W trakcie procesu leczenia, w tym także w okresie rekonwalescencji skupiamy się na wielu różnych aspektach, które mają ułatwić nam powrót do zdrowia i pełnej sprawności. Często nie wiemy, zapominamy lub bagatelizujemy to, jak ważne dla całego procesu leczenia i zdrowienia pacjenta jest właściwe żywienie. Jak wspomóc organizm i zaopatrzyć go w niezbędne składniki odżywcze? Co robić, gdy spożywanie posiłków jest dla chorego sporym utrudnieniem? Tu z pomocą przychodzi żywienie medyczne.
O tym, dlaczego żywienie medyczne jest tak ważne rozmawiamy z Panią Aliną Kaczor – pielęgniarką koordynującą w Poradni Żywieniowej „Nutrimed” oraz specjalistką w zakresie żywienia dojelitowego. Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy!
Żywienie medyczne – wskazania, forma podania
Żywienie medyczne można stosować z trzech powodów:
- profilaktycznie, gdy chcemy okresowo wzmocnić i odpowiednio odżywić organizm,
- uzupełniająco, gdy zmagamy się z niedoborami i potrzebujemy wesprzeć organizm np. przed chemio-, radioterapią, planowanym zabiegiem chirurgicznym, a także w okresie rekonwalescencji,
- leczniczo, jako stały element procesu leczenia choroby przewlekłej.
Żywność medyczna zalecana jest pacjentom, którzy z różnych powodów nie przyjmują standardowych pokarmów lub cierpią na zaburzenia trawienia lub wchłaniania. Dzięki temu możemy dostarczyć choremu odpowiednią dawkę energii oraz wszystkie niezbędne składniki odżywcze pod postacią dobrze zbilansowanej diety medycznej.
Diety medyczne stosowane są m.in. u pacjentów, których stan zdrowia nie pozwala na tradycyjne żywienie. Przygotowuje się je w taki sposób, aby pokrywały dzienne zapotrzebowanie pacjenta na składniki odżywcze. Diety medyczne mają także ułatwić opiekunom chorych podawanie posiłków, których właściwe przygotowanie nie zawsze jest możliwe.
Diety medyczne przygotowywane są w taki sposób, aby ułatwić opiekunom osób starszych i pacjentów przewlekle chorych podawanie posiłków, bez obawy o wystąpienie niedoborów odżywczych lub niedożywienia.
Żywienie medyczne w formie doustnej
Opiekunowie osób przewlekle chorych nie zawsze są w stanie przygotowywać pełnowartościowe, odpowiednio zbilansowane posiłki. Często także tradycyjne żywienie nie jest możliwe ze względu na stan zdrowia pacjenta. Diety specjalistyczne zwykle mają płynną postać lub podaje się je w formie preparatów o niewielkiej objętości, dzięki czemu pacjenci łatwiej je przyjmują.
Mała objętość preparatów lub ich płynna postać ułatwia przyjmowanie pokarmów, a także dostarcza wszystkie niezbędne składniki odżywcze, pokrywając ich całodobowe zapotrzebowanie.
Forma żywienia doustnego polega na wzbogacaniu pokarmu przemysłowymi cząsteczkami, zawierającymi konkretny składnik. Może to być białko, węglowodan lub tłuszcz. Jeśli pacjent ma zachowany odruch połykania, może przyjmować pokarmy drogą ustną. W takim przypadku choremu podaje się na przykład preparaty w postaci nutridrinków.
Żywienie medyczne w formie dojelitowej lub pozajelitowej
Leczenie żywieniowe według europejskich wytycznych oraz wytycznych Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego może mieć formę doustną, dojelitową i pozajelitową.
Przez przetokę odżywczą podaje się pacjentom tzw. diety specjalistyczne. Zawierają one wszystkie potrzebne składniki, takie jak: makro- i mikroelementy, niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niezwykle istotne jest, aby dieta była dostosowana do potrzeb chorego, jego stanu oraz jednostki chorobowej.
