Stan zapalny w organizmie. Jak go rozpoznać i jakie badania warto wykonać?

Stan zapalny, zarówno ostry i krótkotrwały, jak i ten przewlekły, który daje początek wielu chorobom, to niezwykle szeroki i istotny temat. Kontakt z drobnoustrojami chorobotwórczymi, niedokrwienie, urazy, poparzenia i wiele innych czynników zmuszają organizm do obrony. Toczący się w organizmie stan zapalny jest naturalną odpowiedzią obronną organizmu na ten stan rzeczy. Często nie zwracamy uwagi na sygnały, które wysyła nam organizm, a które mogą świadczyć właśnie o rozwijającym się stanie zapalnym. Dlatego też odpowiednia diagnostyka pozwala nie tylko rozpoznać zapalenie, ale znaleźć także jego przyczynę. Co więc powinno wzbudzić nasz niepokój i jakie badania powinniśmy wykonać w pierwszej kolejności? Kiedy powinniśmy działać szybko, a kiedy możemy pozwolić sobie na długotrwałą analizę? I czy przewlekły, nie zawsze dający konkretne objawy, stan zapalny powinien budzić obawy?

aktualizacja: 02’2023

Czym jest stan zapalny?

O stanie zapalnym możemy mówić, gdy mamy do czynienia z dynamiczną reakcją organizmu na czynnik uszkadzający. Owej reakcji towarzyszy wieloetapowa, uogólniona lub miejscowa, odpowiedź biochemiczna bądź immunologiczna. W wyniku oddziaływania czynnika wyzwalającego reakcję zapalną dochodzi do całej kaskady zdarzeń, zaczynając od odpowiedzi komórek (związanej z migracją i adhezją), przez pojawienie się charakterystycznych mediatorów zapalnych (np. białka ostrej fazy, cytokin, prostaglandyn), kończąc na aktywacji układu krzepnięcia i fibrynolizy oraz ewentualnej produkcji przeciwciał.

Reakcja zapalna – objawy miejscowe i uogólnione

Reakcji zapalnej mogą towarzyszyć objawy miejscowe lub uogólnione. Odczyn zapalny może więc przybierać różne formy.

Objawy miejscowe

• zaczerwienienie (rubor), które wynika ze zwiększonego przepływu krwi w rejonie zapalenia
• obrzmienie (tumor) wynikające z wycieku białek i komórek z naczyń krwionośnych do otaczających tkanek
• ból (dolor), który powstaje w wyniku pobudzenia receptorów bólowych
• ocieplenie (calor), które wynika ze zwiększonego przepływu krwi w zmienionym zapalnie rejonie
• utrata funkcji (functio laesa) – częściowa lub całkowita

Objawy uogólnione (rzutujące na funkcjonowanie całego organizmu)

• gorączka
• uczucie „łamania w kościach”

Stan zapalny – rozpoznanie

Celem diagnostyki laboratoryjnej stanu zapalnego jest nie tylko jego potwierdzenie, ale także określenie nasilenia reakcji zapalnej oraz finalna ocena skuteczności leczenia. Odpowiednia diagnostyka laboratoryjna stanu zapalnego pozwala na określenie zapalnej lub niezapalnej przyczyny towarzyszących mu objawów, np. bólu brzucha, a także wstępne określenie źródła zakażenia, tj. bakteryjnego lub wirusowego.

W przypadku diagnostyki laboratoryjnej stanu zapalnego, jak i w przypadku oznaczeń wykonywanych podczas diagnostyki innych chorób, poleca się wykonywanie badań rano, na czczo. Jeśli zachodzi potrzeba powtórzenia badań, pobranie kolejnego materiału powinno odbyć o tej samej porze dnia.

Niestety bardzo często przestrzeganie tej zasady jest niemożliwe. Wyobraźmy sobie, chociażby niemowlę, które w ciągu nocy niespodziewanie zaczęło wysoko gorączkować. Powinniśmy wówczas działać szybko. W takiej sytuacji wynik badań laboratoryjnych interpretuje lekarz, biorąc pod uwagę zarówno czas pobrania, jak i taką okoliczność, że dziecko wcześniej  zjadło posiłek.

