Interakcje międzylekowe – mówi się o nich coraz częściej! Jednak wpływ pożywienia na losy leku w organizmie nadal jest tematem, który przez wielu jest bagatelizowany. Pacjenci są nieświadomi istnienia problemu, a lekarze nie zawsze mają czas na dokładne poinstruowanie pacjenta. Tymczasem zmiana aktywnej formy leku pod wpływem składników zawartych w pożywieniu może poważnie nasilić lub osłabić jego działanie!
[aktualizacja: 01’2024]
Polipragmazja zwiększa ryzyko interakcji!
Polipragmazja to zażywanie wielu leków jednocześnie. Czasami jest to konieczność i leczenie zaordynowane przez lekarza, wtedy warto ustalić ze specjalistą, jak powinno wyglądać dawkowanie i trzymać się tych wytycznych. Idealnie byłoby też konsultować przyjmowanie dodatkowych suplementów czy preparatów ziołowych, aby zminimalizować ryzyko niebezpiecznych interakcji, zarówno międzylekowych, jak i między lekami a suplementami diety i żywnością.
Szacuje się że prawie 30% poznanych dotąd interakcji leków z pożywieniem może być istotna klinicznie i narażać pacjenta na nieoczekiwane powikłania.
Po części jesteśmy sami sobie winni – mamy wyraźną tendencję do samoleczenia, kupujemy leki bez recepty i zażywamy je bez konsultacji ze specjalistą, nie popijamy leków wodą, albo co gorsza popijamy sokiem lub kawą. Nie czytamy ulotek i nie konsultujemy dawkowania z farmaceutą. Łączymy leki z alkoholem lub napojami z kofeiną. Należy mieć na uwadze, że przyjęcie leku to nie wszystko – należy wiedzieć czy lek przyjąć na czczo czy raczej po posiłku, czy jakiś pokarm może zaburzać jego wchłanianie lub nasilać efekt.
Czym popijać leki?
Większość leków, by ulec uwolnieniu z tabletki czy kapsułki oraz ulec przyswojeniu w jelicie potrzebuje bezwzględnie wodnego środowiska. Niestety w pracy spotykam się z sytuacją, gdy pacjent po zakupie leku od razu łyka go bez popijania, nawet gdy proponuję przyniesienie mu wody.
Niepopisanie leków wodą może spowodować zakrztuszenie, zatrzymanie leku w przełyku, co w przypadku niektórych leków np. bifosfonianów może być tragiczne w skutkach.
Złym nawykiem jest popijanie leków herbatą, kawą lub sokami owocowymi, gdyż mogą one zaburzać wchłanianie leków. Czym więc popijać leki? Najlepszym wyborem byłaby pełna szklanka, przegotowanej i osudzonej wody. Gdy jesteśmy poza domem warto sięgnąć w takich wypadkach po niegazowaną wodę niskomineralizowaną np. źródlaną.
Na czczo czy z posiłkiem?
To, czy spożyjemy lek na czczo, podczas posiłku lub niezależnie od niego ma kolosalne znaczenie dla jego późniejszego losu w organizmie i zależy od jego właściwości.
Na zmniejszenie wchłaniania leków mają wpływ posiłki bogate w białko, gdyż wyhamowują one proces opróżniania żołądka. Z kolei takie produkty jak herbata czy przetwory mleczne mogą osłabiać proces wchłaniania.
Ważne! Taniny zawarte w herbatach i naparach ziołowych wiążą jony żelaza, a wapń obecny w nabiale niektóre antybiotyki, co prowadzić może do zmniejszenia stężenia antybiotyku we krwi nawet o 50%.
Modny ostatnio błonnik pokarmowy obecny w wielu pokarmach (otrębach i płatkach owsianych) oraz stosowany dodatkowo jako element wspomagający odchudzanie hamuje wchłanianie leków przeciwdepresyjnych oraz nasercowej digoksyny.
Tłuste pokarmy z kolei mogą zwiększać wchłanianie niektórych leków, szczególnie tych dobrze rozpuszczalnych w tłuszczach – przeciwgrzybicznej gryzeofulwiny oraz rozkurczającej oskrzela teofiliny. W przypadku tej ostatniej pokarm jest to szczególnie niebezpieczne, gdyż zwiększenie jej stężenia może przekładać się na zaburzenia rytmu serca!
Uważaj na interakcje popularnych leków
Tłusty pokarm nasila wchłanianie betablokerów, a spowalnia wchłanianie kaptoprilu. Z kolei w jednym z badań chorym podano furosemid na czczo oraz z posiłkiem. Okazało się, że pokarm obniżał biodostępność furoemidu aż o 32%.
Dobowy odzysk furosemidu z moczu po podaniu dożylnym wynosił 71%, po doustnym na czczo 45,5% oraz z pożywieniem 29,6%. Pokarm znacząco obniża jego parametry farmakokinetyczne, a w mniejszym stopniu wpływa na diurezę. Biodostępność furosemidu jest zmniejszona podczas posiłku od 16 do 45%!
W innym badaniu furosemid podany wraz z bogatotłuszczowym posiłkiem wykazywał prawie o połowę niższe stężenie we krwi.
Sok grejpfrutowy – tu interakcje są naprawdę silne!
