Głóg i jego szeroki potencjał leczniczy

Jakie właściwości ma głóg i dlaczego warto się nim zainteresować? Bardzo wiele badań potwierdziło jego korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Dodatkową korzyść może stanowić jego znaczny potencjał przeciwutleniający oraz stymulujący układ odpornościowy. Zakres działania głogu jest bardzo szeroki, co omawiamy dokładniej w tym artykule.

[aktualizacja: 02’2022]

Obszar występowania głogu

Głóg wywodzi się z gatunku Crataegus i należy do rodziny Różowatych (Rosaceae). Obecnie na świecie istnieje bardzo wiele gatunków głogu – szacuje się, że jest ich nawet ponad tysiąc. Roślina rozpowszechniła się głównie w Europie, Azji oraz Ameryce Północnej. W Polsce głóg można zazwyczaj spotkać w parkach, lasach lub przy drogach.

Gatunkami głogu, które najczęściej rosną w naszym kraju, są: 

• głóg jednoszyjkowy – Crataegus monogyna
• głóg dwuszyjkowy – Crataegus laevigata
• głóg pośredni – Crataegus media

Aktualnie zarówno owoce, jak i kwiat głogu zostały uznane przez większość krajów Unii Europejskiej oraz USA za surowiec zielarski, dokładnie opisany w farmakopeach.

Jak wygląda głóg i kiedy dojrzewają owoce?

Głóg osiąga wysokość do 5 metrów i występuje w formie ciernistych krzewów lub niedużych drzew sięgających maksymalnie 8 metrów wysokości. Podczas zrywania owoców lub kwiatów głogu należy uważać, ponieważ gałęzie są pokryte małymi i bardzo ostrymi kolcami. Kwiaty głogu mają najczęściej barwę białą, czasami również różową. Są zbite w kwiatostany, które kwitną na przełomie maja i czerwca.

Owoce z kolei dojrzewają pod koniec lata, na przełomie sierpnia i września. Nie są zbyt duże, mają około 1-1,5 cm średnicy i charakteryzują się białym mięsistym miąższem. Ich kolor zmienia się wraz ze stopniem dojrzałości — owoce przybierają kolory żółty, zielony, czerwony i ciemnofioletowy. Nie trzeba szybko zbierać, ponieważ utrzymują się one nawet do pierwszych przymrozków. 

Dlaczego głóg jest tak cennym surowcem leczniczym?

Biorąc pod uwagę skład chemiczny zarówno owoców, jak i kwiatów głogu nie ma się co dziwić, że znajdują tak szerokie zastosowanie. Surowiec zielarski pozyskuje się głównie z dwóch gatunków głogu – jednoszyjkowego oraz dwuszyjkowego. Oba te gatunki mają dosyć podobny skład chemiczny oraz zbliżone działania lecznicze. 

Owoce głogu to cała masa witamin, minerałów, węglowodanów oraz kwasów tłuszczowych.

Cukry zawarte w owocu to głównie glukoza, fruktoza oraz niewielka ilość sacharozy i trehalozy. Głóg zawiera również minerały, głównie wapń, fosfor, magnez, potas oraz sód. W dużo mniejszych ilościach występują w nim także bor, chrom, żelazo, lit, nikiel, ołów, selen oraz wanad. Wśród witamin przeważają głównie witamina C oraz witaminy z grupy B. Natomiast pośród kwasów tłuszczowych w największym stężeniu występują kwasy: palmitynowy, oleinowy, linolowy, linolenowy oraz trikozanowy. 

Trzeba zaznaczyć, że skład chemiczny owoców oraz kwiatów głogu jest zbliżony. Różnią się jednak ilością niektórych flawonoidów oraz procyjanidyn. 

Głóg i jego potencjał leczniczy

W medycynie ludowej głóg był bardzo często stosowany w leczeniu chorób układu pokarmowego, takich jak biegunka i wymioty, czy przy chorobach woreczka żółciowego, bezsenności oraz pomocniczo w astmie jako środek przeciwskurczowy. W medycynie chińskiej z kolei był bardzo popularny jako środek łagodzący dolegliwości trawienne. 

Medycyna akademicka udowodniła również bardzo liczne prozdrowotne działania głogu i są to przede wszystkim:

Działanie na układ sercowo-naczyniowy

Wiele przeprowadzanych badań udowodniło i potwierdziło pozytywne działanie głogu na układ krwionośny. Zawarte w nim antocyjany oraz flawonoidy mają powinowactwo do mięśnia sercowego.

Przede wszystkim substancje zawarte w głogu wzmacniają siłę skurczu mięśnia sercowego, a wynika to z pobudzenia receptorów beta, jak również polepszenia energetycznego metabolizmu w mięśniu sercowym.

