Melisa to roślina szeroko znana i stosowana, choćby w postaci codziennej herbatki „na nerwy”. Ale czy faktycznie jest tylko ziołem na uspokojenie i bezsenność? Melisa jest nie tylko świetnym ziołem na problemy ze snem, ale także na usprawnienie funkcjonowania jelit i dróg żółciowych. To jednak nie koniec jest prozdrowotnych właściwości. Postaramy się spojrzeć na nią poprzez pryzmat badań naukowych i pokazać zarówno znane, jak i mniej znane właściwości melisy.
Melisa – obszar występowania i charakterystyka
Melissa officinalis L. z rodziny Labiatae pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, ale jest uprawiana w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej. Uprawia się ją bardzo łatwo, w dodatku jest byliną wieloletnią. Kwitnie w lipcu i sierpniu, charakteryzuje się przyjemnym, cytrynowym zapachem. Znana i stosowana przez wieki została opisana przez Paracelsusa, Avicennę, Nicolasa Culpepera (w XVII w.) oraz przez zakon Karmelitów.
Do celów leczniczych zbieramy liście melisy przed okresem kwitnienia, czyli w czerwcu lub po kwitnieniu – w sierpniu.
Surowcem leczniczym jest liść melisy (Folium Melissae), który po zebraniu suszy się w suszarniach naturalnych, w miejscach zacienionych i przewiewnych. Wysuszony surowiec należy przechowywać w szczelnym opakowaniu w pomieszczeniu suchym, chłodnym i ciemnym.
Składniki czynne melisy
Składnikami czynnymi melisy są przede wszystkim:
- olejek eteryczny bogaty w: octan geraniolu, cytral, izogeraniol, octan nerolu, linalol, kariofilen, cytronelal (zidentyfikowano aż trzydzieści trzy składniki stanowiące 89,30% całkowitego oleju w składzie liścia melisy)
- flawonoidy (apigenina, lutelina, kwercetyna, kemferol)
- kwasy polifenolowe (kwas chlorogenowy, kawowy, rozmarynowy, ferulowy)
- triterpeny (kwas ursolowy i oleanolowy)
Olejek eteryczny, z którego prozdrowotnych właściwości czerpie również aromaterapia, znajduje się głównie we włoskach gruczołowych. Jeśli surowiec jest zbyt mocno pocięty, zmielony i połamany, obserwuje się znaczne straty tego cennego olejku. Zdarza się to niestety w przypadku ziół przetwarzanych przemysłowo.
Olejku w surowcu powinno być mniej więcej 0,1-0,3% (Farmakopea Polska wymaga najmniej 0,05%), a w praktyce znajdowano w gotowych preparatach dużo mniej. Dlatego też namawiamy do własnych zbiorów i suszenia, a w sezonie do korzystania z świeżych liści.
Właściwości lecznicze i zastosowania melisy
- Napar z melisy i inne jej przetwory ze względu na właściwości uspokajające stosuje się najczęściej jako środek uspokajający w stanach ogólnego pobudzenia nerwowego, bezsenności i uczucia niepokoju, a także w nerwicy wegetatywnej, stanowiącej zespół różnorodnych objawów ze strony narządów wewnętrznych, np. żołądka, jelit, dróg żółciowych, serca. Melisa obniża ciśnienie krwi i działa chronotropowo ujemnie, czyli zmniejsza częstość skurczów serca – oznacza to, że może być stosowana w arytmii.
- Napary z liści melisy delikatnie zwiększają wydzielanie soku żołądkowego i żółci oraz pobudzają trawienie. Wykazują również słabe działanie moczopędne i napotne. Zawarty w liściach kwas rozmarynowy i kawowy oraz ich estry działają nieco przeciwzapalnie.
- Inne związki, zwłaszcza cytronelol i octan eugenolu zawarte w olejku eterycznym z melisy, wykazują działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie jelit (w szczególności jelita grubego), a więc i wiatropędne.
- Wielu autorów prac naukowych badało i potwierdziło aktywność przeciwdrobnoustrojową olejku melisowego i jego składników. Wykazano, że takie szczepy, jak: Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Candida albicans są wrażliwe na składniki olejku. Cytral, geraniol, linalol i mentol są aktywne wobec grzybów drożdżopodobnych, jak i pleśniowych. Olejek melisowy nie miał wpływu na bakterie gram-ujemne.
