Soplówka jeżowata – dla zdrowia układu pokarmowego, nerwowego i sercowo-naczyniowego

Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus) to grzyb znany i ceniony jako surowiec leczniczy w medycynie Wschodu, między innymi w leczeniu schorzeń układu pokarmowego, takich jak wrzody żołądka i dwunastnicy, a nawet rak przełyku i żołądka.  Obecnie wiadomo, że grzyb ten można stosować w chorobach zapalnych jelit i wrzodach żołądka oraz że soplówka moduluje ilościowo i jakościowo skład mikrobioty jelitowej, co wpływa pozytywnie na mikrobiom jelitowy. Współcześnie prowadzone są także obiecujące badania nad zastosowaniem soplówki w leczeniu chorób układu nerwowego. Z kolei inne badania wskazują na pozytywny wpływ przyjmowania soplówki jeżowatej na profil lipidowy. Te wyniki sugerują, że grzyb ten może zapobiegać miażdżycy, co przekłada się na zdrowie układu sercowo-naczyniowego. Jakie jeszcze inne prozdrowotne działania wykazuje Hericium erinaceus? Sprawdźmy.

Gdzie możemy spotkać soplówkę jeżowatą?

Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus), czyli inaczej Lion’s Mane, to grzyb wielkoowocnikowy z gromady podstawczaków (Basidiomycetes) występujący naturalnie w strefie umiarkowanej półkuli północnej w Chinach, Japonii i Ameryce Północnej. Możemy również spotkać go w Polsce, ale bardzo rzadko. Z tego względu ma u nas (i w wielu innych europejskich krajach) status gatunku wymierającego i jest pod ścisłą ochroną.

Soplówka jeżowata jest grzybem występującym na drzewach martwych albo już zamierających. Wybiera drzewa liściaste, takie jak dąb, klon, buk, wiąz, orzech czy jabłoń. Znajdziemy ją na dolnych partiach pnia. Owocnik soplówki ma charakterystyczny wygląd, dzięki któremu przyjęły się takie nazwy potoczne jak lwia grzywa lub barania głowa. Kuliste owocniki dochodzą do 30 cm średnicy i są pokryte licznymi kilkucentymetrowymi kolcami o około 2 mm grubości. Młody owocnik jest biały, a z czasem jego barwa zmienia się od żółtej do żółtobrązowej.

W krajach azjatyckich soplówka jest cenionym przysmakiem ze względu na smak, zapach oraz wartości odżywcze. Do takich celów jest więc ona w tych krajach powszechnie uprawiana. Oprócz zastosowań kulinarnych soplówka budzi również zainteresowanie jako potencjalny grzyb leczniczy, który działa m.in. ochronnie na układ pokarmowy i nerwowy.

Soplówka jeżowata w medycynie wschodu

W medycynie chińskiej soplówka była i jest cenionym surowcem leczniczym. Zalecano ją w takich chorobach jak:

• choroba Parkinsona i choroba Alzheimera;
• choroby nowotworowe;
• stwardnienie rozsiane;
• zaburzenia funkcjonowania żołądka;
• wrzody żołądka lub jelit;
• stany zapalne przewodu pokarmowego;
• schorzenia wątroby, śledziony, nerek;
• w celu poprawy gojenia się skaleczeń i ran;
• w zaburzeniach pracy serca;
• w celu podniesienia odporności i wydolności organizmu.

UWAGA: Równie cenionym surowcem leczniczym, zalecanym m.in. w chorobach nowotworowych czy w celu podniesienia odporności jest grzyb Reishi.

Co zawiera soplówka jeżowata?

Współczesna nauka potwierdziła, że soplówka jeżowata ma wiele walorów odżywczych. Jest bowiem bogata w białko oraz minerały (żelazo, cynk, selen, potas, german, sód). Ale przede wszystkim znajdziemy w niej sporo substancji aktywnych mających wpływ na jej właściwości. Zawiera ona między innymi: 

• polisacharydy, beta-glukany, alfa-glukany i glikoproteiny;
• hericenony;
• erinacyny;
• pochodne orocynolu.

Polisacharydy soplówki i ich działanie

Polisacharydy grzybowe soplówki modulują odpowiedź immunologiczną w naszym organizmie i stąd wynika ich działanie poprawiające odporność i właściwości przeciwnowotworowe. Indukują one apoptozę (czyli programowaną śmierć) komórek guza nowotworowego. Zapobiegają onkogenezie i przerzutom guza. Ich działanie jest pośrednie: potrzebują do współpracy limfocytów T dojrzewających w grasicy. 

