Potas to ważny elektrolit – dla zachowania homeostazy, czyli stanu równowagi organizmu. Wpływa między innymi na prawidłowe skurcze i pracę mięśni, na metabolizm energetyczny serca. Zapewnia utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej. Ważną informacją jest to, że zarówno jego niedobór, jak i nadmiar mogą być niebezpieczne. Zatem i ewentualna suplementacja potasu powinna być przemyślana.

[aktualizacja: 12’2023]

Potas – norma w organizmie

Potas jest jednym z najważniejszych kationów wewnątrzkomórkowych oraz jednym z najważniejszych elektrolitów, który przyczynia się do zachowania homeostazy, czyli stanu równowagi organizmu.

Dziennie przeciętne spożycie potasu wynosi około 100 mmol, z czego 90% jest wydalane przez nerki, 5% z potem, a 5-10% ze stolcem.

Większość potasu w naszym organizmie zawarte jest w kompartmencie wewnątrzkomórkowym, co oznacza że 90% (3500-4000 mmol) potasu stanowi całą ustrojową pulę potasu, z czego:

  • 75% znajduje się w mięśniach;
  • 7-8% znajduje się w wątrobie i erytrocytach;
  • płyn zewnątrzkomórkowy zawiera około 10%, z czego jedynie 1% występuje w osoczu;
  • 8-9% potasu znajduje się w kośćcu (co jest godne uwagi i zapamiętania). 

Prawidłowe wartości potasu dla osób dorosłych to: w surowicy 3,6-5 mmol/l, a w pełnej krwi 43,5-48,7 mmol/l. Dobrze dodatkowo określić stężenie innych pierwiastków, takich jak sód, wapń i magnez – dla lepszego obrazu równowagi elektrolitowej w organizmie. 

Funkcje potasu w organizmie

Najważniejszą rolą potasu jest regulacja i utrzymanie prawidłowej gospodarki jonowej.

Poza tym potas pełni wiele innych, równie istotnych funkcji w naszym organizmie, między innymi:

  1. przyczynia się do regulacji pH oraz ciśnienia osmotycznego;
  2. zwiększa przepuszczalność błon komórkowych;
  3. uczestniczy w uwalnianiu insuliny z trzustki;
  4. aktywuje wiele enzymów komórkowych;
  5. wpływa na prawidłowe skurcze i pracę mięśni;
  6. w przypadku mięśnia sercowego uczestniczy w wytwarzaniu i przewodzeniu impulsów, co wpływa na metabolizm energetyczny serca;
  7. zapewnia utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej;
  8. uczestniczy w procesach syntezy białek oraz metabolizmie węglowodanów. 
potas

Potas – źródła w diecie

Aktualne zalecenia dotyczące minimalnego zapotrzebowanie na potas to około 40-50 mmol/dobę.

Z badań wynika, iż mieszkańcy terenów miejskich spożywają średnio około 60 mmol/dobę. Najgorzej jest z osobami starszymi pochodzącymi z zaniedbanych środowisk, u których spożycie potasu jest na poziomie zaledwie 25 mmol/dobę. 

Natomiast, jeśli nasza codzienna dieta obfituje w owoce i warzywa, to jesteśmy w stanie dostarczać organizmowi nawet od 200-250 mmol potasu na dobę. Potas jest pierwiastkiem bardzo szeroko występującym w pożywieniu. Odpowiednia, zrównoważona dieta zazwyczaj pokrywa dzienne zapotrzebowanie. Do produktów spożywczych bogatych w potas możemy zaliczyć:

  • mięso i ryby – drób, cielęcina, wieprzowina, dorsz, halibut, pstrąg, karp, makrela, konserwy rybne i mięsne, wędzone ryby;
  • kasze, płatki, otrębygryka, żyto, jęczmień;
  • większość warzyw – nasiona roślin strączkowych (fasola biała), ziemniaki, bataty, brukselka, pomidory, chrzan, buraki, botwinka, natka pietruszki, brokuły, cukinia, rzepa, szczypiorek, szpinak;
  • większość owoców – awokado, arbuz, agrest, brzoskwinie, banany, cytrusy, maliny, melony, morele, porzeczki, winogrona, wiśnie;
  • nasiona, orzechy i bakalie – orzechy włoskie, orzechy laskowe, pistacje, migdały, pestki dyni, nasiona słonecznika, mak, morele suszone, śliwki suszone, rodzynki, figi, daktyle;
  • innekakao, czekolada z nieprażonego ziarna kakaowca, koncentraty np. pomidorowe, soki świeżo wyciskane owocowo-warzywne

Hipokalemia i hiperkalemia, czyli zaburzenia równowagi potasowej

Potas to jeden z kationów występujących w organizmie w największej ilości. Zewnątrzkomórkowe stężenie potasu powinno być utrzymane pomiędzy 3,5-5,0 mmol/l. Należy zaznaczyć, że w warunkach fizjologicznych pomiędzy płynem wewnątrzkomórkowym a zewnątrzkomórkowym występuje bardzo duża różnica stężeń. Dzięki istnieniu tak zwanego gradientu stężeń po obu stronach błony komórkowej możliwa jest prawidłowa praca komórek mięśniowych, w tym także mięśnia sercowego.

