Grzyb Reishi – czy słusznie zwany jest grzybem nieśmiertelności?

Grzyby Reishi, czyli grzyby nieśmiertelności – tak nazywane są w Azji grzyby Reishi ze względu na przypisywane im właściwości przedłużania życia, zapobiegania starzeniu się i dodawania energii. Grzyb Reishi to japońska nazwa Ganoderma lucidum, czyli lakownicy żółtawej. Stosowany od ponad dwóch tysięcy lat w medycynie tradycyjnej jako zioło o duchowej mocy, grzyb ten stanowi również przedmiot współczesnych badań biomedycznych. Przyjrzyjmy się temu tematowi bliżej. 

Rola grzybów w leczeniu chorób

Istnieją ponad dwa tysiące gatunków grzybów stosowanych w medycynie chińskiej, z czego ponad sześćset ma udowodnione naukowo właściwości lecznicze. Badając je, naukowcy poszukują nowych właściwości farmakologicznych i potwierdzają zastosowania tradycyjne. Uwagę zwraca zwłaszcza ich działanie immunomodulacyjne. 

Długotrwale osłabiony układ odpornościowy stanowi bowiem czynnik ryzyka dla rozwinięcia się chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworów. Szczególne znaczenie mają obecne w grzybach polisacharydy beta-glukanowe. Część z nich stała się nawet lekami wspomagającymi w leczeniu chorób oraz łagodzeniu skutków ubocznych różnych terapii.

Pozyskiwanie grzyba Reishi do celów leczniczych

Reishi to japońska nazwa gatunku grzybów Ganoderma lucidum z rodziny lakownicowatych. W Chinach występuje pod nazwą Ling Zhi, a w Korei pod nazwą Mannentake. Chińską nazwę można przetłumaczyć jako „roślina duch”. Grzyb Reishi jest stosowany w medycynie tradycyjnej Dalekiego Wschodu od ponad dwóch tysięcy lat.

W naturze spotyka się go przeważnie na drzewach liściastych, dużo rzadziej na drzewach iglastych. Występuje w regionach umiarkowanych w Azji, Europie oraz Ameryce Północnej i Południowej. Grzyb ten w przyrodzie jest bardzo rzadki, stąd też w celach komercyjnych jest szeroko uprawiany. 

Czas uprawy, temperatura, wilgotność, pH podłoża czy dostępność tlenu wpływają na to, jakie związki są zawarte w Reishi. Warunki uprawy mogą sprawić, że pożądany dla pacjenta składnik bioaktywny będzie obecny w grzybni w maksymalnej możliwej ilości, ale słaba jakość uprawy przyniesie słaby medycznie surowiec.

Zastosowanie grzyba Reishi w medycynie chińskiej i klinicznej

Tradycyjne zastosowania grzyba Reishi obejmują takie schorzenia jak:

• neurastenia,
• bezsenność,
• zawroty głowy,
• anoreksja,
• osłabienie w przypadkach przewlekłych chorób,
• przewlekły kaszel oskrzelowy u osób starszych,
• przewlekłe zapalenie wątroby,
• stany nieprawidłowego poziomu cholesterolu we krwi,
• nadciśnienie i choroba niedokrwienna serca,
• zapobieganie ostrej chorobie górskiej,
• nowotwory.

W niektórych krajach azjatyckich zaleca się ekstrakty z Ling Zhi, które wspierają działanie leczenia konwencjonalnego w przewlekłym zapaleniu oskrzeli, astmie oskrzelowej, leukopenii, chorobie niedokrwiennej serca, arytmii i ostrym zakaźnym zapaleniu wątroby.

Skąd się biorą prozdrowotne właściwości grzyba Reishi?

Efekty „duchowej mocy” ekstraktów z grzybów Reishi pochodzą od zawartych w nich składników czynnych. W handlu możemy spotkać zarówno zarodniki, owocnik, jak i grzybnię w formie sproszkowanej. Produkuje się z niej leki, suplementy oraz kosmetyki. Można także stosować Reishi w postaci gotowych ekstraktów z określoną zawartością substancji czynnych (przyp. red.: standaryzowanych na określoną zawartość danej substancji czynnej).