Musimy także pamiętać, że wiele osób często nie ma świadomości, że w ich organizmie toczy się przewlekły proces zapalny. Zwykle nie daje on jeszcze konkretnych objawów, powodując jedynie uczucie zmęczenia i rozbicia. Z tego właśnie względu tak podkreśla się znaczenie regularnych badań. Pamiętajmy, że przewlekłe zapalenie, wywoływane m.in. długotrwałym i silnym stresem, to wrota dla infekcji i wielu innych chorób.

Diagnostyka stanu zapalnego – wykonywane oznaczenia

Już na samym początku omawiania tematu diagnostyki laboratoryjnej stanu zapalnego nasuwa się pytanie: jakie oznaczenia należy wykonać w pierwszej kolejności?

Wśród badań laboratoryjnych, wykorzystywanych w diagnostyce stanów zapalnych wymienia się:

• morfologię krwi obwodowej, ze szczególnym uwzględnieniem oceny białych krwinek
• oznaczenia białek ostrej fazy, m.in.:
  – CRP
  – haptoglobinę
  – białko amyloidowe A
  – ferrytynę
  – albuminy
  – prokalcytoninę (PCT)
  – odczyn Biernackiego (OB)
  – interleukinę 6 (IL-6)
  – interleukinę 1 (IL-1)
  – TNF-alfa
  – presepsynę (sCD14-ST)
  – stężenia rozpuszczalnych form cząstek adhezyjnych (sICAM-1, sVCAM-1)
  – interleukinę 23 (IL-23)
  – adipocytokiny
  – ocenę liczby receptorów CD64 na neutrofilach
  

Dodatkowo poleca się wykonanie badania ogólnego moczu wraz z oceną osadu, a w przypadku pojawienia się bakterii, także posiewu moczu. Zawsze szczególną uwagę powinno zwrócić pojawienie się białka w moczu (co może mieć miejsce np. przy gorączce charakterystycznej dla ostrych stanów zapalnych) oraz leukocytów. Najpopularniejsze markery stanu zapalnego to jednak odczyn Biernackiego (OB) i białko C-reaktywne (CRP). To właśnie te wskaźniki stanu zapalnego oznacza się najczęściej.

Morfologia krwi obwodowej

Morfologia krwi obwodowej to jedno z podstawowych badań diagnostycznych. W przypadku diagnostyki stanu zapalnego naszą uwagę przykuwają białe krwinki (white blood cells – WBC). To właśnie WBC stanowią pierwszy trop w poszukiwaniu ewentualnego stanu zapalnego. Ocenie podlega zarówno całkowita ilość białych krwinek (inaczej leukocytów), jak i ocena poszczególnych populacji (neutrofili, limfocytów, eozynofilii, bazofili czy monocytów). 

Warto wiedzieć, że prawidłowe wartości WBC, mieszczące się w zakresach wartości referencyjnych, pozwalają  z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić brak choroby, co oczywiście nie jest w 100% regułą. 

Nie każdy także wie, że zarówno posiłek, jak i pora dnia mogą wpływać na wynik. Posiłek może, choć nie musi, aktywować tzw. „brzuszną pulę neutrofilii”, co znajdzie odzwierciedlenie w wyniku. Pamiętajmy także, że przy pobraniu krwi włośniczkowej tj. z palca, co ma miejsce szczególnie często u dzieci, wynik będzie się różnić od wyniku uzyskanego  z próbki pobranej z krwi żylnej. 

UWAGA! Fizjologicznie wzrost WBC obserwuje się także w ciąży. Wartości referencyjne różnią się także w zależności od płci oraz wieku. Dla większości populacji jego zakres wynosi 4000-10000 leukocytów/mm³. 

W przypadku ostrego zapalenia wywołanego przez bakterie zwiększy się ilość neutrofili, a często także metamielocytów, czyli młodszych form neutrofili. Ponadto wartości WBC bliskie górnej granicy wartości referencyjnych mogą wskazywać na toczący się proces zapalny, jednak nie dają podstawy do jednoznacznego stwierdzenia, czy rzeczywiście mamy z nim do czynienia. Stan zapalny potwierdza się wówczas dzięki oznaczeniu prokalcytoniny lub CRP. Warto mieć na uwadze także, że istnieją infekcje bakteryjne niewywołujące owego charakterystycznego wzrostu neutrofili. Wymienia się wśród nich m.in. dur brzuszny. Z kolei wzrost limfocytów może wskazywać na zakażenie wirusowe. 