Od dawna wiadomo, że zmiany poziomu stężenia jonu potasowego mają bardzo ważne znaczenie, szczególnie u osób z zaburzeniami rytmu serca, zawałem czy chorobą niedokrwienną

Hiperkalemia, czyli nadmiar potasu – przyczyny, objawy

Jednym z najczęściej występujących zaburzeń równowagi potasowej jest hiperkalemia (nadmiar potasu), która może stanowić poważny stan zagrożenia życia i wymaga jak najszybszej interwencji medycznej. Nie istnieje tak naprawdę jedna wspólna definicja hiperkalemii, natomiast można podzielić ją na:

  • łagodną – występuje przy stężeniu potasu w surowicy w przedziale 5,5-5,9 mEq/l, 
  • umiarkowaną – występuje przy stężeniu potasu w surowicy w przedziale 6,0-6,4 mEq/l 
  • ciężką – występuje powyżej stężenia 6,5 mEq/l 

Najczęstszymi przyczynami występowania hiperkalemii są:

  • niewydolność nerek – ostra i przewlekła niewydolność nerek, czynnościowe zaburzenie wydalania potasu np. niedoczynność kory nadnerczy; 
  • choroba Addisona;
  • rabdomioliza, czyli rozpad mięśni;
  • zwiększony wypływ potasu z komórek (rozpad komórek, kwasica);
  • masywne urazy oparzeniowe;
  • leki – takie jak ACE (inhibitory konwertazy angiotensyny), antagoniści aldosteronu;
  • sepsa;
  • nadmierna podaż potasu – z diety lub wynikająca z nadmiernej, nieodpowiedniej suplementacji (!).

Objawy hiperkalemii szczególnie łagodnej i umiarkowanej bywają łagodne i są najczęściej wykrywane zupełnie przypadkowo. W przypadku hiperkalemii ciężkiej może dojść do:

  • zaburzenia układu nerwowego, jak splątanie, apatia, niewłaściwe odczuwanie bodźców;
  • upośledzenia układu mięśniowego, jak zmniejszenie siły mięśni, szybkie męczenie, skurcze a nawet porażenie mięśni, szczególnie kończyn dolnych, porażenie wiotkie; 
  • zaburzenie pracy serca jak bradykardia, skurcze dodatkowe, zmiany w EKG.

W przypadku leczenia hiperkalemii należy oznaczyć stężenia jonów potasów w surowicy krwi, wykonać obraz EKG i na tej podstawie wyznacza się trzy różne sposoby leczenia, które maja za zadanie ochronę mięśnia sercowego, relokację jonów potasu do komórek oraz eliminację jonów potasu z organizmu. 

Hipokalemia, czyli niedobór potasu – objawy, przyczyny

Drugą, znacznie częściej występującą i wynikającą z niedoboru potasu, chorobą jest hipokalemia. Podobnie jak w przypadku hiperkalemii, tutaj także uznaje się podział na hipokalemię:

  • łagodną – stężenie potasu w surowicy krwi poniżej 3,5 mEq/l 
  • umiarkowaną – stężenie potasu w granicach 2,5-3,0 mEq/l. 
  • ciężką – stężenie potasu poniżej 2,5 mEq/l. 

Objawy hipokalemii w dużej mierze zależą od czasu trwania niedoboru potasu, nasilenia oraz dodatkowych zaburzeń gospodarki innych elektrolitów i gospodarki kwasowo-zasadowej. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż niedoborowi potasu towarzyszy często niedobór magnezu

Do podstawowych objawów hipokalemii zaliczamy:

  • zaburzenia skurczu mięśni gładkich, w tym rozpad tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej (rabdomioliza); 
  • osłabienie siły mięśni gładkich, w tym zaparcia, niedrożność i porażenia jelit; 
  • zaburzenia rytmu serca;
  • nieprawidłowe funkcjonowanie nerek;
  • zaburzenie pracy obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego, takie jak nadpobudliwość ruchowa, apatia, bark koncentracji, senność, nadmierne pragnienie, nieprawidłowe odczuwanie bodźców. 

Najczęstszymi przyczynami hipokalemii są leki moczopędne (diuretyki pętlowe, tiazydowe, diuramid), preparaty mocno przeczyszczające, przewlekłe biegunki, niedożywienie, dieta uboga w potas, nadmierna utrata potasu przez nerki (hiperaldosteronizm pierwotny i wtórny, kwasica cukrzycowa ketonowa, stany nadmiernej diurezy). Utrata potasu może następować przez przewód pokarmowy (biegunki, wymioty, przetoki) oraz przez skórę (nadmierna potliwość, oparzenia). 