Właściwości odżywcze grzyba Reishi

Grzyby Reishi zawierają wiele składników, dzięki którym można je zaliczyć do tzw. żywności funkcjonalnej. Przede wszystkim jest to znaczna zawartość białka rozpuszczalnego w wodzie. Ponadto znajdziemy w nich 18 aminokwasów, wśród których najobficiej występuje leucyna – obniża ona poziom cukru we krwi oraz ma właściwości antyoksydacyjne. Grzyb ten jest też bogaty w błonnik oraz minerały (fosfor, siarka, miedź, magnez, żelazo) i witaminy (B1, B2, B3, B6, β-karoten, C, D i E).

Składniki aktywne grzyba Reishi

Główne związki aktywne, którym grzyb Reishi zawdzięcza swoje właściwości prozdrowotne, można podzielić na grupy, takie jak:

1. triterpenoidy – należą do nich takie związki jak m.in. kwasy ganoderowe, kwasy lucydowe, kwasy lucydeinowe, kwasy ganolucidowe, lucydumol, aldehyd lucjanowy, ganoderale, ganoderiole, ganodermina, ganodermadiol, ganodermanodiol, ganodermanontriol;
2. polisacharydy – ponad 150 związków;
3. białka, glikopeptydy i peptydoglikany – m.in. białko Ling Zhi-8 (LZ-8), lektyna, białka inaktywujące rybosomy, białka przeciwdrobnoustrojowe, rybonukleazy, proteinazy, metaloproteazy, lakazy;
4. związki fenolowe – w tym saponiny, sterole np. ergosterol (witamina D2), długołańcuchowe kwasy tłuszczowe.

Kierunki działania składników grzyba Reishi

Bogactwo związków aktywnych sprawia, że grzyb Reishi wykazuje różne efekty biologiczne. Są to:

• działanie przeciwnowotworowe;
• działanie przeciwcukrzycowe – obniżające poziom glukozy we krwi;
• działanie przeciwzapalne;
• działanie antyoksydacyjne – zmniejszające ilość wolnych rodników i chelatujące nadmiar wolnego żelaza;
• działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe;
• działanie ochronne na układ sercowo-naczyniowy;
• działanie immunomodulujące, czyli regulujące pracę układu odpornościowego.

Te odkryte właściwości grzybów określają kierunki badań naukowych mających określić zakres medycznych zastosowań Reishi w konkretnych schorzeniach. Medycyna potrzebuje bowiem dokładnie określonego i potwierdzonego badaniami klinicznymi efektywnego dawkowania, żeby rekomendować lek roślinny jako skuteczny w danej terapii.

Działanie przeciwnowotworowe grzyba Reishi

Przegląd Cochrane z 2012 roku stwierdzał, że choć nie ma wystarczających dowodów na stosowanie grzyba Reishi w leczeniu samodzielnym przy pierwszym rzucie nowotworu, to jednak może on być stosowany komplementarnie w konwencjonalnym leczeniu. Przemawiają za tym jego właściwości wzmacniające odpowiedź nowotworu na leczenie i zwiększające odporność organizmu pacjenta.

Badania in vitro nad grzybem Reishi

Z badań in vitro wynika, że polisacharydy Ganoderma lucidum mają właściwości immunomodulujące oraz mogą hamować namnażanie komórek guzów i ich wzrost. Wydaje się bowiem, że mogą działać bezpośrednio cytotoksycznie. Efekt ten może być wynikiem wpływu ekstraktów z grzyba na pracę m.in. limfocytów B, limfocytów T, komórek dendrytycznych, makrofagów oraz komórek NK (natural killer).

Inwazyjne komórki nowotworowe rozprzestrzeniają się z zajętych przez raka do odległych miejsc poprzez naczynia krwionośne i limfatyczne. Zatem środki hamujące angiogenezę hamują wzrost i rozprzestrzenianie się nowotworu. Istnieją dowody, że zdolność Reishi do aktywacji niektórych kinaz (kinaza – enzym komórkowy uczestniczący w reakcjach fosforylacji) może hamować przerzuty nowotworowe.