Pamiętajmy jednak, że oprócz wyników badań niezwykle istotne są kliniczne objawy zapalenia. Dopiero ich zestawienie umożliwia lekarzowi postawienie trafnej diagnozy.

Wskazówka: wybierajmy morfologię krwi wraz z rozmazem. Wówczas, oprócz oceny elementów morfotycznych krwi na aparacie, diagnosta laboratoryjny wykona rozmaz krwi i dokona mikroskopowej oceny zliczając poszczególne komórki. To szczególnie istotne właśnie w diagnostyce stanów zapalnych.

Białka ostrej fazy

Mowa tu o całej grupie białek surowicy krwi syntetyzowanych przez wątrobę. Zmiana ich stężenia jest odpowiedzią na działanie konkretnego bodźca zapalnego. Na wytwarzanie białek w surowicy krwi wpływają tzw. cytokiny prozapalne, które stanowią jeden z kluczowych elementów odpowiedzi immunologicznej.

Wyróżnia się: dodatnie białka ostrej fazy – ich stężenie wzrasta w przebiegu stanu zapalnego oraz ujemne białka ostrej fazy, których stężenie spada w trakcie  zapalenia. 

Wśród dodatnich białek ostrej fazy można wymienić:

• CRP
• ferrytynę
• prokalcytoninę 
• hepcydynę
• haptoglobinę
• surowiczy amyloid A
• plazminogen
• kwaśną alfa₁-glikoproteinę
• fibrynogen
• ceruloplazminę
• białka dopełniacza
• Alfa₁-antychymotrypsynę oraz alfa₁-antytrypsynę
• Alfa₂-makroglobulinę

Wśród ujemnych białek ostrej fazy można wymienić:

• albuminę
• transferynę
• fibronektynę
• Apo-A1

Trzeba mieć jednak na uwadze fakt, że nie wszystkie oznaczenia białek ostrej fazy mają znaczenie kliniczne. Najważniejsze są białka, których stężenie bardzo dynamicznie zmienia się podczas toczącego się stanu zapalnego. Ponadto, w niektórych sytuacjach klinicznych wykonuje się także proteinogram, czyli elektroforetyczny rozdział białek surowicy krwi. Nie jest to jednak postępowanie rutynowe i z całą pewnością nie jest to badanie, które poleca się wykonywać w pierwszej kolejności. 

Białko C-reaktywne (CRP)

Białko C-reaktywne to jedno z białek ostrej fazy. Jego oznaczenie należy najpopularniejszych oznaczeń wśród markerów stanu zapalnego związanego z infekcjami czy martwicą (np. przy zawale mięśnia sercowego). 

Co może wpłynąć na wynik CRP?

• spożycie bogatego w tłuszcze posiłku
• palenie papierosów
• spożycie alkoholu
• stosowanie hormonalnej terapii zastępczej
• leczenie statynami
• stosowanie witaminy B3
• otyłość

Warto wiedzieć, że istnieje także możliwość wykonania oznaczenia hsCRP. To wysokoczuła metoda oznaczenia CRP, którą wykorzystuje się m.in. w diagnostyce zawału mięśnia sercowego.

Wartości referencyjne CRP

• do 14. dnia życia 0,3–5,8 mg/l
• od 15. dnia życia do 15 lat 0,1–0,9 mg/l
• 15–19 lat 0,1–1,6 mg/l
• >19 lat 0–2 mg/l

Warto także wiedzieć, że wartość CRP wzrasta dopiero po około 2h od zadziałania czynnika odpowiedzialnego za zapalenie. Znaczny wzrost jego poziomu obserwuje się zazwyczaj po 24-48 godzinach. Jeśli po upływie tego czasu wartość CRP utrzymuje się w zakresie wartości referencyjnych, z dużym prawdopodobieństwem można podejrzewać, że mamy do czynienia z infekcją. Mówi się także, że wartości CRP w zakresie do 100  mg/L są charakterystyczne dla ograniczonych (lokalnych) stanów zapalnych. Z kolei wyższe niż 100 mg/L towarzyszą rozległym i uogólnionym stanom zapalnym.