Jedno z badań na komórkach nerwowych wykazało, że egzopolisacharyd z soplówki działa jako czynnik wzrostu nerwów. Przyspiesza on wzrost komórek oraz zwiększa rozwój neurytów (wypustek neuronu, czyli komórki nerwowej). To działanie może usprawniać przepływ informacji pomiędzy neuronami oraz zwiększać tworzenie nowych połączeń nerwowych. Te właściwości skłaniają badaczy do dalszych prac, które dają nadzieję na wykorzystanie polisacharydów soplówki w leczeniu takich chorób jak choroba Alzheimera i Parkinsona oraz regeneracji pacjentów po udarach.

Polisacharydy soplówki wpływają też na profil lipidowy. W jednym z badań na szczurach użyto wyizolowanego polisacharydu – egzobiopolimeru. Obniżył on cholesterol całkowity, frakcję LDL lipoprotein, stosunek LDL/HDL, trójglicerydy i fosfolipidy, a podwyższył frakcję HDL lipoprotein. Jednym z mechanizmów takiego działania może być zmniejszenie wchłaniania tłuszczów w jelitach. Inny mechanizm prawdopodobnie polega na zmniejszeniu produkcji cholesterolu w wątrobie.

Działanie przeciwbakteryjne pochodnych orocynolu

Ekstrakty metanolowe z owocników soplówki okazały się mieć właściwości antyoksydacyjne i przeciwbakteryjne. Badania in vitro potwierdziły ich aktywność w stosunku do Staphylococcus aureus, Salmonella sp., Shigella sp. i Escherichia coli. Hamowały też, choć w niewielkim stopniu, wzrost grzybów, np. Candida albicans. Za ten efekt odpowiadają prawdopodobnie zawarte w surowcu związki – pochodne orocynolu.

Hericenony i erinacyny w soplówce

Hericenony A i B to kwasy fenolowe o działaniu przeciwnowotworowym. Niektórzy naukowcy uważają, że hericenony o oznaczeniach od C do I oraz erinacyny A, B i C to składniki zwiększające ilość czynników wzrostu neuronów w organizmie: NGF (nerve growth factor) i BDNF (brain-derived neurotrophic factor). Odpowiadają one za różnicowanie i wzrost neuronów między innymi przodomózgowia (ich ubytek wiąże się z patomechanizmem choroby Alzheimera). 

Inni badacze podają jednak w wątpliwość to działanie hericenonów C, D i E. Faktem jest, że wzrost ekspresji NGF i BDNF występuje pod wpływem ekstraktu z soplówki. Spory dotyczą na razie tego, które związki w niej zawarte za ten efekt odpowiadają. Badanie izolowanych związków nie jest bowiem najprostsze, zwłaszcza że często działają one synergicznie i ich izolacja zmniejsza efekt. To już sprawa dla dalszych testów naukowych.

Badania naukowe potwierdzające właściwości soplówki

Potencjalne zastosowania soplówki w schorzeniach układu nerwowego

W związku z wieloma doniesieniami z badań in vitro o tym, że wyciągi z soplówki stymulują wydzielanie czynnika wzrostu nerwów, zaczęto sprawdzać ten efekt w badaniach na zwierzętach oraz na ludziach.

Inne badania wskazują na to, że spożywając soplówkę, osiągamy efekt nootropowy, czyli wpływ na procesy myślowe – poprawę koncentracji, pamięci i zdolności uczenia się.

Działanie soplówki jeżowatej w badaniach na zwierzętach

Jedno z takich doświadczeń na myszach polegało na wywołaniu u nich deficytów uczenia się i pamięci po podaniu do komór mózgowych 10 µg peptydu amyloidu β(25–35), który powoduje efekt neurodegeneracyjny. Przypominało to wywołanie u zwierząt choroby Alzheimera. Jednocześnie myszy dostawały w jedzeniu liofilizowany sproszkowany owocnik soplówki w takiej ilości, żeby stanowił on 5% ich posiłku. Po 23 dniach obserwacji okazało się, że dodatek grzyba zapobiegł upośledzeniu pamięci krótkotrwałej i rozpoznawania przestrzennego oraz pamięci rozpoznawania wizualnego u badanych zwierząt.

