycowej.[2]
Kiedy i u kogo ryzyko wystąpienia zespołu stopy cukrzycowej wzrasta?
Przeprowadzane dotąd badania szacują, że ogólne ryzyko wystąpienia owrzodzeń stopy u diabetyków w trakcie ich życia sięga nawet 25%.[3] Podobnie jak w przypadku wielu innych schorzeń, również w zespole stopy cukrzycowej można wyznaczyć charakterystyczne grupy ryzyka narażone na rozwój tego powikłania.
Badania epidemiologiczne wykazały, że zespół stopy cukrzycowej częściej dotyczy mężczyzn, osób w podeszłym wieku i pacjentów z dłuższym stażem choroby. Ryzyko wzrasta także przy współtowarzyszącej cukrzycy retinopatii oraz w przypadku nałogowych palaczy. Warto wiedzieć, że większym ryzykiem obarczone są osoby z cukrzycą typu 2 niż z cukrzycą typu 1. Może to wynikać z późniejszej diagnozy lub słabszej kontroli glikemii.
Do czynników predysponujących do progresji DFD zaliczamy z kolei brak odpowiedniej kontroli glikemii, niski status społeczno-ekonomiczny, chodzenie boso, brak wiedzy na temat opieki nad stopą cukrzycową, ograniczona ruchomość stawów, deformacje stóp i wcześniej występujące owrzodzenia lub dokonana częściowa amputacja [4,5].
Zespół stopy cukrzycowej. Uwaga na upośledzenie czucia!
Niekontrolowana lub nieprawidłowo kontrolowana cukrzyca prowadzi do powikłań naczyniowych. Skutkują one niedokrwieniem oraz neuropatią, która postępując wywołuje utratę czucia w stopie. Oba te mechanizmy osobno lub równolegle przyczyniają się do występowania owrzodzeń.
Uszkodzenie unerwienia mięśni stopy zaburza równowagę między procesami zginania i rozciągania. Predysponuje to do powstawania deformacji anatomicznych, wyrostków kostnych, zmieniających punkty nacisku, które stopniowo powodują uszkodzenie skóry i owrzodzenia.
Neuropatia przekłada się także na zmniejszenie pocenia się stopy – sucha skóra jest podatniejsza na pęknięcia i rozwój infekcji!
Upośledzenie czucia zmniejsza czujność osób chorych, u których bez należytej kontroli stóp niewielkie rany mogą zostać niezauważone i stopniowo, poprzez stały nacisk, pogarszać się do momentu, gdy będzie zbyt późno na zatrzymanie zakażenia i uniknięcie amputacji.[6]
To może Cię zainteresować: System ciągłego monitorowania glikemii a współczesna opieka diabetologiczna w Polsce.
Dlaczego konieczność edukacji pacjentów z cukrzycą jest tak ważna?
Powikłania ze strony tętnic obwodowych są znacznie częstsze u osób z cukrzycą. Rozwijają się w młodszym wieku i w szybszym tempie, zwykle mają też cięższy przebieg. Najczęściej obejmują odcinek między kolanem a kostką.
Niewielkie urazy oraz związane z nimi infekcje zwiększają zapotrzebowanie tkanek stopy na krew. Przy niedokrwieniu może to skutkować powstawaniem owrzodzeń. Dodając do tego upośledzenie funkcjonowania układu odpornościowego u osób z cukrzycą, ryzyko ciężkiej i głębokiej infekcji wzrasta w sposób znaczący.[7] Niestety często zdarza się, że pacjenci nie są świadomi zagrożenia lub świadomie zaprzeczają chorobie. W efekcie nie podejmują kroków koniecznych do uniknięcia powikłań…
Liczne badania wykazały, że właściwe postępowanie z owrzodzeniami może znacznie zmniejszyć, opóźnić lub zapobiec takim zagrożeniom jak: infekcja, zgorzel, amputacja, a nawet śmierć.
Narastający problem owrzodzeń wobec równoległego postępu medycyny rodzi pytania o przyczyny i metody jego rozwiązania. Jako podstawę, od której powinno rozpoczynać się proces zapobiegania powikłaniom cukrzycowym, a DFD zwłaszcza, jest edukacja diabetyków w temacie dotykającej ich jednostki chorobowej.
TO JEST WAŻNE! Pacjent powinien brać odpowiedzialność za swoje zdrowie oraz czynnie uczestniczyć w terapii i profilaktyce. Wystarczy zaledwie odpowiednia pielęgnacja, codzienna higiena, samokontrola stanu skóry czy noszenie odpowiedniego obuwia.[6] Kluczowe dla utrzymania prawidłowej kondycji stopy jest także monitorowanie poziomu glukozy we krwi. Warto robić to zarówno poprzez codzienne pomiary, jak i okresowe badania stężenia hemoglobiny glikowanej.
