Zawał serca, który zalicza się do ostrych zespołów wieńcowych (OZW) jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów na całym świecie. Następuje w chwili zamknięcia światła tętnicy, przez co przepływ krwi do mięśnia serca jest niemożliwy. O rodzajach ostrych zespołów wieńcowych i zagrożeniach jakie niosą mówi prof. dr hab. n. med. Robert Gil, kardiolog kierownik Kliniki Kardiologii Inwazyjnej Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie.
aktualizacja: 02’2021
Czym jest zawał serca?
Ostre zespoły wieńcowe to grupa schorzeń objawiających się nagłym upośledzeniem przepływu krwi w tętnicach wieńcowych, które zaopatrują serce w tlen i składniki odżywcze. Wyróżnia się trzy typy chorób:
- niestabilną dławicę piersiową, czyli upośledzenie przepływu krwi w tętnicy bez całkowitego zamknięcia uszkodzonej blaszki wieńcowej
- zawał serca bez uniesienia odcinka ST-NSTEMI,
- zawał serca z uniesieniem odcinka ST-NSTEMI.
Zawał to martwica mięśnia, nie tylko serca, a także innych organów. Zablokowanie napływu krwi dostarczającej substraty energetyczne do mięśnia sercowego powoduje obumarcie narządu.
Zawał jest zjawiskiem dynamicznym. Światło tętnicy dostarczającej odpowiednią ilość krwi do mięśnia sercowego nagle się zamyka. Dzieje się tak z różnych względów począwszy od genetyki poprzez infekcje aż po wysiłek fizyczny. Im mniejsza tętnica, tym mniejszy obszar ulega zwałowi.
Pamiętaj! Zawał zawałowi nierówny.
Jeszcze pod koniec XX w. mówiono o leczeniu zawału, lecz dziś mówimy o terapii ostrych zespołów wieńcowych, ponieważ zawał przybiera różne formy zależne od miejsca zamknięcia tętnicy. Duży zawał oznacza dużo większe problemy. Serce potrafi odpowiednio skondensować blokadę małej tętnicy. Jeśli następuje utrata mięśnia i siła skurczowa lewej komory obniża się, to skutki zwału będą znacznie większe.
Klasyczne pojęcie zawału nie mieści się w szerokim spektrum zmian, które zachodzą w tętnicach wieńcowych, dlatego diagnostyka ostrych zespołów wieńcowych nie jest łatwa.
Jak rozpoznać zawał serca?
Jak rozpoznać, że mamy do czynienia z zawałem serca? Nie ma tu ściśle określonych objawów, które umożliwią stuprocentowe rozpoznanie zawału, jednak warto wiedzieć, że klasycznym i częstym objawem jest ból w klatce piersiowej. Ponadto mogą pojawić się uporczywe dolegliwości w obrębie jamy brzusznej, a także ból stawów oraz migrena. Zawał serca nie musi dawać bolesnych objawów!
Nawet intensywny wysiłek fizyczny może powodować nietypową formę zawału, którego objawy są niepozorne i mogą przypominać symptomy grypy lub anginy, dlatego bardzo łatwo pomylić je z innymi dolegliwościami: zapaleniem płuc, przepukliną przełykową, a nawet promieniującymi bólami kręgosłupa!
Test nitroglicerynowy. Przeżytek czy dobry sposób na ocenę układu krążenia?
Test pochyleniowy z zastosowaniem nitrogliceryny należy obecnie do rzadkości, a samo badanie może zakończyć się utratą przytomności.
W rozpoznaniu zawału serca ważne są zmiany w dynamice najbardziej czułych enzymów wskaźnikowych. Dzięki badaniom anatomopatologicznym i patofizjologicznym wiemy, że komórka mięśnia sercowego nie obumiera (troponiny) natychmiast i może przejść z metabolizmu tlenowego na beztlenowy.
Czas, podczas którego można przywrócić sercu prawidłowe funkcje jest stosunkowo krótki – wynosi około 1h.
Warto to wiedzieć! do 4 godzin od zamknięcia tętnicy komórki nie rozpadają się. Po upływie tego czasu nie można uratować mięśnia sercowego.
Do najczęstszych metod diagnostyki należy EKG serca, które wykonuje się przy każdym podejrzeniu zawału. Warto jednak wiedzieć, że w przypadku braku objawów i zmian wskazujących na zawał, po kilkudziesięciu minutach należy powtórzyć badanie, aby uzyskać stuprocentową pewność.