- W badaniach in vitro wykazano wysoką aktywność wirusobójczą wyciągu z melisy przeciw opryszczce (wirus HSV-1) nawet przy bardzo niskich stężeniach 1,5 μg / ml. Za to działanie odpowiadał głównie kwas rozmarynowy. Gdy badano wodno-alkoholowy ekstrakt z liści melisy, porównując go z acyklowirem (lek przeciwwirusowy najczęściej spotykany w maściach na opryszczkę oraz w formie tabletek doustnych) przeciw wirusowi opryszczki (wirus HSV-2), wykazano jego działanie przeciwwirusowe w nietoksycznych stężeniach 0,025 do 1 mg/ml. Prowadzono również badania na zwierzętach z użyciem olejku eterycznego. Sprawdzano podczas nich wpływ olejku na obydwa rodzaje wirusów opryszczki. Zauważono, że melisa wpływa na wirusa przed wniknięciem do komórki gospodarza, czyli wywiera bezpośrednie działanie wirusobójcze. Lipofilowy charakter olejku eterycznego umożliwia penetrację skóry i może być on używany do miejscowego leczenia infekcji opryszczkowych, Badając wirusa w liniach komórkowych i traktując go lotnymi składnikami olejku zauważono też hamowanie replikacji wirusa w komórce.
Melisa dla dzieci? Rodzic może rozważyć stosowanie naparu z melisy u dziecka. Tu jednak ważna uwaga! Jeśli dziecko boryka się z zaburzeniami snu, jest nerwowe lub zbytnio pobudzone to mogą być objawy wielu schorzeń. W takich przypadkach zawsze warto skonsultować się z lekarzem pediatrą!
Melisa lekarska w stanach dyslipidemii i cukrzycy
W organizmie istnieją swoiste receptory (dokładnie to receptory aktywowane proliferatorami peroksysomów (ang. peroxisome proliferators, activated receptors, PPAR), występujące w trzech zasadniczych izoformach (α, β/δ oraz γ), które mają znaczenie w przemianach metabolicznych lipidów i glukozy. Wpływ agonistyczny (wzbudzający działanie) na te receptory wykazują leki chemiczne stosowane w leczeniu farmakologicznym zbyt wysokiego poziomu trójglicerydów oraz za wysokiego poziomu glukozy we krwi u pacjentów z cukrzycą typu 2.
Właściwości agonistyczne w stosunku do PPAR wykazano także dla wybranych substancji pochodzenia roślinnego, zwłaszcza dla związków czynnych wchodzących w skład olejków eterycznych – karwakrol, tymol, geranyl, geraniol oraz flawonoidów – kemferol, kwercetyna.
Badania fitofarmakologiczne wykazały, że ekstrakty sporządzane z powszechnie występujących w terapii roślin, na przykład dyni, melisy lekarskiej, morwy białej lub cynamonowca pobudzają PPAR-α. Składniki czynne imbiru lekarskiego i żeń-szenia pobudzają natomiast PPAR-γ. Obserwacje te mogą skłaniać do badania przydatności wymienionych roślin w poprawie stanów dyslipidemii i cukrzycy.
W randomizowanym, podwójnie zaślepionym i kontrolowanym placebo badaniu zbadano wpływ wodno-alkoholowego ekstraktu Melisa officinalis (700 mg/dzień) na stan zdrowia 70 pacjentów z cukrzycą typu 2 i uzyskano poprawę w profilu lipidowym. Uznano, że jest to wyciąg skuteczny i co najważniejsze, bezpieczny.
Wyciąg z liści melisy wspomagająco w chorobie Alzheimera
W toku badań in vitro nad melisą stwierdzono, że jej składnik – apigenina (flawonoid neuroaktywny) – oddziałuje modulująco na receptory GABA, co warunkuje działanie przeciwlękowe i uspokajające ekstraktu. Inne badanie wykazało powinowactwo etanolowego ekstraktu do nikotynowych receptorów cholinergicznych. Jeszcze inne badanie wskazało na hamowanie enzymu acetylocholinoesterazy (AChE), który w organizmie rozkłada neuroprzekaźnik acetylocholinę.
Odwracalne inhibitory AchE mają znaczenie w objawowym leczeniu choroby Alzheimera. Wykonano więc badanie kliniczne z podwójnie ślepą próbą na 42 chorych, podając im przez 16 tygodni standaryzowany alkoholowy wyciąg z liści melisy (500 μg citralu/ml; 60 kropli w ciągu dnia). Stwierdzono, że niepokój towarzyszący chorobie ma wpływ na wyniki terapii. Jego występowanie było aż sześć razy rzadsze w grupie badanej niż w grupie kontrolnej.
Wyciąg z Melisa offiicinalis może być stosowany jako kuracja wspomagająca w leczeniu choroby Alzheimera.