Wykazano, że poprzez edukację chorych można byłoby uniknąć nawet 50% amputacji będących wynikiem owrzodzeń stopy cukrzycowej.[6]
Zasady domowej pielęgnacji stóp diabetyków
W zakresie domowej pielęgnacji stóp u diabetyków należy podkreślić kilka ważnych faktów, a mianowicie:
- Stopy powinny być badane codziennie. Jeżeli chory niedomaga ze względu na postępującą retinopatię cukrzycową, oględziny powinna wykonywać inna, przeszkolona ku temu osoba.
- Stopy powinny być myte minimum raz dziennie, w wodzie o temperaturze poniżej 37°C. Ze względu na zaburzenia czucia chory nie powinien oceniać temperatury wody stopami, gdyż grozi to oparzeniami i powstaniem owrzodzeń.
- Po umyciu należy starannie osuszyć skórę, zwłaszcza w przestrzeniach między palcami, gdzie występuje największe ryzyko infekcji grzybiczych. Miejsca te warto odkazić, aby nie dopuścić do rozwoju infekcji, stosując lek antyspetyczny (np. polski Oktaseptal).
- Zaleca się stosowanie obuwia zarówno wewnątrz budynków jak i wychodząc na zewnątrz, zawsze z założonymi skarpetami.
- W związku ze zmniejszoną potliwością, a co za tym nadmierną suchością stóp, wskazane jest stosowanie maści i kremów nawilżających. Powinny zawierać między innymi mocznik.
- Ponadto wszelkie zabiegi kosmetyczne ingerujące w ciągłość skóry powinny zostać całkowicie wyeliminowane lub być przeprowadzone z dużą ostrożnością. UWAGA: paznokcie należy obcinać w poprzek bez zaokrągleń.[8,9,10]
W przypadku rozwinięcia się pęcherza, przerwania ciągłości skóry, wystąpienia dolegliwości bólowych w obrębie stopy należy możliwie jak najszybciej skontaktować się z personelem medycznym!
W sytuacji, gdy jest to utrudnione, miejsce uszkodzenia skóry należy zdezynfekować, na przykład przy użyciu leku w aerozolu zawierającego oktenidynę, co zmniejszy ryzyko zakażenia, a następnie udać się na konsultację do lekarza.
Każda rana i jej nadkażenie to potencjalne zagrożenie poważniejszymi konsekwencjami, w tym najgorszym scenariuszem, czyli amputacją!
Sprawdź również: Kiedy rany gorzej się goją…
Zespół stopy cukrzycowej – podsumowanie
Owrzodzeniu stopy cukrzycowej można na ogół zapobiec. Pierwszym krokiem w zapobieganiu jest staranne badanie pod kątem problemów ze stopami, wykrywanie pacjentów wysokiego ryzyka i otaczanie ich szczególną opieką. Skutecznie zarządzanie różnymi aspektami zespołu stopy cukrzycowej, wymaga podejścia interdyscyplinarnego i zaangażowania każdej ze stron. Lekarz powinien być pewien, że pacjent rozumie zalecenia i jest w stanie skutecznie dbać o swoje stopy.
Partner naszych działań: producent polskiego leku antyseptycznego Oktaseptal®
Bibliografia
[1] International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. Eight edition 2017.
[2]Richard J.L., Schuldiner S.: Epidemiology of diabetic foot problems. La Revue de Medecine Interne. 2008; 29, 2, 222-230.
[3] Amin N., Doupis J.: Diabetic foot disease: From the evaluation of the “foot at risk” to the novel diabetic ulcer treatment modalities. World Journal of Diabetes. 2016; 7(7), 153–164.
[4] Packer C.F., Manna B.: Diabetic Ulcer. StatPearls.
[Dostęp 10 marca 2019 r.:
[5]Pendsey S.P.: Understanding diabetic foot. International Journal of Diabetes in Developing Countries. 2010, 30(2),75-79
[6] YazdanpanahL., NasiriM., AdarvishiS.: Literature review on the management of diabetic foot ulcer. World Journal of Diabetes. 2015, 6(1), 37–53.
[7] Prompers L. i wsp.: High prevalence of ischaemia, infection and serious comorbidity in patients with diabetic foot disease in Europe. Baseline results from the Eurodiale study. Diabetologia. 2007, 50(1), 18-25.
[8] Bakker K. i wsp.: Practical guidelines on the management and prevention of the diabetic foot. Diabetes/Metabolism Research and Reviews. 2012,128 Suppl 1, 225-231
[9] Mishra S.C. i wsp.: Diabetic foot. The BMJ. 2017, 359: j5064.
[10] Iraj B., Khorvash F., Ebneshahidi A., Askari G.: Prevention of Diabetic Foot Ulcer. International Journal of Preventive Medicine. 2013, 4(3), 373-376.