Badania na zwierzętach

Wiele badań na zwierzętach, którym wszczepiono komórki nowotworowe różnych linii raka, wykazało skuteczność grzyba Reishi. Ekstrakty z całego grzyba, wyizolowane składniki aktywne albo sproszkowany grzyb były podawane chorym zwierzętom w kontrolowanych warunkach eksperymentalnych. Sposoby podawania były różne – grzyb podawano dootrzewnowo, pozajelitowo, ale i doustnie. Działania te powodowały zahamowanie wzrostu guza, zmniejszenie angiogenezy, a czasami całkowitą regresję nowotworu. Nie zanotowano żadnych działań ubocznych u badanych gryzoni.

Badania na ludziach

Mimo tak obiecujących wyników badań na zwierzętach nie odbyło się wiele prób klinicznych na ludziach. Tylko w kilku badaniach zastosowano pojedynczy opatentowany ekstrakt bogaty w polisacharydy grzyba, dostępny w postaci kapsułek. Ten suplement chorzy przyjmowali w ilości 1800 mg na dzień. Pacjenci mieli różne rodzaje nowotworów, jednak sam projekt badań nie przewidywał udowodnienia skuteczności grzyba Reishi w ich leczeniu. Badacze skupili się na wykazaniu, że ekstrakt działa poprzez wpływ na układ odpornościowy. I rzeczywiście wyniki wskazały, że grzyb Reishi może wpływać na zwiększenie odporności komórkowej u pacjentów oraz poprawę jakości życia.

Przeciwwirusowe działanie grzyba Reishi

Badania nad przeciwwirusowym działaniem ekstraktów z grzyba prowadzono in vitro. Naukowcy wykazali ich skuteczność między innymi w hamowaniu wirusa opryszczki pospolitej typu 1 i 2 (HSV-1, HSV-2) oraz wirusa pęcherzykowego zapalenia jamy ustnej (VSV) Szczep New Jersey. Niektórzy badacze donosili także, że wybrane triterpeny wyizolowane z Ganoderma lucidum wykazują działanie hamujące aktywność proteazy ludzkiego wirusa niedoboru odporności (HIV)-1. W innym badaniu kwas ganoderowyhamował replikację wirusa zapalenia wątroby typu B (HBV).

Oczywiście badania in vitro nie udowadniają nam działania przeciwwirusowego na żywym organizmie. Do tego należy wykonać próby kliniczne, w których konkretne dawkowanie przynosi pozytywne wyniki u chorych. Odbyły się dwie takie małe próby. W pierwszej 4 starszych pacjentów z półpaścem przyjmowało codziennie doustnie 36 lub 72 g suszonego grzyba w formie naparu. Okazało się, że to leczenie radykalnie zmniejszyło ból i wspomagało gojenie zmian chorobowych bez jakiejkolwiek toksyczności, nawet przy bardzo dużych dawkach. W drugim badaniu grzyb Reishi był używany jako jeden ze składników mieszanki ziołowej. Terapia tą mieszanką skróciła czas powrotu do zdrowia u 15 pacjentów z opryszczką narządów płciowych i 13 osób z opryszczką wargową.

Przeciwbakteryjne działanie grzyba Ganoderma lucidum

Badania in vitro wskazują, że ekstrakty z grzyba mogą działać hamująco na Bacillus subtilis i Staphylococcus aureus (wyciąg chloroformowy) oraz Escherichia coli, Micrococcus luteus, Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Proteus vulgaris i Salmonella typhi (wyciąg wodny). 

Ponadto badania wykazały efekt synergistyczny lub wręcz addytywny przy zastosowaniu grzybowych ekstraktów wraz z niektórymi antybiotykami. Terapia zakażeń bakteryjnych za pomocą Ganoderma lucidum jest jak na razie tylko teorią, gdyż badań jest mało, choć jedno małe badanie na myszach wskazuje na pozytywne efekty. Otóż myszy zakażano Escherichia coli, ale niektórym z nich dzień wcześniej wstrzyknięto ekstrakt z grzyba. Okazuje się, że w grupie leczonej przeżywalność wyniosła powyżej 80%, podczas gdy w grupie kontrolnej tylko 33%.

Czy grzyb Ganoderma lucidum może pomóc chorym na cukrzycę?

Badania na modelu mysim wykazały, że wyizolowane polisacharydy z grzyba znacząco zmniejszały poziom glukozy we krwi, zwiększały poziom insuliny, zmniejszały ilość glikogenu w wątrobie oraz modulowały aktywność wątrobowych enzymów metabolizujących glukozę.

Badając szczury, zauważono również, że oprócz regulacji glikemii działania Reishi pomagają zmniejszyć także stres oksydacyjny. Z badań wynikało także, że podawanie grzyba zwierzętom może zahamować postęp cukrzycowych powikłań nerkowych.

W literaturze opisane jest jedno badanie na 71 osobach z cukrzycą typu 2, które przyjmowały kapsułki z ekstraktem z Ganoderma bogatym w polisacharydy w dawce 1800 mg trzy razy dziennie. Terapia trwała 12 tygodni i przyniosła spadek hemoglobiny glikowanej i poziomu glukozy w osoczu. Wskazuje to na potencjalne korzyści stosowania grzyba Reishi u chorych z cukrzycą.

Inne kierunki badań właściwości grzyba Reishi

Działanie ochraniające wątrobę

Badania na szczurach wykazały, że wyciągi wodne oraz wodno-eterowe z grzyba mają działanie hepatoprotekcyjne. Mechanizm, dzięki któremu tak się dzieje, to prawdopodobnie efekt hamowania enzymu β-glukuronidazy, hamowania powstawania dialdehydu malonowego oraz właściwości zmiatających wolne rodniki, czyli antyoksydacyjnych. U zwierząt normowały się próby wątrobowe i minimalizowały uszkodzenia wątroby, które wywoływano np. czterochlorkiem węgla czy D-galaktozaminą. Podawanie ekstraktów z grzyba łagodziło także marskość wątroby poprzez zwiększenie aktywności enzymu kolagenazy.

Wpływ Ganoderma lucidum na gojenie żołądka

Na modelu mysim wykazano, że wywołane kwasem octowym wrzody żołądka po podaniu polisacharydów grzyba goiły się szybciej. Ekstrakt znacząco poprawił wydzielanie śluzu i spowodował wzrost stężenia prostaglandyn gojących błonę śluzową żołądka.

Wpływ Reishi na profil lipidowy

Badania na zwierzętach wskazywały na to, że za pomocą podawania grzyba Ganoderma lucidum można będzie spróbować regulować poziom cholesterolu, a co za tym idzie – redukować problemy w układzie krążenia i zmniejszać ryzyko powstawania miażdżycy u chorych.

Małe badania prowadzone na zdrowych osobnikach wydawały się obiecujące, gdyż wykazywały tendencję do obniżania się poziomu cholesterolu LDL-C. Jednak, gdy próbowano powtórzyć ten efekt, badając chorych z wyższym wyjściowym stężeniem cholesterolu LDL-C, to niestety jego poziom rósł w czasie podawania grzyba zarówno wśród osób leczonych, jak i w grupie placebo. Zmiany w poziomie cholesterolu HDL i triglicerydów występowały na początku leczenia grzybem Ling Zhi. Wzrosło stężenie cholesterolu HDL, a spadł poziom trójglicerydów, jednak efekty te nie były duże. Powiązano je raczej z towarzyszącą badaniu zdrową dietą i regularnym trybem życia.

Skutki uboczne i potencjalne działanie toksyczne grzyba Reishi

Przez wiele wieków stosowania oraz w badaniach klinicznych nie zanotowano toksyczności grzyba G. lucidum. Literatura opisuje jednak pojedyncze przypadki osobniczej nadwrażliwości.

U jednej z pacjentek dwa miesiące po rozpoczęciu suplementacji preparatem w kapsułkach rozwinęło się piorunujące zapalenie wątroby, w drugim przypadku rozwinął się letarg, anoreksja i hepatotoksyczność. Opisano też zmiany skórne na dłoniach i podeszwach stóp, ciężką niedokrwistość oraz łysienie w odpowiedzi na podanie grzyba. Były to, co podkreślam, przypadki incydentalne, ale nie bagatelizujmy nigdy niespodziewanych reakcji organizmu na jakąś roślinę tylko dlatego, że innym dobrze służy.

Nie prowadzi się badań nad stosowaniem Reishi przez kobiety w ciąży i matki karmiące. Z tego też powodu nie możemy z całą pewnością stwierdzić, że jest to bezpieczne.

Interakcje grzyba Ling Zhi z lekami

Teoretycznie grzyb Ganoderma lucidum może wpływać na enzymy cytochromu P450 w wątrobie, co może spowodować interakcje w przypadku niektórych leków. Najbardziej zwraca się uwagę na osoby mające problemy z krzepnięciem krwi i przyjmujące w związku z tym antykoagulanty lub leki przeciwpłytkowe. Ta interakcja może bowiem zwiększyć ryzyko krwawienia.

Także osoby po przeszczepach biorące leki immunosupresyjne powinny zrezygnować z przyjmowania grzyba Reishi ze względu na jego właściwości immunostymulujące, bo może to zmniejszyć skuteczność zapobiegania odrzuceniu przeszczepu.

Przyjmowanie suplementów z tego grzyba może spowodować podniesienie w surowicy markera nowotworowego CA72-4, a ten fałszywy wynik wprowadza w błąd lekarzy przy ocenie postępów w kuracji chorych na raka przewodu pokarmowego.

Jakość produktów na bazie grzyba Reishi

Grzybki Reishi są bardzo popularne jako składnik suplementów diety. Niestety nie zawsze możemy dostać produkt dobrej jakości. Badania wykazały, że część preparatów zawierała zamiast samego Ganoderma lucidum domieszkę innych grzybów z gatunku Ganoderma, a to zmienia nam skład związków leczniczych w preparacie. Okazuje się też, że ważne jest pochodzenie geograficzne surowca, gdyż właściwości odżywcze i lecznicze zależą także od tego, gdzie Reishi rośnie.

Podsumowanie

Grzyby lecznicze warto włączyć do diety, gdyż przede wszystkim stanowią doskonałe wsparcie układu odpornościowego. Zawarte w nich polisacharydy, zwłaszcza beta-glukany, mają bowiem działanie immunomodulacyjne. Inne składniki działające choćby przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie będą doskonałą codzienną profilaktyką zdrowotną i mogą zapobiegać rozwojowi chorób cywilizacyjnych. Problemem do rozwiązania przez badania naukowe jest możliwość zastosowania Reishi i innych grzybów jako leku na istniejącą już chorobę. Do tego trzeba jednak jeszcze wielu szeroko zakrojonych prac badawczych.

Bibliografia

1. Unlu A., Nayir E., Kirca O., Ozdogan M., Ganoderma Lucidum (Reishi Mushroom) and cancer, Jbuon, 2016.
2. Grys A., Hołderna-Kędzia E., Łowicki Z., Ganoderma lucidum – grzyb o cennych właściwościach farmakologicznych, „Postępy Fitoterapii” 2011.
3. Chu T., Benzie I., Lam C., Fok B., Lee K., Tomlinso B., Study of potentialcardioprotective effects of Ganoderma lucidum (Lingzhi): results of a controlledhuman intervention trial, „British Journal of Nutrition” 2011.
4. Frljak J., Husic-Mulabecirovic A., Isakovicz S., Karahmet E., Toroman A., BiologicalActive Components of Selected Medical Fungi, „Open Journal of PreventiveMedicine” 2021.
5. Farag A., Sheikha E., Nutritional Profile and Health Benefits of Ganoderma lucidum“Lingzhi, Reishi, or Mannentake” as Functional Foods: Current Scenario and FuturePerspectives, „Foods” 2022.
6. Wachtel-Galor S., Yuen J., Buswell J.A., Benzie I.F.F., A Medicinal Mushroom, „Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects” 2011.