W sytuacjach, gdy nie ma możliwości podawania choremu pokarmów drogą doustną lub jest to niewystarczające ( z różnych powodów nie połyka pokarmów, jego przewód pokarmowy chorego jest całkowicie niesprawny), powinno zostać wdrożone żywienie dojelitowe bezpośrednio do żołądka lub jelita (nazywane też niekiedy żywieniem dojelitowym przez sztuczny dostęp), a w ostateczności pozajelitowe (dożylne).
To może Cię zainteresować: Dlaczego opiekunom osób przewlekle chorych tak trudno prosić o pomoc?
Żywienie dojelitowe to nie kroplówka!
Gdy metody żywienia doustnego są niewystarczające lub stan pacjenta nie pozwala na przyjmowanie pokarmów tą drogą, stosuje się żywienie dojelitowe, o czym pisaliśmy wcześniej.
Żywienie dojelitowe polega na wprowadzaniu pokarmu za pomocą specjalnego zagłębnika, nazywanego sondą lub przetoki odżywczej, czyli gastrostomii (PEG) oraz mikrojejunostomii.
W przypadku krótkotrwałego leczenia stosuje się sondę, wprowadzaną przez nos do żołądka, jelita lub dwunastnicy. Z kolei pacjenci chorujący przewlekle żywieni są poprzez przetokę odżywczą, zakładaną chirurgicznie.
Najlepszym rozwiązaniem dla pacjenta jest PEG, czyli przetoka odżywcza do żołądka. To bardzo krótki i bezpieczny zabieg, który umożliwia choremu przyjmowanie pokarmu bezpośrednio do żołądka nawet przez wiele lat.
Niestety nie można jednoznacznie określić, jak długo pacjent będzie wymagał żywienia pozajelitowego. W Polsce wykonuje się przetoki odżywcze u chorych, którzy nie mają odruchu połykania – to jedyne rozwiązanie, aby taki pacjent mógł przeżyć. Warto wiedzieć, że przy prawidłowej pielęgnacji PEG-a żywienie pozajelitowe można z powodzeniem stosować nawet kilkanaście lat. Co ciekawe, takie rozwiązania stosuje się również u małych dzieci.
Żywienie pozajelitowe jest w pełni bezpiecznym rozwiązaniem i nie należy się go obawiać!
WAŻNE: żywienie medyczne, w tym także żywienie dojelitowe, nie wymaga hospitalizacji. Pacjent może przyjmować pokarmy także we własnym domu – w takim przypadku pomocą służą także pielęgniarki środowiskowe.
Dlaczego właściwe żywienie chorych jest tak ważne?
Żywienie medyczne powinno być dostosowane do stanu zdrowia pacjenta i zapotrzebowania na konkretne składniki odżywcze. Warto skorzystać z niego także przed planowaną operacją. Każdy zabieg i interwencja chirurgiczna zwiększa bowiem zapotrzebowanie organizmu na energię oraz konkretne składniki odżywcze. Jeśli chory może przyjmować dietę specjalistyczną w formie doustnej, powinien z niej skorzystać i odpowiednio przygotować się do operacji.
Pacjent powinien otrzymać leczenie żywieniowe zanim wystąpi niedożywienie!
Niektóre schorzenia, zwłaszcza te przewlekłe, a także zabiegi chirurgiczne powodują, że ryzyko niedożywienia pacjenta znacznie wzrasta. Z tego względu należy jak najszybciej zadbać o właściwe leczenie żywieniowe, dzięki czemu chory będzie lepiej znosił proces leczenia a czas rekonwalescencji po zabiegu ulegnie skróceniu. Żywienie medyczne pozwala także zminimalizować ryzyko powikłań, a także poprawia rokowania i samopoczucie pacjenta.
Żywienie medyczne wspiera proces leczenia pacjenta, minimalizuje ryzyko wystąpienia niedożywienia i powikłań. Co więcej, może także przyspieszyć powrót do zdrowia.
Niestety leczenie żywieniowe wciąż jest niedoceniane w procesie leczenia pacjenta i często wdraża się je zbyt późno.
Niedożywienie organizmu znacznie wydłuża czas leczenia i pogarsza rokowania pacjenta. Wczesne włączenie leczenia żywieniowego pozwala jednak tego uniknąć – odpowiednio odżywiony organizm będzie znacznie lepiej radził sobie z chorobą.
