Jak leczyć kaszel? Rodzaje i sposoby leczenia kaszlu o różnym pochodzeniu [podcast]

Infekcje górnych dróg oddechowych, którym towarzyszy uporczywy kaszel, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym i wczesno-wiosennym spędzają nam sen z powiek. Ten uciążliwy objaw jest na tyle typową i częstą dolegliwością, że zwykle bagatelizujemy go z nadzieją, że ustąpi samoistnie. Niestety męczący kaszel nierzadko utrzymuje się przez dłuższy czas, uniemożliwiając swobodne oddychanie. Szczególnie uciążliwy bywa suchy kaszel, który może powodować szereg różnych powikłań. Co robić, gdy nie ustępuje i utrudnia normalne funkcjonowanie?

Czym jest kaszel?

Kaszel jest odruchem bezwarunkowym, wywołanym podrażnieniem zakończeń nerwowych błony śluzowej w układzie oddechowym. Wyzwala go pobudzenie punktów kaszlowych znajdujących się w oskrzelach, krtani, tchawicy i nosogardzieli. Odruch ten mogą również wywoływać impulsy z tkanki płucnej, opłucnej, przepony, jamy brzusznej, a nawet przewodu słuchowego. Właśnie dlatego kaszel często powoduje także bóle głowy i brzucha. 

Pobudzone receptory kaszlowe w nabłonku dróg oddechowych, tkance płucnej i ścianie oskrzeli przenoszą sygnał poprzez nerw błędny i nerw krtaniowy do ośrodka kaszlu znajdującego się w rdzeniu kręgowym. Stamtąd impuls nerwowy przemieszcza się do mięśni przepony, klatki piersiowej i brzucha. W efekcie mięśnie kurczą się, wymuszając gwałtowne otwarcie głośni i ruch powietrza.

Najczęstszą przyczyną kaszlu są wirusowe infekcje górnych dróg oddechowych. I choć infekcje górnych dróg oddechowych zwykle nie stwarzają poważnego zagrożenia dla zdrowia, a sam kaszel jest naszym sojusznikiem podczas infekcji dróg oddechowych, to pod żadnym pozorem nie wolno ich ignorować.

Nieleczone i bagatelizowane infekcje z czasem mogą przybierać na sile i skutkować rozwojem trudnych do leczenia nadkażeń bakteryjnych oraz zapaleniem górnych dróg oddechowych o ciężkim przebiegu.

Przyczyny kaszlu

Kaszel może mieć bardzo wiele przyczyn, począwszy od infekcji wirusowych i bakteryjnych, aż po choroby takie jak astma, alergia czy poważne schorzenia układu oddechowego i sercowo-naczyniowego. Najczęstszą przyczyną pojawiającego się kaszlu są jednak infekcje górnych dróg oddechowych.

Oprócz infekcji górnych dróg oddechowych, kaszel występuje z innych przyczyn. Są to:

• niewydolność serca (towarzyszą jej pienista wydzielina o różowym kolorze i duszności)
• rozstrzenie oskrzeli i ropień płuc (wraz z nieprzyjemnie pachnącą wydzieliną)
• zapalenie płuc (kaszel występuje tu z rdzawą wydzieliną i krwiopluciem)
• nowotwór (z ciemnoczerwoną plwociną)
• refluks żołądkowo-przełykowy (w tym przypadku jest to długotrwały suchy kaszel, który nasila się w pozycji leżącej)

Kaszel może wywoływać także stosowanie niektórych leków – na przykład popularnych środków na nadciśnienie, niesteroidowych leków przeciwzapalnych czy beta-blokerów. Ich przyjmowanie oprócz kaszlu może skutkować pojawieniem się świszczącego oddechu.

Długo utrzymujący się kaszel może powodować podrażnienie dróg oddechowych i upośledzenie prawidłowego funkcjonowania błony śluzowej nosa i gardła. Utrudnia przez to oddychanie i zasypianie, co może prowadzić do problemów ze snem.

Sprawdź kim jest >> hipochondryk << i jak mu pomóc.

Rodzaje kaszlu

Kaszel może mieć łagodny charakter i ustępować samoistnie w krótkim czasie. Jednak bardzo często przybiera także postać długotrwałego i męczącego objawu rozwijającej się infekcji. Przewlekły kaszel może nawet utrzymywać się przez wiele tygodni, utrudniając choremu swobodne oddychanie i normalne funkcjonowanie. 