Należy pamiętać, że hipokalemia jest stanem zagrażającym życiu, należy dążyć do tego by jak najszybciej wyrównać niedobór potasu. 

Suplementacja potasu

Na rynku mamy obecnie dostęp do soli organicznych i nieorganicznych potasu. W aptekach możemy znaleźć preparaty potasowe w każdej dowolnej formie: tabletki, mikrokapsułki o przedłożonym uwalnianiu potasu, syropy, tabletki musujące. Dodatkowo potas występuje w praktycznie każdym preparacie witaminowo-mineralnym. W skład związków nieorganicznych wchodzą: siarczyny, chlorki, węglany i tlenki. Z kolei związki organiczne to cytryniany, glukoniany i fumarany.   

Osoby które mają zwiększone zapotrzebowanie na potas to przede wszystkim sportowcy, osoby z nadmierną potliwością, alkoholicy, osoby z dietą uboga w potas, stosujący dużą ilość soli. W przypadku osób chorych zwiększone zapotrzebowanie na potas mają:

  • osoby chorujące na bulimię lub anoreksję;
  • osoby z zaburzeniami ze strony układu pokarmowego – częste wymioty i biegunki;
  • cukrzycy;
  • osoby z niewydolnością zastoinową serca;
  • osoby z poparzeniami. 

Należy zaznaczyć, iż z powodu możliwości wystąpienia poważnych skutków ubocznych postanowienie o suplementowaniu potasu powinno być ściśle powiązane z profesjonalną opieką medyczną!

Uwaga na specyficzne interakcje!

  1. Inhibitory ACE, leki na nadciśnienie – zwiększają poziom potasu. Wzrost poziomu potasu spowodowany lekami ACE częściej występuje u osób z zaburzeniami funkcji nerek i u cukrzyków.
  2. Digoksyna – niski poziom potasu we krwi znacznie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia efektu toksycznego digoksyny.
  3. Magnez – niedobór magnezu wynikający z zaburzeń w zatrzymaniu potasu i odwrotnie – nadmierny poziom potasu może wpływać na wchłanianie magnezu.
  4. Sód – nadmierna podaż sodu może eliminować potas (jest antagonistą sodu). 

Z wielu przeprowadzanych badań wynika, iż potas odgrywa bardzo istotna rolę w regulacji ciśnienia krwi, dotyczy to zarówno osób zdrowychm jak i chorych na nadciśnienie tętnicze. Dieta z odpowiednią podażą potasu zmniejsza wystąpienie udaru oraz rozwinięcie choroby niedokrwiennej serca. 

Kontynuując temat elektrolitów (sodu, potasu, wapnia i magnezu), przeczytaj również i ten artykuł: Elektrolity – dlaczego są tak ważne dla naszego zdrowia?

Bibliografia

  1. Knypl K., Farmakoterapia nadciśnienia tętniczego: leki moczopędne, Borgis, Medycyna Rodzinna, 2000, 1, s. 19-21;
  2. Chamienia A. Gospodarka potasowa – podstawy teoretyczne i codzienna praktyka lekarska, Via medica, Choroby serca i naczyń, 2004, 1(2), s. 97-107;
  3. Sobczak M., Jabłoński E., Składniki mineralne w diecie kobiet ciężarnych i karmiących. Część I. Makrominerały: wapń, magnez, fosfor, sód, potas, chlor, Przegląd lekarski, 2007, 64(3), s. 165-169;
  4. Rybakowski M. i wsp, Hiperkalemia jako bezpośredni stan zagrożenia życia. Wczesne postępowanie leczenie w oparciu o wytyczne Europejskiej i Polskiej Rady Resustytacji 2010, Nowiny Lekarskie, 2012, 81(6), s. 658-663;
  5. Korzeniowska K., Cieślewicz A., Jabłecka A., Zaburzenia gospodarki potasowej (część I) Hipokaliemia polekowa – przypadki zarejestrowane przez Regionalny Ośrodek Monitorowania Działań Niepożądanych Leków w Poznaniu, Farmacja Współczesna, 2011, 4, s. 66-72;
  6. Uruski P., Tykarski A., Znaczenie i zasady kontroli gospodarki potasowej w chorobach sercowo-naczyniowych, Via Medica, Wybrane problemy kliniczne, 2009, 3(1), s. 49-60;
  7. Zaremba M., Franek E., Rydzewski A., Hiperkaliemia, Via Medica, Choroby serca i naczyń, 2006, 3(1), s. 36-40;
  8. Grober U., Mikroskładniki odżywcze, MedPharm Polska, Wydanie Polskie, Wrocław 2010.

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię