Proces starzenia się organizmu jest zjawiskiem naturalnym. Jego przebieg podlega jednak modyfikacji przez wiele czynników. Jednymi z ważniejszych są sposób odżywiania się, styl życia oraz stres. Istnieje zależność pomiędzy codziennymi wyborami żywieniowymi a długością oraz jakością życia.
Nie ma jednoznacznej definicji słowa senior. Umownie za seniorów uznaje się osoby, które ukończyły 60 lat; według niektórych instytucji seniorem nazwiemy osoby po ukończeniu 70.-75. roku życia. Niezależnie od przyjętego kryterium, należy pamiętać, że wiek kalendarzowy nie zawsze idzie w parze z wiekiem biologicznym, określającym ogólną sprawność i żywotność organizmu. Każdy starzeje się w tempie indywidualnym i charakterystycznym dla siebie. Duży wpływ mają tu czynniki genetyczne, środowiskowe oraz sposób żywienia. Dlatego tak ważne jest zwrócenie uwagi na jadłospis i wsparcie żywieniowe osób starszych. Dieta seniora powinna opierać się o zasady zdrowej, zbilansowanej diety, w której zadbamy o różnorodność produktów.
Problemy seniorów i osób starszych
Wraz z wiekiem następuje utrata masy mięśniowej, często idąca w parze z przyrostem tkanki tłuszczowej. Zmniejsza się również zawartość składników mineralnych w organizmie, między innymi wapnia, co niesie za sobą konsekwencje zdrowotne. Na skutek tych zmian może dochodzić do zmniejszenia gęstości kości oraz obniżenia tempa metabolizmu.
Choroby, z którymi najczęściej zmagają się seniorzy, mają przewlekły przebieg i dotyczą głównie układu krążenia, układu pokarmowego oraz układu kostnego i stawów. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest współistniejąca nadwaga lub otyłość. Dlatego tak ważne jest zastosowanie odpowiedniej diety.
Osoby starsze to grupa społeczna, którą charakteryzują wieloletnie, utarte przekonania żywieniowe, wymagające niejednokrotnie wielu modyfikacji. Dotyczyć one mogą zarówno składu diety, jakości włączanych produktów, jak i konsystencji serwowanych potraw. Wszystko po to, by spełnić potrzeby zdrowotne i fizjologiczne seniorów, podnosząc im tym samym komfort codziennego życia.
Żywienie osób starszych
Dieta dla seniora powyżej 80. roku życia powinna opierać się o zasady zdrowego żywienia; nie może zabraknąć w niej pokarmów z żadnej z grup produktów spożywczych. W ogólnym założeniu można przyjąć, że zalecenia żywieniowe po 60., 70., 80. czy 90. roku życia nie różnią się znacząco od siebie i bazują na tych samych zasadach.
Komponując jadłospis osoby starszej, należy jednak wziąć pod uwagę jej stan zdrowotny oraz status ekonomiczny, modyfikując menu w taki sposób, by spełniało ono oczekiwania seniora i poprawiało stan odżywienia jego organizmu.
Warto podkreślić, że wraz z wiekiem zmniejsza się wydajność wielu narządów i gruczołów dokrewnych, takich jak trzustka czy tarczyca. U starszych seniorów mogą pojawić się problemy z uzębieniem oraz zmniejszone wydzielanie śliny, które utrudniają rozdrabnianie i połykanie pokarmu. Dodatkowo obserwuje się zmniejszone wydzielanie kwasu solnego i enzymów trawiennych, co może powodować dolegliwości trawienne, które w konsekwencji mogą skutkować wprowadzaniem nieświadomych restrykcji żywieniowych. W dłuższej perspektywie prowadzić one mogą do obniżonego wchłaniania składników odżywczych i wystąpienia niedoborów pokarmowych, a co za tym idzie – zwiększa się ryzyko niedożywienia.
W takich sytuacjach niezwykle ważne jest, by przygotowywane posiłki miały miękką i delikatną konsystencję oraz były podawane w odpowiedniej temperaturze. Co zatem gotować starszej osobie? Świetnie sprawdzą się pulpety mięsne i rybne podawane w towarzystwie gotowej kaszy, ryżu bądź makaronu z dodatkiem ugotowanych lub duszonych warzyw. Dobrym rozwiązaniem będą również zupy kremy, budynie czy koktajle wzbogacone o dobre tłuszcze oraz miękkie twarożki i delikatne omlety.
W sytuacji, gdy u starszych pacjentów nasila się problem z przyjmowaniem pokarmów i utrudnione jest pokrycie dobowego zapotrzebowania na energię i podstawowe składniki odżywcze za pomocą tradycyjnej diety, warto omówić z lekarzem uzupełnienie diety w żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Przykładem takiego preparatu jest Nutridrink, przeznaczony do postępowania dietetycznego przy niedożywieniu i ryzyku niedożywienia związanym z chorobą; należy go stosować po konsultacji z lekarzem i pod jego nadzorem. Preparat ten, poprzez zwiększenie spożycia składników odżywczych, przyczynia się do poprawy stanu odżywienia. Nutridrink jest dostępny w 5 smakach i może być spożywany pomiędzy głównymi posiłkami lub stosowany jako dodatek do przygotowywanych potraw.
Dieta dla seniora – zalecenia żywieniowe
Niezwykle ważne jest zadbanie o odpowiednie proporcje poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie. Zaleca się, by żywienie osób starszych opierało się w ciągu dnia na 4-5 mniejszych objętościowo posiłkach. W związku z tym, że dosyć często dochodzi do zaburzeń zmysłów węchu i smaku, warto, by przygotowywane potrawy były dla seniora atrakcyjne zarówno pod kątem smaku, jak i estetyki podania.
Podstawą jadłospisu powinny być węglowodany, w szczególności te złożone, spożywane pod postacią gruboziarnistych kasz, makaronu razowego, pieczywa pełnoziarnistego czy płatków owsianych bądź orkiszowych. Te produkty dostarczają nie tylko witaminy z grupy B, ale również dbają o odpowiednią podaż błonnika pokarmowego, który usprawnia pracę jelit i daje uczucie sytości na dłużej.
Podaż białka u osób w wieku podeszłym powinna wynosić około 15-20% dziennego zapotrzebowania energetycznego, co w praktyce oznacza około 41-72 g białka dziennie dla kobiet i 41-81 g białka dziennie dla mężczyzn. Źródłem powyższego makroskładnika powinny być zarówno produkty pochodzenia zwierzęcego takie jak ryby, mleko i produkty mleczne, jaja, mięso, jak i rośliny strączkowe dostarczające białka roślinnego.
Tłuszcze – duży nacisk kładzie się na kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, których niejednokrotnie brakuje w diecie seniora. Osoby starsze, przyzwyczajone do tradycyjnych metod przyrządzania potraw (często smażonych), używają tłuszczów pochodzenia zwierzęcego w postaci masła i smalcu, zwiększając tym samym ryzyko chorób układu krążenia, cukrzycy czy problemów ze strony wątroby i trzustki. W menu seniora powinny pojawiać się oleje roślinne np. olej rzepakowy, oliwa oraz rozdrobnione ziarna pod postacią siemienia lnianego, pestek słonecznika, dyni i orzechów niesolonych.
Nie należy również zapominać o odpowiedniej podaży witamin i składników mineralnych, których najlepszym źródłem będą kolorowe owoce i warzywa. Warto także pamiętać o ograniczeniu spożycia soli kuchennej i cukrów prostych.
Nawodnienie i aktywność fizyczna osób starszych
Seniorzy, przede wszystkim ci powyżej 80. roku życia, stanowią grupę wiekową szczególnie narażoną na proces utraty wody. U osób starszych często obserwuje się zmniejszone odczuwanie pragnienia, które w dłuższej perspektywie może prowadzić do odwodnienia organizmu i problemów z nerkami. Poziom nawodnienia organizmu spada wraz z wiekiem, dlatego tak ważne jest codzienne dbanie o odpowiednią ilość płynów w diecie. Senior powinien dążyć do wypijania 2 litrów płynów w ciągu dnia; woda bierze udział w wielu procesach biologicznych zachodzących w ludzkim organizmie. Dozwolone są również słabo parzone herbaty oraz lekkie napary ziołowe np. z mięty czy melisy.
Dla osiągnięcia korzyści zdrowotnych seniorom zaleca się podejmowanie wysiłku fizycznego, adekwatnego do stanu zdrowia i możliwości ruchowych. Regularne zażywanie ruchu powinno być stałym elementem życia osób starszych, przyczyni się on do poprawy jakości życia.
Opracowano na podstawie:
- Dean M. i wsp.:”Factors influencing eating a varied diet in old age”, Public Health Nutrition, 2009, 12(12), 2009, s. 2421–2427.
- Karabin K.: „Problemy zdrowotne i żywieniowe osób starszych ze szczególnym uwzględnieniem diagnostyki laboratoryjnej”, Współczesna Dietetyka, 29/2020.
- Rokicki A.: „Starość nie znaczy bierność – współczesne metody aktywizowania seniorów”, journals.umcs.pl, 2016, XXIX, 1, s. 185-198.
- Tańska M.: „Zasady żywienia ludzi starszych w ogólnej profilaktyce chorób dietozależnych”, Żywienie a środowisko, Gdańsk 2016, s. 51-59.
- Wong C.W.: „Vitamin B12 deficiency in the elderly: is it worth screening?”, Hong Kong Med J., 2015, 21(2), 155-164.