Przeciwbólowe i przeciwzapalne właściwości melisy
Od dawna wielu naukowców bada właściwości lecznicze melisy. Prowadzono badania w celu określenia właściwości przeciwbólowych i przeciwzapalnych olejku z melisy i wyciągów etanolowych z pozytywnymi wynikami w różnych modelach bólu wywołanego chemicznie.
Niemowlętom karmionym piersią z objawami kolki podawano melisę i uzyskano poprawę po 1 tygodniu. Dzieje się tak, gdyż melisa wykazuje działanie rozkurczowe na mięśnie jelita.
Warto wiedzieć… melisa w ciąży? Jak najbardziej, ale przy zachowaniu środków ostrożności, o których piszemy w dalszej części artykułu. Wyciąg z Melissa officinalis redukuje bóle głowy i łagodzi ciążowe dolegliwości, takie jak mdłości. Kobiety w ciąży mogą sięgnąć, chociażby po popularny i łagodny napar z melisy.
Działanie antyoksydacyjne i neuroprotekcyjne melisy
W badaniach prowadzonych na zwierzętach zauważono, że ekstrakt wodny z melisy wykazuje działanie antyoksydacyjne i neuroprotekcyjne – łagodzi skutki stresu oksydacyjnego w mózgach myszy, prawdopodobnie przez obecność kwasu rozmarynowego, kwercetyny, kwasu galusowego i rutyny. W związku z tym w badaniu klinicznym podawano ten ekstrakt radiologom i stwierdzono, że znacznie poprawił się poziom stresu oksydacyjnego, a także zmniejszyły się uszkodzenia DNA.
Melisa skuteczna w łagodzeniu bólu menstruacyjnego
Badano również wpływ olejku melisowego na zmniejszenie bólu menstruacyjnego – uzyskano wyraźną poprawę w stosunku do grupy placebo. Właśnie dlatego, a także z powodu braku skutków ubocznych, stosowanie olejku melisowego w celu łagodzenia bolesnych dolegliwości menstruacyjnych wydaje się zasadne. Dodatkowo prostaglandyny powodujące skurcze mięśni gładkich macicy podczas menstruacji mogą powodować objawy tej samej natury w innych miejscach w organizmie, np. duszność z powodu skurczu oskrzeli, biegunkę z powodu zwiększonej perystaltyki czy nadciśnienie z powodu zwężenia naczyń.
Melisa wpływa rozkurczowo na mięśnie gładkie tętnic wieńcowych i oskrzeli. Z tego względu sugeruje się, że osoby chorujące na astmę mogą stosować olejek melisowy zamiast leków przeciwbólowych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Melisa przy zaburzeniach seksualnych u kobiet
Jedno z badań wykazało, że ekstrakt wodny Melissa officinalis ma korzystny wpływ na pobudzenie u kobiet z zaburzeniami pożądania seksualnego, nawilżenie, osiąganie orgazmu i satysfakcję z kontaktów seksualnych, a także redukuje ból i dysfunkcje w tym obszarze. Melisa może być więc skuteczną i bezpieczną metodą wspomagającą terapię zaburzeń seksualnych u kobiet.
Przeciwwskazania, czyli kiedy należy zachować ostrożność w stosowaniu melisy?
Melisa jest dobrze przebadanym ziołem. Liść melisy nie jest zaliczany do surowców o działaniu poronnym czy teratogennym, a badania genotoksyczne wykazały wyniki negatywne, co potwierdza także dostępna literatura. Warto jednak zachować ostrożność w jej stosowaniu, nie wykluczając ewentualnego działania pobudzającego i drażniącego macicę.
Należy wspomnieć także o doniesieniach związanych z wpływem melisy na pracę tarczycy. Hamuje ona bowiem wiązanie TSH do jego receptora, stąd stosowana przez dłuższy czas i w dużych dawkach może rozregulowywać pracę tarczycy.
Niektóre osoby mogą być uczulone na olejek melisowy, nawet nie będąc tego świadomym. Po jego zastosowaniu może pojawić się u nich rumień, świąd czy pokrzywka. Dlatego przed pierwszym użyciem olejku warto wykonać próbę uczuleniową, nanosząc go na niewielki obszar skóry. Jeśli nie wystąpi żadna reakcja alergiczna, można śmiało korzystać z prozdrowotnych właściwości olejku.
Jak przygotować melisę?