Z drugiej strony często mówi się także, że niższe wartości CRP (do 50-100 mg/L) wskazują na zakażenie wirusowe, a wyższe niż 100 mg/L na infekcję bakteryjną. Nie jest to jednak reguła, która zawsze znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Nie powinna być więc podstawą do rozpoznania lub rozróżnienia infekcji wirusowej od bakteryjnej. Niezależnie więc od przyczyny, przy podejrzeniu stanu zapalnego ZAWSZE warto oznaczyć CRP, a po interpretację wyniku udać się do specjalisty.

Prokalcytonina (PCT)

Prokalcytonina to jedno z białek ostrej fazy wytwarzane w odpowiedzi na zakażenie. Jej syntetyzowanie w stanach zapalnych stymulują zarówno toksyny bakteryjne, jak i mediatory reakcji zapalnej. W związku z tym rutynowo oznacza się prokalcytoninę (PCT) w celu monitorowania skuteczności leczenia infekcji bakteryjnej. 

Prokalcytonina (PCT) to jeden z najbardziej wszechstronnych i precyzyjnych markerów stanu zapalnego, wykorzystywany:

• w diagnostyce i różnicowaniu stanów zapalnych
• w diagnostyce i stratyfikacji zakażeń bakteryjnych tj. sepsy, ciężkiej sepsy czy szoku septycznego
• do monitorowania skuteczności leczenia podczas antybiotykoterapii
• w celu określenia rokowań pacjenta oraz prognozowania nasilenia choroby

W trakcie toczącego się stanu zapalnego różnego rodzaju mediatory zapalne oraz toksyny bakteryjne stymulują produkcję i wydzielanie PCT przez komórki. PCT to niezwykle przydatny marker zakażeń bakteryjnych – synteza PCT jest hamowana przez interferon wydzielany przy infekcji wirusowej. Wyniki ≥0,15 ng/ml uznaje się za nieprawidłowe (z wyjątkiem noworodków poniżej 3 doby życia). Warto wiedzieć, że stężenie PCT będzie wzrastać także w przypadku infekcji pasożytniczych i grzybiczych.

W porównaniu do CRP wzrost stężenia PCT obserwuje się znacznie wcześniej. Stąd też niekiedy można uzyskać wyniki z podniesionymi wartościami PCT przy jednoczesnych prawidłowych wartościach CRP. Wskaźnik PCT często wykorzystuje się jako marker służący nie tylko do różnicowania przyczyny stanu zapalnego, ale także jako element prognostyczny jego rozwoju, stopnia nasilenia oraz uogólnienia rokowań, a nawet określenia ryzyka śmierci. Co więcej, PCT to także dobry wskaźnik oceny skuteczności leczenia. 

Niestety, niemalże jak każdy inny marker stanu zapalnego, PCT ma swoje ograniczenia. Jego wartości PCT mogą być zmienione u pacjentów z ciężkimi oparzeniami, po urazach, w chorobach nowotworowych czy po zabiegach chirurgicznych. Niemniej jednak znamienne wzrosty stężeń PCT są bardzo charakterystyczne i specjaliści bardzo chętnie posługują się tym oznaczeniem. 

Podsumowując: 

• w infekcjach bakteryjnych oraz w przebiegu sepsy następuje szybki i wysoce swoisty wzrost stężenia PCT 
• wartości stężenia PCT w przebiegu sepsy są zwykle większe niż 0,5- 2 ng/ml i często osiągają wartości pomiędzy 10, a 100 ng/ml lub nawet wyższe w indywidualnych przypadkach
• poziomy PCT są zwykle niskie w przypadku infekcji wirusowych, przewlekłych stanów zapalnych lub chorób o podłożu autoimmunologicznym
• PCT pozwala na różnicowanie pomiędzy różnymi stanami klinicznymi a ciężką infekcją bakteryjną czy sepsą
• duży spadek ~50% stężenia PCT w ciągu doby, przez kilka kolejnych dni jest wskaźnikiem powodzenia antybiotykoterapii  
• trwałe utrzymywanie się podwyższonego poziomu lub dalszy wzrost stężenia PCT jest wskaźnikiem niekontrolowanego procesu infekcyjnego, uzasadniającym powtórną ocenę strategii terapeutycznej

Fibrynogen

Podobnie jak wcześniej opisywane markery, fibrynogen to także dodatnie białko ostrej fazy i czynnik krzepnięcia. Stężenie fibrynogenu u osoby zdrowej powinno mieścić się w zakresie 1,5-3,5 g/L. Natomiast w przypadku stanu zapalnego wartości te mogą być około 10-krotnie wyższe. Nie jest to więc tak znamienny wzrost, jak w przypadku PCT. Niemniej jednak podniesione wartości stężeń utrzymują się do około dwóch tygodni, stąd też nie jest to najlepszy marker do monitorowania rozwijającego się stanu zapalnego czy kontrolowania postępów leczenia.

Fibrynogen to białko, które oprócz wykorzystania w diagnostyce stanów zapalnych, oznacza się także w przypadku oceny układu krzepnięcia i fibrynolizy. 

Na wynik mogą wpływać: 

• ciąża
• stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej
• palenie papierosów
• intensywny wysiłek fizyczny

Co ciekawe, na oznaczenie, poza porą dnia (poleca się wykonywać oznaczenie rano, na czczo), może mieć wpływ także pora roku. Wyższe stężenia fibrynogenu obserwuje się zimą. Znacząco wyższe stężenie fibrynogenu będzie charakterystyczne także dla chorób nowotworowych, zwłaszcza w przypadku rozsianych zmian, a także u osób po udarze czy w ostrych zespołach wieńcowych.

Odczyn Biernackiego (OB)

Odczyn OB (ang. erythrocyte sedimentation rate – ESR) to bardzo proste badanie, polegające na ocenie szybkości opadania erytrocytów w pobranej próbce krwi.  W przypadku zapalenia dochodzi do promowania zmiany kształtu (rulonizacji) erytrocytów lub ich łączenia w agregaty, co skutkuje zwiększeniem szybkości opadania. Pomimo że jest to dość nieswoisty marker, samo badanie jest proste i niedrogie, przez co bardzo często wykonywane. Wartości OB mogą ulec zmianie w wielu sytuacjach, a oznaczenie CRP czy PCT znacznie bardziej czułymi markerami stanu zapalnego. 

Ponadto na wartości OB wpływa bardzo wiele czynników, takich jak wiek, płeć, a nawet dzień cyklu miesiączkowego. Podwyższone wartości OB mogą występować także w ciąży, podczas stosowania doustnej antykoncepcji hormonalnej i w trakcie przyjmowania niektórych leków.

Wartości referencyjne OB

Wartości referencyjne OB mieszczą się w zakresach:

• kobiety: 18–60 lat: <12 mm/h;  >60 lat: <20 mm/h
• mężczyźni: 18–60 lat: <10 mm/h; >60 lat: <15 mm/h
• dzieci powyżej pół roku: 3–13 mm/h
• niemowlęta do 6 miesiąca życia: 12-17 mm/h
• noworodki (do 28 dnia życia): 0-2 mm/h

Warto wiedzieć: trzycyfrowe wartości OB są bardzo charakterystyczne dla szpiczaka mnogiego.

Odczyn Biernackiego to oznaczenie w które nie ingeruje się chemicznie (ocenia parametru fizycznego jakim jest opad erytrocytów), a na wynik tego oznaczenia mogą mieć wpływ chociażby obfitszy posiłek czy gorąca kąpiel. 

Pamiętajmy także, że zastosowanie przed badaniem leków przeciwzapalnych (ibuprofen, aspiryna) może spowodować, że oznaczenie OB będzie mieścić się w zakresie wartości referencyjnych, pomimo toczącego się stanu zapalnego. Leki przeciwzapalne mogą więc zaburzać wyniki badań.

Interleukina szósta (IL-6)

Interleukina 6 to jedna z cytokin o wielokierunkowym działaniu, wydzielana pod wpływem innej interleukiny (IL-1). To właśnie IL-6 stymuluje produkcję białek ostrej fazy opisywanych wyżej. Jak więc nietrudno się domyślić, stężenie IL-6 podczas toczącego się  stanu zapalnego rośnie znacznie szybciej niż poziom CRP czy  innych białek ostrej fazy. 

Warto jednak mieć na uwadze fakt, że jest to jeden z „młodszych” markerów stanu zapalnego, a rutynowe oznaczanie IL-6 odbywa się dopiero od niedawna. Stąd też pewne trudności z podaniem jednoznacznych wartości referencyjnych (różne laboratoria przyjmują różne zakresy) w zależności od wieku. Zazwyczaj jednak są to wartości poniżej 1,8 pg/ml.

Co więcej, oznaczenie IL-6 jest niezwykle przydatne w diagnostyce sepsy, gdzie liczy się każda minuta. Niemniej jednak oficjalne standardy postępowania nie uwzględniają tego oznaczenia. 

Inne oznaczenia służące rozpoznaniu stanu zapalnego

Białko chemotaktyczne monocytów (MCP-1) 

MCP-1 to chemokina, która przyczynia się do postępu ogólnoustrojowej reakcji zapalnej i rozwoju dysfunkcji wielu narządów. Jej oznaczenie wykorzystuje się przede wszystkim do oceny rokowania pacjentów z poważnym stanem zapalnym czy sepsą. 

Rozpuszczalny receptor dla urokinazowego aktywatora plazminogenu (suPAR) 

SuPAR to receptor, który znajdziemy na wielu różnych typach komórek odgrywających rolę w reakcji zapalnej.

Presepsyna (rozpuszczalny podtyp cząsteczki CD14: sCD14-ST)

Presperyna to glikoproteina, którą znajdziemy na powierzchni komórek żernych w postaci receptora dla lipopolisacharydów (toksyn produkowanych przez bakterie). Według badań to bardzo przydatny marker, który może znaleźć zastosowanie we wstępnym rozpoznaniu i stratyfikacji ryzyka sepsy oraz w odróżnieniu infekcji bakteryjnych Gram-dodatnich od Gram-ujemnych.

Pro-adrenomodulina (pro-ADM) 

Pro-ADM ma wysoką dokładność prognostyczną dla stopnia ciężkości procesu zapalnego i może być stosowany do przewidywania ryzyka zgonu szpitalnego u pacjentów z sepsą.

Przewlekły stan zapalny 

Nie zapominajmy także o możliwym, często tlącym się, przewlekłym stanie zapalnym, który może być przyczyną rozwoju wielu chorób. Wśród nich można wymienić m.in.: 

• miażdżycę
• zespół jelita drażliwego (IBS)
• zapalenia stawów
• nowotwory
• depresję

Przewlekły stan zapalny wynika zazwyczaj z nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego. Nie wiadomo jednak, jaki czynnik podtrzymuje przewlekłe zapalenie w ludzkim organizmie. Pamiętajmy, że bardzo duży wpływ na jego powstanie ma:

• sposób odżywiania
• stres
• nadużywanie leków
• zbyt mała ilość snu
• brak aktywności fizycznej
• niekiedy mogą to być również określone predyspozycje genetyczne

Ostry stan zapalny trwa przeważnie kilka dni i przebiega dość gwałtownie, lecz po usunięciu przyczyny znika właściwie bez żadnej szkody dla organizmu. Pamiętajmy jednak, że niekiedy zdarza się, że ostry stan zapalny może przerodzić się w przewlekły stan zapalny, określany jako zjawisko patologiczne. Proces ten może wydłużyć się nawet do kilku miesięcy, a nawet lat. W efekcie przewlekłe zapalenie prowadzi do ciągłej stymulacji układu immunologicznego i niszczenia tkanek w miejscu, gdzie się toczy. W niektórych przypadkach dochodzi również do rozprzestrzeniania się cytokin prozapalnych w całym ustroju. Wówczas zaczynamy odczuwać pewne dolegliwości, których zwykle nie łączymy z procesem zapalnym. Należy do nich m.in. migrena oraz zespół przewlekłego zmęczenia. 

