Depresja ciążowa i poporodowa przestaje być tematem tabu. To temat, o którym trzeba mówić głośno – kondycja psychiczna mamy ma ogromny wpływ na rozwój malucha! O smutku w czasie ciąży, syndromie baby blues oraz ich skutkach dla matki i dziecka rozmawiamy z Agnieszką Stachowicz – psychologiem, terapeutą dzieci i młodzieży pracującą w Fundacji „Zobacz. Jestem” w Warszawie.
[aktualizacja: 07’2020]
Psychika przyszłej mamy a rozwój płodu.
Ciąża to czas, w którym kobieta i rozwijający się płód powinny znajdować się pod szczególną ochroną. Powszechnie wiadomo, że różne czynniki fizyczne, w tym czynniki teratogenne (tj. czynniki powodujące wady i anomalie wrodzone), do których zaliczyć można nikotynę, alkohol, substancje psychoaktywne, niektóre leki, promieniowanie czy urazy mechaniczne, wywierają szkodliwy wpływ na organizm dziecka. Znaczącą rolę w rozwoju płodu i niemowlęcia odgrywa również kondycja psychiczna mamy.
Według badań podwyższony poziom stresu i lęk odczuwany przez ciężarną powoduje zmiany w środowisku płodu.
Ponadto wykazano, że stężenie kortyzolu u ciężarnych kobiet jest ściśle związane ze stężeniem tego hormonu w organizmie płodu. Kortyzol to hormon steroidowy produkowany w korze nadnerczy, odpowiadający za zwiększenie stężenia glukozy we krwi w sytuacjach jej wzmożonego zapotrzebowania. Dochodzi do niego w sytuacjach stresowych oraz na skutek wzmożonego wysiłku fizycznego. Na skutek stresora (czynnika wywołującego reakcję stresową organizmu), wzgórze (struktura znajdująca się w międzymózgowiu) wytwarza hormon CRF (kortykoliberynę), uwalniający kortykotropinę. Następnie CRH oddziałuje na przysadkę mózgową, która wytwarza hormon adrenokortykotropowy ACTH, pobudzający korę nadnerczy do wytworzenia kortyzolu.
Stres u kobiety ciężarnej może mieć negatywny wpływ na rozwijanie się płodu, a także późniejszy rozwój emocjonalny i poznawczy dziecka.
Według najnowszych badań epizod depresyjny we wczesnym okresie ciąży, może skutkować zanurzeniami rozwoju funkcji ruchowych wśród niemowląt płci żeńskiej. U chłopców natomiast może znacznie zakłócać rozwój motoryczny i poznawczy. Silny stres u kobiety ciężarnej, może przyczyniać się do przedwczesnego porodu noworodków ze stosunkowo małymi główkami i kończynami.
Uważa się, że nasilony poziom stresu w ciąży wywiera bezpośredni wpływ na rozwój wszystkich układów płodu.
Skutki, jakie niesie za sobą stres doświadczany przez przyszłą matkę, zależą od jego rodzaju, czasu trwania oraz okresu ciąży. Warto także wiedzieć, że sytuacje stresowe, podobnie jak palenie tytoniu w ciąży, powoduje zmniejszenie masy urodzeniowej dziecka!
Depresja poporodowa a rozwój i funkcjonowanie dziecka.
Na przestrzeni lat coraz większym zainteresowaniem badaczy cieszy się problematyka zaburzeń psychicznych okresu ciąży i połogu. Wyniki badań niewątpliwie potwierdzają istnienie owych zaburzeń. Szeroko opisano również zespół objawów, który towarzyszy coraz bardziej powszechnemu syndromowi „baby blues”. Obecnie uznawany jako stan fizjologiczny, depresję poporodową i psychozę poporodową. Ich objawy kliniczne wymagają szybkiej i specjalistycznej interwencji!
Uważa się, że nasilony poziom stresu w ciąży wywiera bezpośredni wpływ na rozwój wszystkich układów płodu.
Zarówno w okresie ciąży, jak i po porodzie matka staje się środowiskiem życia dziecka i odpowiada za zapewnienie mu najkorzystniejszych warunków do rozwoju. Badania nad wpływem depresji poporodowej na rozwój niemowląt i dzieci sięgają lat 70. XX wieku. Stwierdzono wówczas, że matki chorujące na depresję poporodową były bardziej skłonne do wyrażania negatywnych opinii na temat swoich dzieci niż zdrowe mamy. Inne badania pokazują występowanie zaburzonego wzorca relacji pomiędzy matką a dzieckiem, przejawiający się trudnościami w komunikacji. Pomimo ustąpienia objawów depresyjnych i poprawy stanu psychicznego matki, nadal występują zakłócenia w interakcji matka-dziecko.
Istnieje wiele niepodważalnych dowodów no to, że zły stan psychiczny matki wywiera szkodliwy wpływ na dziecko, zwłaszcza na rozwój jego umiejętności społecznych, sferę emocjonalną, zachowanie oraz funkcje poznawcze.
U dzieci trzyletnich, których matki cierpiały na krótki epizod depresji poporodowej, obserwowano większy odsetek zaburzeń zachowania w porównaniu do rówieśników, których matki przechodziły długą fazę depresji poporodowej lub były zdrowe. Z kolei niemowlęta matek chorych na depresję, już od 3 miesiąca życia przyswajają ogólne cechy stylu depresyjnego interakcji z matką. Ponadto były także bardziej narażone na wycofanie społeczne w przyszłości. Niemowlę, wchodzące w udaną interakcję z matką dysponuje własnym, odpowiednio ukształtowanym repertuarem reakcji, które pojawiają się w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne. Dziecko na uśmiech matki reaguje ze wzajemnością, natomiast grymas na jej twarzy wywołuje w maluchu poczucie niepewności.
Jak depresja mamy wpływa na rozwój emocjonalny dziecka?
Bardzo dokładne badania ujawniły dodatkowe szczegóły wzajemnych interakcji chorej na depresję matki i niemowlęcia. Okazuje się, że zaburzenia depresyjne matek ulegają pogłębieniu, gdy długotrwale sprawują opiekę nad dzieckiem. Niemowlęta biorące udział w badaniach ujawniały więcej niepokoju, była bardziej płaczliwe, krzykliwe i niespokojne.
Brak zaangażowania emocjonalnego matki ma poważne konsekwencje dla procesu rozwoju mowy i komunikacji pomiędzy matką a dzieckiem.
Matki chorujące na depresję wykazują znacznie mniej interakcji i mniej udzielają się w zabawach ze swoimi dziećmi. Matki te często przerywały interakcje z dzieckiem i nie umiały do nich powrócić. Obserwacje dzieci matek chorujących na depresję pokazują, że w wieku 18 miesięcy uwidacznia się u nich brak poczucia bezpieczeństwa i związku emocjonalnego z matką. Co więcej, dzieci miały trudności w regulacji snu problemy z jedzeniem, a także kłopoty w rozwiązywaniu zadań angażujących funkcje poznawcze. Opóźnieniu ulegał również rozwój funkcji językowych. Odchylenia w zakresie funkcji poznawczych dotyczyły zwłaszcza zdolności koncentracji uwagi, funkcji percepcyjnych oraz funkcji wykonawczych. Zaobserwowano również zahamowanie zachowań eksploracyjnych, przystosowanie do negatywnego afektu, a także niepokój, uniemożliwiający przyswajanie nowych umiejętności.
Niemowlęta kobiet chorych na depresję poporodową ucząc się poprzez naśladownictwo, mogą przejmować depresyjny styl funkcjonowania, co dodatkowo przyczynia się do pogłębienia depresji matek.
Inne dane pochodzące z badań nad rozwojem poznawczym i przywiązaniem niemowląt pokazują, że matki, które chorowały na depresję poporodową były mniej wrażliwe na zachowanie dzieci. Jednocześnie przeważały u nich reakcje negatywne w odpowiedzi na komunikaty pochodzące od ich dzieci.
Zakłócona interakcja pomiędzy matką a dzieckiem na wczesnym etapie rozwoju jest czynnikiem prognostycznym dla słabszego rozwoju poznawczego dziecka.
Brak dopływu odpowiednich bodźców od matki powoduje straty w rozwoju dziecka, które są niezwykle trudne, a czasem niemożliwe do wyrównania. Dzieje się tak ze względu na deficyt odpowiednich zasobów niezbędnych do radzenia sobie w codziennej rzeczywistości. Możliwość „uzupełnienia” braków czy „nadrobienia zaległości” zależy od obecności w w życiu dziecka osób, które mogą zapewnić mu odpowiednie warunki do rozwoju poznawczego, emocjonalnego i społecznego. Bodźce ze świata zewnętrznego, które stymulują szeroko rozumiany rozwój pochodzą najczęściej od ojców, rodzeństwa, dziadków lub innych opiekunów.
Depresja w spódnicy, czyli mamo, uśmiechnij się!
Wiele uwagi poświęca się również metodom leczenia i sposobom wsparcia kobiet doświadczających zaburzeń psychicznych w okresie ciąży i połogu. Coraz częściej wspomina się także o doświadczeniach mężczyzn – mężów, partnerów i przede wszystkim ojców. Ten czas także dla nich jest ogromnym wyzwaniem, nierzadko przerastającym ich możliwości i zdolności psychofizyczne. Zdarza się, że wymaga się od nich wspierania kobiety w sytuacjach, w których sami tego wsparcia potrzebują.
Mężczyzna dbając o kobietę, troszczy się również o swoje dziecko!
Hasłem „Depresja w spódnicy, czyli mamo, uśmiechnij się!” Fundacja Zobacz. Jestem zachęca całe rodziny do uczestnictwa w bezpłatnych spotkaniach mających za zadanie pomoc kobietom w trudnym dla nich okresie życia. Zapraszamy do wysłuchania obu części rozmowy z Agnieszką Stachowicz – psychologiem, terapeutą dzieci i młodzieży pracującą w Fundacji Zobacz. Jestem w Warszawie.
Podcast do wysłuchania
Zachęcamy do odwiedzenia naszego działu: Ciąża i poród, gdzie znajdziecie wiele ciekawych porad dotyczących ciąży, porodu i połogu.