Najłatwiej jest spożywać napar z melisy przygotowany z jednej łyżki dobrego gatunku zioła, zalanego jedną szklanką wrzątku. Zioło parzymy 20-30 minut pod przykryciem. Olejek melisowy dawkujemy jednorazowo – po 5 kropli. Można sporządzić też nalewkę w stosunku 1:5 z alkoholem 40-60%. Pozostawiamy ją co najmniej na 7 dni. Można ją zażywać w razie potrzeb 1-3 razy dziennie po 5-10 ml na pół szklanki wody.
Liść melisy jest też składnikiem wielu mieszanek ziół – w różnych wskazaniach. Tradycyjne zastosowania melisy znajdują potwierdzenie we współczesnych badaniach farmakologicznych. Dalsze badania powinny nam przybliżyć mechanizmy działania, ewentualne działania niepożądane, potencjalne interakcje z lekami chemicznymi czy innymi związkami czynnymi.
Dotychczasowe dane wskazują, że melisa jest dobrym lekiem na wiele chorób, zwłaszcza lęk i niektóre zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Wyciągi, napary i herbaty z melisy mają wiele prozdrowotnych właściwości, z których warto czerpać! Nie zapominajmy o tym.
Znajdź inne >> ZIOŁA NA USPOKOJENIE
Bibliografia
- Melissa officinalis L: A Review Study With an Antioxidant Prospective Sepide Miraj, Rafieian-Kopaei, Sara Kiani.
- Safety and efficacy of Melissa officinalis (lemon balm) on ApoA-I, Apo B, lipid ratio and ICAM-1 in type 2 diabetes patients: A randomized, double-blinded clinical trial. Asadi A, Shidfar F, Safari M, Malek M, Hosseini AF, Rezazadeh S, Rajab A, Shidfar S, Hosseini S.
- The effects of Melissa officinalis (lemon balm) pretreatment on the resistance of the heart to myocardial injury. Joukar S, Asadipour H, Sheibani M, Najafipour H, Dabiri S.
- Melissa officinalis L. – A review of its traditional uses, phytochemistry and pharmacology. Abolfazl Shakeri, Amirhossein Sahebkar, Behjat Javadi.
- A Comparative Study of Melissa officinalis Leaves and Stems Ethanolic Extracts in terms of Antioxidant, Cytotoxic, and Antiproliferative Potential. Elena-Alina Moaca, Claudia Farcas, Alexandra Ghitu, Dorina Coricovac, Ramona Popovici, Nela-Loredana Caraba-Meita, Florina Ardelean, Diana Simona Antal, Cristina Dehelean and Stefana Avram.
- Anxiolytic and antidepressant-like effects of Melissa officinalis (lemon balm) extract in rats: Influence of administration and gender. Taiwo AE, Leite FB, Lucena GM, Barros M, Silveira D, Silva MV, Ferreira VM.
- The Effect of Melissa Officinalis Extract on the Severity of Primary Dysmenorrha. Parvaneh Mirabi, Mahshid Namdari, Seideh Hanieh Alamohorda and Faraz Mojab
- Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy pod redakcją doc. dr hab. Aleksandra Ożarowskiego
- In vitro assay of thyroid disruptors affecting TSH-stimulated adenylate cyclase activity. Santini F, Vitti P, Ceccarini G, Mammoli C, Rosellini V, Pelosini C, Marsili A, Tonacchera M, Agretti P, Santoni T, Chiovato L, Pinchera A
- In Vivo Potential Anti-Inflammatory Activity of Melissa officinalis L. Essential Oil. Amina Bounihi, Ghizlane Hajjaj, Rachad Alnamer, Yahia Cherrah and Amina Zellow.
- Effect of Melissa officinalis (Lemon balm) on Sexual Dysfunction in Women: A Double- blind, Randomized, Placebo-controlled Study.
- Zahra Darvish-Mofrad-Kashani, Elham Emaratkar, Fataneh Hashem-Dabaghian, Fatemeh Emadi, Firoozeh Raisi, Jale Aliasl, Mohammad Kamalinejad, Sayed Abbas Hasheminejad, Tahere Eftekhar and Nafise Zafarghandi
- Substancje bioaktywne oraz aktywność antyoksydacyjna bazylii pospolitei (Ocimum basilicum L.) i melisy lekarskiej (Melissa officinalis L.). Renata Nurzyńska-Wierdak, Grażyna Zawiślak.
- Neuroaktywne związki roślin leczniczych z rodziny Lamiaceae wykazujące potencjalne korzystne działanie w leczeniu choroby Alzheimera. Marcin Ożarowski, Przemysław Ł Mikołajczak, Teresa Bobkiewicz-Kozłowska, Radosław Kujawski, Przemysław M Mrozikiewicz.