Co więcej, przewlekłe zapalenie nie daje zazwyczaj konkretnych, silnych objawów. Niekiedy pacjenci zupełnie nie zwracają uwagi na swoje dolegliwości, traktując je jako normalną część swojego życia. Bardzo często próbują łagodzić objawy stanu zapalnego środkami przeciwbólowymi, co w konsekwencji może prowadzić do rozwoju wielu schorzeń, takich jak cukrzyca, depresja czy zespół przewlekłego zmęczenia. 

Nie lekceważmy więc żadnych objawów. Badajmy się, a w przypadku nieprawidłowych wyników koniecznie niezwłocznie konsultujmy się ze specjalistami. Pamiętajmy także, że istnieje także ryzyko rozwoju przewlekłych stanów zapalnych, które mogą prowadzić do rozwoju wielu poważnych chorób. 

Sprawdź także czym jest amyloidoza, jak ją rozpoznać i jak leczyć.

Bibliografia

1. AZZINI, Anna Maria, et al. A 2020 review on the role of procalcitonin in different clinical settings: an update conducted with the tools of the evidence based laboratory medicine. Annals of translational medicine, 2020, 8.9.
2. DEMBIŃSKA-KIEĆ, Aldona; NASKALSKI, Jerzy W.; SOLNICA, Bogdan. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Edra Urban & Partner, 2017.
3. PILACZYŃSKA-CEMEL, Marta, et al. Analiza poziomu wybranych parametrów stanu zapalnego, krążących kompleksów immunologicznych oraz związanych z nimi wskaźników (neutrofi l/limfocyt, płytki/limfocyt, CRP/KKI) w raku płuc. 2019.
4. SIKORA, JANUSZ PIOTR; KWIATKOWSKA, RÓŻA. Przydatność kliniczna oznaczania stężenia białka C-reaktywnego i prokalcytoniny w diagnostyce i monitorowaniu zespołu uogólnionej odpowiedzi zapalnej. Alergia Astma Immunologia, 2005, 10.2: 63-68.
5. JABŁOŃSKA, Magdalena K. Podprogowy przewlekły stan zapalny: przyczyna czy skutek występowania chorób i starzenia się organizmu?. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2015, 5.1.
6. PRASAD, Kailash. C-reactive protein (CRP)-lowering agents. Cardiovascular drug reviews, 2006, 24.1: 33-50.
7. ODA, Eiji; KAWAI, Ryu. Comparison between high-sensitivity C-reactive protein (hs-CRP) and white blood cell count (WBC) as an inflammatory component of metabolic syndrome in Japanese. Internal medicine, 2010, 49.2: 117-124.
8. DYMICKA-PIEKARSKA, Violetta; WASILUK, Alicja. Prokalcytonina (PCT), współczesny wskaźnik infekcji i stanów zapalnych. Postepy Hig Med Dosw (online), 2015, 69: 723-728.
9. LIS, Kinga. Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś. Diagnostyka Laboratoryjna, 2012, 48.2.
10. ZANDSTRA, Judith; JONGERIUS, Ilse; KUIJPERS, Taco W. Future biomarkers for infection and inflammation in febrile children. Frontiers in immunology, 2021, 12.
11. BALLANTYNE, Christie M.; NAMBI, Vijay. Markers of inflammation and their clinical significance. Atherosclerosis Supplements, 2005, 6.2: 21-29.
12. GERMOLEC, Dori R., et al. Markers of inflammation. Immunotoxicity Testing, 2018, 57-79.
13. OBERHOFFER, Mathias, et al. Outcome prediction by traditional and new markers of inflammation in patients with sepsis. 1999.
14. ANGELETTI, Silvia, et al. Diagnostic and prognostic role of procalcitonin (PCT) and MR‐pro‐Adrenomedullin (MR-pro ADM) in bacterial infections. Apmis, 2015, 123.9: 740-748.
15. CHENEVIER-GOBEAUX, Camille, et al. Presepsin (sCD14-ST), an innate immune response marker in sepsis. Clinica chimica acta, 2015, 450: 97-103.