Kaszel może być także objawem występującym samodzielnie. Natomiast jeśli u podłoża leży infekcja górnych dróg oddechowych, kaszel towarzyszy innym objawom, takim jak: katar, gorączka, bóle mięśni i stawów, a także uczucie ogólnego rozbicia. To typowe objawy przeziębienia. 

Uwaga! Przeziębienie rozwija się powoli, stopniowo i ma stosunkowo łagodny przebieg. Natomiast grypa ma początek nagły i niespodziewany, a jej objawy charakter nasilony oraz gwałtowny. Grypę wywołują zupełnie inne i znacznie bardziej niebezpieczne wirusy, niż zwykłe przeziębienie. Co więcej, grypa obarczona jest ryzykiem bardzo groźnych powikłań!

Wyróżnia się kilka rodzajów kaszlu: 

• ostry
• przewlekły
• alergiczny
• produktywny, inaczej nazywany kaszlem mokrym
• nieproduktywny, określany jako kaszel suchy

Kaszel ostry

Kaszel ostry występuje najczęściej przy infekcjach o różnym podłożu. Ostry kaszel nasilający się w nocy i trwający przez wiele godzin może wskazywać na wirusowe zapalenie krtani, tchawicy lub oskrzeli. 

Kaszel przewlekły

Kaszel utrzymujący się powyżej 8 tygodni nazywa się kaszlem przewlekłym. Taki kaszel może utrzymywać się nawet przez kilka miesięcy i jest zwykle skutkiem nieleczonego lub niedoleczonego zapalenia oskrzeli, które z czasem przechodzi w stan chroniczny.

Uwaga! W przypadku pojawienia się przewlekłego kaszlu u dziecka, opiekun powinien jak najszybciej skonsultować się z lekarzem!

Często występującym i długotrwale utrzymującym się objawem jest również kaszel alergiczny, będący reakcją układu odpornościowego na alergen. Jego odróżnienie od kaszlu o podłożu infekcyjnym stanowi dla wielu pacjentów nie lada wyzwanie. Wykrztuszana przez alergika wydzielina ma jednak bezbarwny, nie żółty kolor, a sam kaszel alergiczny może utrzymywać się lub nawracać przez cały rok. W odróżnieniu od kaszlu w przebiegu infekcji może więc trwać znacznie dłużej niż tylko przez kilka lub kilkanaście dni.

Przewlekły kaszel to taki trwający ponad 8 tygodni. Przyczyny przewlekłego kaszlu mogą być różne. Pojawia się on najczęściej w przebiegu niedoleczonego zapalenia oskrzeli, które po czasie przechodzi w stan chroniczny. Ryzyko przejścia choroby oskrzeli z fazy ostrej do przewlekłej wzrasta kilkukrotnie w przypadku palaczy! U osób tych kaszel pojawia się najczęściej po przebudzeniu. Jeśli długo utrzymujący się kaszel dotyczy natomiast osoby niepalącej, wskazuje to najprawdopodobniej na astmę lub refluks żołądkowo-jelitowy.

Wśród przyczyn przewlekłego kaszlu jest też astma. Kaszlowi asmatyka towarzyszą najczęściej inne charakterystyczne objawy takie jak – świszczący oddech i uczucie pełności w klatce piersiowej. Kaszel jest duszący, napadowy. U dzieci z kolei astma w początkowej fazie objawiać się może suchym kaszlem, występującym w godzinach nocnych.

UWAGA: posłuchaj i dowiedz się więcej!

Kaszel mokry czy suchy?

W przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych najczęściej spotykamy się jednak z określeniami: kaszel suchy i mokry. 

Suchy kaszel, czyli inaczej kaszel nieproduktywny, charakteryzuje się uczuciem nieprzyjemnego i uciążliwego podrażnienia oraz dyskomfortem w oddychaniu. Jego przebieg jest zazwyczaj gwałtowny i występuje głównie w pierwszej fazie infekcji. 

Oprócz infekcji górnych dróg oddechowych u typowych przyczyn kaszlu suchego leżą również:

• alergia
• astma
• odma 
• zaleganie ciała obcego

Częstymi czynnikami wyzwalającymi kaszel (głównie ten suchy) jest zimne lub suche powietrze, dym nikotynowy, smog, mocne zapachy, szkodliwe opary związków chemicznych czy hiperwentylacja związana z wysiłkiem fizycznym, gwałtownym śmiechem, płaczem lub emocjami.

Jeśli przyczyną suchego kaszlu jest infekcja, wraz z jej dalszym rozwojem kaszel staje się mokry. Dochodzi wówczas do wykrztuszania zalegającej wydzieliny w celu oczyszczenia dróg oddechowych. Mokry kaszel to kaszel produktywny. Odkrztuszana wydzielina ma gęstą i lepką konsystencję, dlatego odruch wykrztuśny nie zawsze przynosi ulgę. Co więcej, zalegająca flegma jest dobrym środowiskiem do rozwoju bakterii i może wdać się wtedy zakażenie bakteryjne. Z tego względu tak ważne jest, aby nie bagatelizować kaszlu – zarówno tego suchego, jak i mokrego, jak najszybciej rozpoczynając odpowiednie leczenie.

Sposoby leczenia i łagodzenia kaszlu 

Pomimo niekwestionowanego, pozytywnego wpływu kaszlu na walkę z patogenami przychodzi czas, kiedy zaczyna on pogarszać samopoczucie osoby dotkniętej infekcją. Dotyczy to szczególnie kaszlu napadowego pojawiającego się w nocy lub kaszlu z odkrztuszaniem wydzieliny.

Na rynku dostępne są leki bez recepty (tzw. leki OTC), stosowane w leczeniu kaszlu u dzieci i osób dorosłych o różnym pochodzeniu. Warto je więc podzielić i scharakteryzować.

Kaszel a leki wykrztuśne i mukolityczne

Leki na kaszel – wykrztuśne i mukolityczne – stosowane są w celu rozrzedzenia wydzieliny i ułatwienia jej ewakuacji z dróg oddechowych. Powinny być stosowane wyłącznie w przypadku kaszlu produktywnego! Niektóre z nich upłynniają wydzielinę, inne nasilają odruch kaszlu, by wspomóc odkrztuszanie.

Sulfogwajakol i gwajafenezyna nasilają wydzielanie śluzu w drogach oddechowych poprzez miejscowe drażnienie błony śluzowej. Działają również odkażająco. 

Acetylocysteina, bromheksyna i ambroksol zmniejszają lepkość śluzu i upłynniają wydzielinę. Niestety u chorych na astmę mogą powodować skurcz oskrzeli!

Przeczytaj także: Ostre zapalenie oskrzeli u dzieci

Leki przeciwkaszlowe – kiedy możemy je stosować?

Leki przeciwkaszlowe stosować należy wyłącznie w objawowym leczeniu napadowego, suchego kaszlu! W przypadku kaszlu mokrego zaleca się stosowanie leków wykrztuśnych i mukolitycznych – nigdy nie można hamować kaszlu mokrego, którego zadaniem jest usuwanie wydzieliny na zewnątrz.

Ważne! Niestety nadal wielu ludzi chcąc pozbyć się kaszlu produktywnego, przyjmuje nieświadomie leki przeciwkaszlowe, narażając się na zaleganie wydzieliny w drogach oddechowych. Również spore grono astmatyków przyjmuje leki przeciwkaszlowe w sytuacji chwilowego braku leków przeciwastmatycznych. To BŁĄD, który kosztować może sporymi trudnościami z oddychaniem!

Do leków przeciwkaszlowych zaliczyć można kodeinę i dekstrometorfan – pochodne opiatów, których sprzedaż w aptekach jest ograniczona prawnie ze względu na potencjał uzależniający i nadużywanie ich przez młodzież. Dlatego też tego typu syropy na kaszel powinny być stosowane dokładnie tak, jak opisano w ulotce dla pacjenta lub według zaleceń lekarza, farmaceuty lub pielęgniarki. Ich działanie polega na tym, że hamują czynność ośrodka oddechowego i ośrodka kaszlu w mózgu.

Innym przedstawicielem leków przeciwkaszlowych jest butamirat, który również hamuje odruch kaszlu, ale na poziomie rdzenia przedłużonego. Rozkurcza także oskrzela.

Lewodropropizyna w leczeniu suchego kaszlu o różnej etiologii

Od paru lat w sprzedaży bez recepty jest syrop na kaszel suchy z lewodropropizyną, także działającą przeciwkaszlowo. Jednym z leków zawierających lewodropropizynę jest polski UNITUSS Junior, który ułatwia odkrztuszanie i zmniejsza napady kaszlu.

Analiza badań porównawczych wykazała, że lewodropropizyna jest nie tylko skutecznym lekiem przeciwkaszlowym u dzieci powyżej 2. roku życia i dorosłych, ale charakteryzuje się przy tym wyższą skutecznością niż działające ośrodkowo leki przeciwkaszlowe. 

Warto również wspomnieć, że w przypadku tego leku mamy do czynienia z bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa wyrażającym się w stosunku korzyści do ryzyka. Lewodropropizyna odróżnia się w tym względzie od leków o działaniu ośrodkowym, które zwłaszcza u dzieci mogą powodować poważne zdarzenia niepożądane, takie jak: senność, uzależnienie, utratę świadomości, bezsenność i trudności w oddychaniu.

Lewodropropizyna praktycznie nie wykazuje interakcji z innymi lekami. Należy jednak zachować ostrożność u pacjentów stosujących równolegle leki uspokajające. Działania uboczne leku pojawiają się jednak bardzo rzadko, tj. mniej niż u jednego pacjenta na 10000 leczonych osób. Mogą to być objawy żołądkowo-jelitowe, objawy alergiczne, osłabienie i reakcje nadwrażliwości ogólnej. 

Przeciwwskazaniami do stosowania lewodropropizyny są  nadmierne wydzielanie śluzu w drzewie oskrzelowym i zaburzenia czynności rzęsek nabłonka oskrzelowego. Nie należy również stosować tej substancji w czasie ciąży i okresie karmienia piersią ze względu na brak wystarczających badań.

Uwaga na preparaty złożone!

Uwaga! Obecnie składy wielu leków złożonych na przeziębienie (syropy i tabletki oraz saszetki wieloskładnikowe) są zestawione w nielogiczne połączenia – substancji hamujących kaszel i wykrztuśnych. Preparaty te często reklamowane są jako środki uniwersalne na każdy rodzaj kaszlu. Tymczasem jednoczesne hamowanie odruchu kaszlu i upłynnianie wydzieliny powoduje groźne zaleganie wydzieliny w oskrzelach!

Naturalne i domowe sposoby łagodzące kaszel

Naturalne sposoby na kaszel są dobrą alternatywą dla osób, u których stosowanie silniejszych środków jest obarczone większym ryzykiem lub przeciwwskazane – osób w podeszłym wieku, kobiet w ciąży oraz małych dzieci. 

Rodzice chętnie sięgają również po domowy syrop z cebuli, który można przygotować samodzielnie. W trakcie infekcji ważna jest także odpowiednia dieta oraz dobre nawodnienie.

Uwaga! Jeżeli kaszel u niemowlaka nie ustępuje, a dodatkowo pojawia się gorączka, trzeba szybko reagować i udać się po poradę do lekarza.

Posłuchaj podcastu

Bibliografia

1. Undrunas A., Kuziemski K., Uporczywy kaszel – trudności diagnostyczno-terapeutyczne w codziennej praktyce lekarskiej, Forum Medycyny Rodzinnej 2017;11(4):149-155.
2. Szczeklik W., Jankowski M., Jassem E., Krajnik M., Kaszel, Kraków 2017
3. Bryl M., „Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ”, https://www.termedia.pl/poz/Rekomendacje-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-w-kaszlu-u-dzieci-dla-lekarzy-POZ,25253.html [dostęp: 15.11.2021]
4. Jones BF, Stewart MA., Duration of cough in acute upper respiratory tract infections, Aust Fam Physician. 2002; 31(10): 971–973
5. Higenbottam T., Chronic cough and the cough reflex in common lung diseases, Pulm Pharmacol Ther. 2002; 15(3): 241–247, doi: 10.1006/pupt.2002.0341
6. Widdicombe J., Fontana G., Cough: what’s in a name? Eur Respir J. 2006; 28(1): 10–15, doi: 10.1183/09031936.06.00096905

Sprawdź także, jak skutecznie leczyć >> ból gardła