Badania na ludziach

Japońscy badacze przeprowadzili podwójnie ślepe, kontrolowane placebo badanie na 30 pacjentach z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi. Podawano im cztery razy dziennie tabletki z 250 mg sproszkowanego grzyba Hericium erinaceus (zwanego w Japonii Yamabushitake). Terapia trwała 16 tygodni i zauważono, że już od 8. tygodnia grupa leczona miała o wiele lepsze wyniki testów funkcji poznawczych niż grupa placebo. Jednak efekt ten zaczął się zmniejszać już po 4 tygodniach od zakończenia kuracji. Wydaje się więc, że taką terapię należałoby prowadzić w sposób ciągły. Byłoby to możliwe, gdyż w czasie badania nie wykazano żadnego niekorzystnego wpływu soplówki na zdrowie pacjentów.

Inne badanie przeprowadzono na pacjentach z łagodną początkową fazą choroby Alzheimera. Podawano im trzy razy dziennie kapsułkę zawierającą 350 mg grzybni soplówki standaryzowaną na zawartość erinacyny A (5 mg/g). Chorych podzielono na grupę leczoną i grupę placebo. Terapię stosowano przez 49 tygodni. Badacze zaobserwowali pogorszenie funkcji poznawczych w grupie placebo z jednoczesną poprawą w grupie przyjmujących lek. Pacjenci w grupie placebo mieli także słabsze wyniki podstawowych badań krwi oraz podwyższony poziom płytek amyloidowych. Warto także wspomnieć, że sama kuracja okazała się bezpieczna – wycofały się z niej tylko 4 osoby z powodu dyskomfortu żołądkowo-jelitowego i wysypki skórnej.

Niektóre badania pokazują za to, że nie znamy do końca mechanizmów wpływu soplówki na układ nerwowy. Eksperymentowi poddano bowiem 30 kobiet z menopauzą o szerokim spektrum objawów, m.in. z depresją, słabym snem, nerwowością i stanami lękowymi. Podawano im 4 ciasteczka dziennie, w których było po 0,5 g sproszkowanego owocnika (grupa kontrolna dostawała ciasteczka placebo). Okazało się, że niepokój, napięcie czy irytacja były niższe w grupie leczonej niż w grupie placebo, jednak ten wpływ nie jest związany ze stymulacją czynnika wzrostu nerwów. Odnalezienie mechanizmu takiego działania wymaga dalszych badań.

W Mediolanie przeprowadzono badanie na 77 osobach otyłych, które zgłaszały dolegliwości psychiczne. Podawano im przez 4 tygodnie doustnie mieszankę składającej się w 80% z grzybni Hericeum erinaceus i w 20% z ekstraktu etanolowo- wodnego z jej owocnika. Terapia ta złagodziła u pacjentów objawy depresji, lęku i zaburzeń snu. 

Pozytywny wpływ spożywania soplówki na układ pokarmowy

W tradycyjnej medycynie chińskiej soplówka jeżowata ma swoje uznane miejsce w leczeniu schorzeń układu pokarmowego. Polecana jest jako środek leczniczy na wrzody żołądka i dwunastnicy, a nawet na raka przełyku i żołądka. Naukowcy postanowili sprawdzić w badaniach, czy istnieje mechanizm działania potwierdzający te wskazania.

Stany zapalne i wrzody żołądka

Badania na zwierzętach potwierdziły efekt antyoksydacyjny jednego z polisacharydów soplówki. U zwierząt z wywołanymi sztucznie wrzodami żołądka podawanie tego składnika zmniejszyło ilość czynników prozapalnych, a zwiększyło stężenie czynników obronnych takich jak tlenek azotu, prostaglandyna E2 mająca właściwości odbudowujące błonę śluzową żołądka oraz naskórkowy czynnik wzrostu o działaniu gojącym.

W 1985 roku chińscy naukowcy przeprowadzili małe badanie na 25 pacjentach z zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka. Podawano im doustnie Hericium erinaceus przez 3 miesiące i zanotowano poprawę stanu klinicznego u 63% pacjentów oraz poprawę histologiczną u 52% leczonych osób.

Choroby zapalne jelit

Sprawdzano także, czy polisacharydy Hericium sprawdzą się we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Badania na myszach wykazały działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, poprawę stanu klinicznego i histologicznego (mniejsze zmiany tkankowe) oraz przywrócenie poziomów cytokin prozapalnych i przeciwzapalnych do stanu sprzed wywołania choroby. Aktualnie nie są prowadzone żadne badania w tym zakresie, a warto byłoby to potwierdzić. 