Wiek i płeć. Jaki mają wpływ na występowanie na ostrych zespołów wieńcowych?
Wiek zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca, który zwykle dotyka osoby starsze. Nie oznacza to jednak, że młodym ludziom nie grozi martwica mięśnia sercowego!
Proces powstawania blaszek miażdżycowych w podeszłym wieku nasila się. Im większa ilość blaszek, tym większe prawdopodobieństwo pęknięcia skutkującego zakrzepem.
W medycynie istnieje zjawisko zwane paradoksem płci, którego powodem są kobiece hormony, czyli aktywne substancje biochemiczne mające pozytywny wpływ na układ krążenia. Jeśli kobiece jajniki produkują odpowiednią ilość estrogenu, śródbłonek naczyniowy jest sprawniejszy, co przekłada się na spowolnienie procesu miażdżycowego.
Warto pamiętać, że objawy zawału, czyli ostrego zespołu wieńcowego u kobiet i mężczyzn są takie same. Problemem jest jednak procent typowych i atypowych objawów występujących u poszczególnej płci.
Kobiety mogą chorować z taką samą częstotliwością, lecz przeważają wśród nich objawy atypowe m.in. ze względu na działanie estrogenu!
Hormony kobiece opóźniają występowanie ostrych zespołów wieńcowych, dlatego płeć piękna choruje w późniejszym wieku. Panuje błędne przekonanie, że ostry zespół wieńcowy jest domeną mężczyzn. Kobieta odczuwa inaczej i lepiej radzi sobie ze stresem, jednak jeśli już choruje, bardzo często lekceważy objawy.
Zespół złamanego serca, czyli zespół takotsubo.
Minoca (ang. Myocardial Infarction With Non-Obstructive Coronary Arteries) to skrót informujący o niedokrwieniu bez zwężeń naczyń wieńcowych. Istnieją mechanizmy, które mogą dać objawy kliniczne z bólem na czele, zmianami wkrywalnymi podczas EKG, a nawet podwyższonymi enzymami martwicy, zwłaszcza troponinami.
Sztandarowym przykładem niedokrwienia bez zwężeń naczyń jest kardiomiopatia stresowa, zwana zespołem złamanego serca. Czynnikiem indukującym schorzenia jest stres lub duży uraz fizyczny lub psychiczny. Najczęściej dotyka kobiety w wieku okołomenopauazalnym, a do objawów należą zaburzenia czynnościowe, ból w klatce piersiowej, duszności i omdlenia.
Najczęściej zespół złamanego serca występuje wśród ludzi wiotkiej budowy oraz osób bardzo emocjonalnie reagujących w trudnych sytuacjach życiowych.
Silne bodźce stresowe mogą doprowadzić do kardiomiopatii stresowej, która niestety nie ma dobrych rokowań.
Leczenie ostrych zespołów wieńcowych. Co po zawale serca?
Martwicy fragmentu mięśnia sercowego nie można cofnąć. Kluczową kwestią jest tzw. złota godzina.
Jeśli odpowiednio wcześnie zastosuje się terapię farmakologiczną lub mechaniczną, to w mięśniu nie pozostanie żaden ślad po przebytym zawale serca.
W leczeniu zawałów w Polsce najczęściej wykonuje się angioplastykę, czyli leczenie interwencyjne, które jest najbardziej efektywne. Dominującą metodą jest pierwotna angioplastyka wieńcowa polegająca na poszerzeniu lub udrożnieniu miejsca zamknięcia.
Powrót pacjenta do zdrowia zależy w dużej mierze od jego równowagi psychicznej. Chory musi czuć się potrzebny i znać swoją wartość. Po powrocie do domu pacjent powinien ograniczyć masę ciała, zwiększyć aktywność fizyczną oraz uregulować ciśnienie i poziom cholesterolu we krwi.
Należy pamiętać, że im wcześniej rozpocznie się leczenie zawału serca, tym więcej mięśnia sercowego można uratować i szybciej powrócić do sprawności.
Zawał serca. Podcast do wysłuchania.
Dowiedz się więcej o podstawowych badaniach >> EKG, holter, echo serca i inne badania diagnostyczne w kardiologii – przewodnik!