Pożywienie nie wpływa wyłącznie na etap wchłaniania leków w jelicie. Gdy lek dostanie się już do krwioobiegu i trafi do wątroby – część przyswojonej dawki ulega unieczynnieniu. Mówi sie wtedy, że lek ulegał wątrobowemu metabolizmowi.
Niektóre składniki odżywcze modulują działanie leków, wpływając na ich metabolizm. Dzieje się tak najczęściej wtedy, gdy zarówno lek i składnik pożywienia są metabolizowane przez ten sam wątrobowy enzym. Ma to miejsce w przypadku soku grejpfrutowego lub suszonego mięsa.
Najistotniejsze interakcje wywoływane są przez składniki soku grejpfrutowego – m.in flawonoidy i fumarokumaryny, które niemal całkowicie blokują aktywność enzymów wątrobowych. Łącząc go np. z popularnymi w leczeniu hipercholestrolemii statynami dochodzi do zwiększenia ich wchłoniętej dawki nawet o 1500%!
Soku grejpfrutowego nie należy więc łączyć z lekami przeciwalergicznymi, nitrendypiną, nasennymi benzodiazepinami oraz wspomnianymi statynami. By uniknąć interakcji należy zachować minimum 4-godzinny odstęp między lekiem a spożywanym sokiem.
Smażone lub grillowane mięso z kolei ma działanie odwrotne – nasila aktywność enzymów wątrobowych, co przyspiesza metabolizm wątrobowy i rozkład niektórych leków. Smażone mięso może prowadzić do zmniejszenia stężenia teofiliny nawet o 50%.
Antagonistyczne i synergistyczne działanie leków i pożywienia
Niekiedy składniki zawarte w posiłku i przyjmowane leki mogą wzajemnie wykluczać swoje działanie. Tak jest w przypadku acenokumarolu oraz witaminy K, obecnej w szpinaku, brukselce i brokułach.
Ten popularny lek przeciwzakrzepowy hamuje syntezę witaminy K w wątrobie, więc dostarczanie jej z pożywienia może znosić efekt przeciwzakrzepowy.
Czasem jest jednak odwrotnie – żywność i leki potęgują wzajemnie swoje działanie. Przykładem może być wzajemne potęgowanie działania kofeiny zawartej w napojach typu cola oraz teofiliny, które stosowane razem mogą prowadzić do pobudzenia i tachykardii.
Ważne! Groźną interakcją jest połączenie suplementów z potasem lub substytutów soli kuchennej bogatych w chlorek potasu z poszechnymi w leczeniu nadciśnienia kaptoprilem i enalaprilem, które hamują wydalanie jonów potasowych. Kumulacja potasu w organizmie może prowadzić do osłabienia siły mięśniowej, a nawet zatrzymania akcji serca.
Wpływ leków na przyswajanie składników odżywczych!
Temat interakcji między lekiem a pożywieniem nie ogranicza się wyłącznie do wpływu pożywienia na losy leku w organizmie.
Coraz częściej zwraca się uwagę na wpływ niektórych leków na przyswajanie i wydalanie określonych składników odżywczych. Koronnym przykładem tego typu interakcji jest wpływ takich leków jak sulfasalazyna, pankreatyna czy kolestipol na niedobory kwasu foliowego. To za nimi stoją zaburzenia przemian homocysteiny oraz wzrost ryzyka rozwoju miażdżycy.
Jak unikać interakcji leków z pożywieniem?
- stosuj się do zaleceń lekarza, farmaceuty, bądź informacji o dawkowaniu zawartej w ulotce
- leki popijaj wyłącznie wodą (wystrzegaj się popijania herbatą, kawą czy sokami owocowymi)
- jeśli pożywienie ma wpływ na przysajanie leku, zażywaj go na godzinę przed, lub 2 godziny po posiłku.
- W czasie kuracji unikaj raczej preparatów witaminowo-mineralnych.
A o interakcjach w kontekście leków ziołowych możecie więcej przeczytać w artykule: Leki ziołowe? TAK, ale uwaga na interakcje.
Bibliografia:
- Aronson J.K., Forbiden fruit. Nature Med., 2001, Vol. 7, Number 1
- Gauthier I, Malone M. Drug-food interactions in hospitalized patients. Methods of prevention. Drug Saf. 1998, 18: (6): 383-393.
- Gawęcki J., Mossor – Pietraszewska T. (red).: Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu. PWN, Warszawa, 2004, 341.
- https://dieta.mp.pl/diety/diety_w_chorobach/70973,interakcje-lekow-z-zywnoscia
- Jarosz M., Dzieniszewski J.: Interakcje leków z żywnością i alkoholem. Warszawa, Borgis, 2004, 1.
- Jarosz M., Dzieniszewski J.: Interakcje między żywnością a lekami. 1. Zaburzenia wchłaniania. Pol. Merk. Lek., 2000, 9, 53, 791.
- Jarosz M., Dzieniszewski J.: Interakcje między żywnością a lekami. 2. Zaburzenia metabolizmu leków i działania synergiczne. Pol. Merk. Lek., 2000, 9, 53, 795.
- Korzeniowska K., Jabłecka A.: Interakcje leków z pożywieniem. Farm. Współczesna .2008, 1, 24.
- Mc Crindle, LiKam, Barron i wsp. 1996; Paintaud, Alvan, Eckernas i wsp. 1995
- Sobotta Ł., Suliburska J. M.: Interakcje lek – żywność. Bromat. Chem. Toksykol. 2011, 1, 95.