Wpływ soplówki na mikrobiom jelitowy

Istnieją także badania na zwierzętach pokazujące, że soplówka pozytywnie moduluje ilościowo i jakościowo skład mikrobioty jelitowej. Efekt wydaje się sprzyjać wzrostowi korzystnych szczepów bakteryjnych kosztem szczepów chorobotwórczych. Odbyło się także małe badanie na 13 młodych, zdrowych osobach, które dostawały 1 g sproszkowanego grzyba dziennie. Naukowcy odnotowali wzrost różnorodności mikroflory jelitowej, zwiększenie ilości szczepów Bifidobacterium i Bacteroides oraz wzrost produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Zmniejszyła się też liczebność bakterii potencjalnie chorobotwórczych.

Terapia przeciwnowotworowa oprócz innych skutków ubocznych powoduje dysbiozę w jelitach. Aby sprawdzić potencjalnie korzystny wpływ soplówki na mikrobiom, przeprowadzono badanie na myszach leczonych cyklofosfamidem. Podawano im polisacharydy soplówki. Terapia ta sprawiła, że skład ich mikrobiomu zbliżył się zarówno pod względem ilości, jak i jakości do mikrobiomu myszy zdrowych. Podobne efekty uzyskano u myszy leczonych 5-fluorouracylem. Widać więc, że soplówka ma dobroczynny wpływ na regulację dysbiozy.

Wpływ soplówki na zdrowie układu sercowo-naczyniowego

Jak już wyżej wspomniałam, badania na zwierzętach wskazywały na pozytywny wpływ przyjmowania soplówki jeżowatej na profil lipidowy. Te wyniki sugerują, że grzyb ten może zapobiegać miażdżycy, co przekłada się na zdrowie układu sercowo-naczyniowego.

Soplówka jeżowata a układ odpornościowy

Z wielu badań in vitro i in vivo na modelu zwierzęcym wynika, że składniki aktywne soplówki mają działanie immunomodulujące. Między innymi poprawiają odporność organizmu poprzez funkcjonalne wzmocnienie odporności komórkowej i humoralnej, fagocytozy makrofagów i aktywności komórek NK. Ponadto w samym jelicie soplówka jeżowata zwiększa wydzielanie SigA, poprawiając aktywność odpornościową jego błony śluzowej.

Aktywność przeciwnowotworowa składników soplówki

Właściwości przeciwnowotworowe ekstraktów z soplówki były badane w wielu badaniach in vitro i in vivo na zwierzętach. Próby były czynione m.in. na komórkach nowotworowych raka wątroby (HepG2, Huh-7), raka okrężnicy (HT-29, CT-26), raka żołądka (NCI-87) i raka piersi (MCF7). Ekstrakty z H. Erinaceus powodowały zmniejszenie o 38–41% masy guza u myszy (przeszczepione na grzbiet komórki raka okrężnicy). Ustalony mechanizm działania wskazywał na to, że wyciągi te indukują aktywność komórek NK, aktywują makrofagi i hamują angiogenezę. Trzeba jednak mieć na uwadze sposób podawania: myszom podawano ekstrakty dootrzewnowo, a nie doustnie. Na modelu mysim sprawdzano także synergię podawania ekstraktów soplówki jako dodatek do terapii takimi lekami jak 5-fluorouracyl, cisplatyna i doksorubicyna, uzyskując pozytywne rezultaty.

Jak stosować soplówkę jeżowatą?

Nie mamy wielu danych z badań klinicznych, więc trudno jest ustalić dawkę leczniczą w określonym stanie dla danego chorego. Jednakże, jak wynika z tych kilku przytoczonych wyżej badań, stosowane ilości soplówki nie były nawet zbyt wysokie, a pozytywny efekt wystąpił. Często stosowana była po prostu sproszkowana grzybnia i/lub owocnik, nawet niekoniecznie gotowe ekstrakty. Spokojnie możemy więc spróbować dodać niewielką ilość np. 500–1000 mg sproszkowanego grzyba do naszej codziennej diety ze względu na jego właściwości prozdrowotne. Na rynku dostępne są suplementy diety zawierające ekstrakty z Hericium erinaceus, niektóre standaryzowane na zawartość polisacharydów. 

W badaniach toksyczności ustalono, że soplówka jeżowata jest bardzo bezpieczna i w praktyce nie ma efektów ubocznych.

Przeciwwskazania do stosowania soplówki jeżowatej

Zwykle w przypadku terapii ziołami wskazuje się, że kobiety w ciąży i karmiące powinny skonsultować się z lekarzem. Jednak wielowiekowa tradycja stosowania soplówki jeżowatej jako powszechnego składnika diety bez skutków ubocznych wskazuje, że to zastrzeżenie jest tu niekonieczne.