Żywienie medyczne w szpitalach a niedożywienie
Najlepiej przeszkolony w zakresie żywienia medycznego jest personel na oddziałach intensywnej terapii. Pacjenci przebywający na OIOM-ie niemalże od razu są żywieni drogą dojelitową, a jeśli ta forma jest niewystarczająca, także drogą pozajelitową. Podobnie jest w przypadku chorych przebywających na oddziałach onkologicznych i neurologicznych. Ze względu na stan pacjentów personel medyczny ma spore doświadczenie w zakresie żywienia medycznego.
Na innych oddziałach, takich jak oddział chorób wewnętrznych, sytuacja wygląda nieco gorzej. Żywienie medyczne zwykle jest pomijane, a problem niezauważalny. Najczęściej stosuje się tam zamienniki w postaci kroplówek, które nie są w stanie pokryć dobowego zapotrzebowania pacjenta na energię.
Pół litra glukozy to zaledwie 100 kcal – chcąc dostarczyć minimum dziennego zapotrzebowania na energię, chory musiałby otrzymać aż 7,5l płynów infuzyjnych (kroplówki)!
Choć świadomość personelu medycznego oraz chorych i ich opiekunów wzrasta, problem żywienia pacjentów wciąż jest marginalizowany. Musimy mieć świadomość, że właściwe żywienie ma ogromne znaczenie dla całego procesu leczenia i nie wolno go pomijać! I co istotne, to właśnie szpitale i placówki medyczne powinny zwracać szczególną uwagę na stan pacjenta i w porę zapobiegać niedoborom oraz groźnym niedożywieniem.
To może Cię zainteresować: Dietetyk to kluczowe wsparcie dla chorych na raka!
Jak wygląda żywienie medyczne w warunkach domowych?
Żywienie pozajelitowe nie wymaga obecności pacjenta w szpitalu. Chory może samodzielnie lub z pomocą opiekuna bez żadnego problemu spożywać pokarmy przez przetoki odżywcze we własnym domu. Wszystko zależy bowiem od stanu pacjenta i rodzaju założonej przetoki.
Pacjenci będący pod opieką poradni żywieniowych oraz ich bliscy są gruntownie szkoleni i odpowiednio przygotowywani jeszcze przed wdrożeniem żywienia medycznego. Przez całą dobę do ich dyspozycji jest także zespół żywieniowy, w tym lekarze i pielęgniarki, którzy w razie nagłej konieczności i komplikacji służą fachową pomocą.
Odpowiednie przygotowanie do wdrożenia żywienia pozajelitowego i niezbędna wiedza pozwala uniknąć wielu stresujących sytuacji.
Niezbędna wiedza i właściwe przygotowanie chorego oraz jego opiekunów do żywienia pozajelitowego są niezwykle istotne dla dalszego leczenia pacjenta. Pozwalają nie tylko usprawnić cały proces oraz zapobiegać groźnym powikłaniom i niedożywieniu, ale znacząco podnoszą jakość życia chorego, a przypadku chorób przewlekłych nierzadko wydłużając nawet czas przeżycia!
Żywienie medyczne w Polsce
W Polsce wciąż toczy się dyskusja na temat żywienia medycznego. Jego dostęp i powszechność zależy bowiem od stopnia finansowania z Narodowego Funduszu Zdrowia. Choć cały czas idziemy do przodu i w ostatnich latach znacznie zmieniła się sytuacja osób przewlekle chorych, wciąż mamy jeszcze wiele do zrobienia.
Bardzo ważną kwestią jest także lepsza dostępność poradni żywieniowych. Stała współpraca z poradnią żywieniową znacznie usprawnia i ułatwia opiekę nad chorym, przebywającym we własnym domu.
Musimy mieć świadomość, że to profilaktyka przynosi zdecydowanie większe korzyści niż leczenie późniejszych powikłań niedożywionych pacjentów.
Żywienie medyczne – podcast do wysłuchania
O tym, dlaczego żywienie medyczne jest tak ważne rozmawialiśmy z Panią Aliną Kaczor – pielęgniarką koordynującą w Poradni Żywieniowej „Nutrimed” oraz specjalistką w zakresie żywienia dojelitowego. Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy!