Bibliografia

1. Karmańska A., Skład chemiczny i wartość odżywcza – Buna shimeji (Hypsizygus tessalatus) i soplówki jeżowatej (Hericium erinaceus), Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2012.
2. Hazekawa M., Kataoka A., Hayakawa K., Irie K., Akitake Y., Yoshida M., Fuijioka T., Egashira N., Neuroprotective Effect of Repeated Treatment with Hericium erinaceum in Mice Subjected to Middle Cerebral Artery Occusion, Journal of Health Science 2010. 
3. Siwulski M., Sobieralski K., Sas-Golak I., Wartość odżywcza i prozdrowotna grzybów występujących w polskich lasach, Sylwan 2014.
4. Turło J., Grzyby wielkoowocnikowe – niedoceniane źródło substancji leczniczych, Studia i Materiały CEPL w Rogowie 2015.
5. Hiwatashi K., Kosaka Y., Suzuki N., Hata K., Mukaiyama T., Sakamoto K. i wsp., Yamabushitake Mushroom (Hericium erinaceus) Improved Lipid Metabolism in Mice Fed a High-Fat Diet, Bioscience, Biotechnology and Biochemistry 2010. 
6. Li G, Yu K., Li F, Xu K., Li J., He S. i wsp., Anticancer potential of Hericium erinaceus extracts against human gastrointestinal cancers, Journal of Ethnopharmacology 2014. 
7. Li Y., Zhang G., Ng T.B., Wang H., A novel lectin with antiproliferative and HIV-1 reverse transcriptase inhibitory activities from dried fruiting bodies of themonkey headmushroom Hericium erinaceum, Journal of Biomedicine and Biotechnology 2010. 
8. Ma B.J., Ma J.C., Ruan Y., Hericenone L, a new aromatic compound fromthe fruiting bodies of Hericium erinaceum, Chinese Journal of Natural Medicine 2012. 
9. Mori K., Obara Y., Moriya T., Inatomi S., Nakahata N., Effects of Hericum erinaceus on amyloid β(25–35) peptide-induced learning and memory deficits in mice, Biomedical Research 2011. 
10. Nagano M., Shimizu K., Kondo R., Hayashi C., Sato D., Kitagawa K. i wsp., Reduction of depression and anxiety by 4 weeks Hericum erinaceus intake, Biomedical Research 2010. 
11. Lee J.S., Hong E.K., Hericium erinaceus enhances doxorubicin-induced apoptosis in human hepatocellular carcinoma cells, Cancer Letters 2010.
12. Kim S.P., Kang M.Y., Kim J.H. Composition and mechanism of antitumor effects of Hericium erinaceus mushrooms extract in tumor-bearing mice, Journal of Agricultural and Food Chemistry 2011.
13. Mori K., Inatomi S., Ouchi K., Azumi Y. Improving effects of the mushroom Yamabushitake (Hericium erinaceus) on mild cognitive impairment; a double-blind placebo-controlled clinical trial, Phytotherapy Research 2009.
14. Mori K., Obara Y., Hirota M., Azumi Y., Kinugasa S., Nerve growth factor – inducing activity of Hericium erinaceus in 1321N1 human astrocytoma cells, Biological and Pharmaceutical Bulletin 2008.
15. Malinowska E., Krzyczkowski W., Herold F., Pozyskiwanie, budowa i działanie biologiczne polisacharydów grzybowych na przykładzie soplówki jeżowatej (Hericium erinaceum), Biotechnologia 2008.
16. Wang X.Y., Yin J.Y., Zhao M.M., Liu S.Y., Nie S.P., Xie M.Y., Gastroprotective activity of polysaccharide from Hericium erinaceus against ethanol-induced gastric mucosal lesion and pylorus ligation-induced gastric ulcer, and its antioxidant activities, Carbohydrate polymers 2018.
17. Gravina A.G., Pellegrino R., Auletta S., Palladino G., Brandimarte G., D’Onofrio R., Arboretto G., Imperio G., Ventura A., Cipullo M., Romano M., Federico A., Hericium erinaceus, a medicinal fungus with a centuries-old history: Evidence in gastrointestinal diseases, World Journal of Gastroenterology 2023.
18. Brandalise F., Roda E., Ratto D., Goppa L., Gargano L.M., Cirlincione F., Priori E.C., Venuti M.T., Pastorelli E., Savino E., Rossi P., Hericium erinaceus in Neurodegenerative Diseases: From Bench to Bedside and Beyond, How Far from the Shoreline?, Journal of Fungi 2023.