Kilka badań na zwierzętach potwierdziło również jego działanie hipolipemiczne. Stosowanie ekstraktów z głogu powodowało obniżenie cholesterolu całkowitego, frakcji LDL oraz trójglicerydów. Dodatkowo zaobserwowano przyśpieszenie przemiany cholesterolu w kierunku kwasów żółciowych, poprzez usuwanie jego nadmiaru z organizmu. Badania dotyczące obniżenia i regulacji ciśnienia tętniczego przy stosowaniu naparów z kwiatów głogu również potwierdziły wcześniejsze przypuszczenia. Podawanie przez trzy miesiące naparu spowodowało obniżenie zarówno skurczowego, jak i rozkurczowego ciśnienia krwi. Za to działanie odpowiedzialne są w dużej mierze flawonoidy zawarte w głogu. Hamują one bowiem enzym konwertujący angiotensynę. 

Działanie przeciwdrobnoustrojowe

Badania udowodniły, że ekstrakt alkoholowy z głogu wykazuje silną aktywność wobec kilku szczepów bakterii, takich jak Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis oraz Streptococcus pyogenes. Wykazano również działanie przeciwgrzybicze — ekstrakt alkoholowy z głogu zwalczał niektóre mikroorganizmy, m.in.: Trichophyton longifusus, Aspergillus flavus, Microspoum canis oraz Fusarium solani. 

Działanie immunostymulujące

Głóg w wielu badaniach wykazał działanie przeciwzapalne. Hamuje i zapobiega uwalnianiu promotorów zapalnych, takich jak m.in.: histamina, prostaglandyny, leukotrieny oraz proteazy serynowe. Dodatkowo flawonoidy zawarte w głogu powodują spadek produkcji prostaglandyny E2 (PGE 2) oraz tlenku azotu. Warto również wspomnieć o wyizolowanym z gatunku głogu pierzastolistnego związku o nazwie sitosterol, który zwiększa ilość leukocytów (białych krwinek) oraz poprawia i wzmacnia aktywność fagocytarną makrofagów. 

Działanie przeciwutleniające

Za działanie antyoksydacyjne odpowiedzialne są substancje zawarte w głogu takie jak antocyjany, flawonoidy, katechiny oraz epikatechiny. W przeprowadzanych badań wynika, że działanie przeciwutleniające wyciągu alkoholowego jest dwukrotnie mocniejsze, niż działanie przeciwutleniające wyciągu wodnego z owoców głogu. 

Możliwe interakcje głogu z lekami

Osoby zażywające leki powinny mieć świadomość możliwych interakcji głogu z pewnymi substancjami. W takich przypadkach zawsze warto konsultować stosowanie preparatów z głogiem (jak również innych suplementów!) z lekarzem!

Preparaty z głogiem dostępne na rynku

Obecnie w aptekach lub sklepach zielarsko-medycznych mamy dostęp do wielu preparatów zawierających głóg:

• herbata z owoców lub kwiatku głogu – w formie saszetek lub sypanej, najczęściej pakowana po 50g lub łączone z innymi ziołami np. Cardiobonisan, Cardiosan, itp.; 
• sok z owocu głogu –  z dodatkiem cukru, ale najlepiej wybierać te niezawierające żadnych dodatków konserwujących; obecnie na rynku jest sporo firm, które proponują tego typu soki i to bardzo dobrej jakości;
• krople na bazie głogu – możemy dostać takowe zarówno z owoców, jak i kwiatu głogu, zawartość alkoholu waha się w przedziale 55-65%;
• nalewka z głogu, Intractum Crataegi – najczęściej wykonuje się ją z kwiatów głogu, zawartość etanolu stanowi około 50-58%;
• tabletki lub kapsułki – zawierają głównie ekstrakt z owoców głogu, w różnych dawkach (do 600 mg); producentów jest bardzo wielu, więc tu ważna uwaga: najlepiej wybierać te z najmniejszą ilością substancji wypełniających oraz biorąc pod uwagę fakt, że większość tych preparatów to suplementy diety, wybierajmy te ze standaryzacją substancji aktywnej; 
• preparaty mieszane – istnieją również na rynku preparaty, które poza głogiem mają jeszcze dodatek innych ziół, jak np. wyciąg z konwalii, miłka, melisy, jemioły, kozłka lekarskiego i innych. Są to różne preparaty w postaci kropli, wyciągów, tabletek takich jak Cravisol, Cardiol C, Perfocrat, Neocardina itp. 

Domowe przetwory z głogu

My sami możemy również przygotować domowe, zdrowe przetwory z głogu. Warte uwagi są, chociażby:

• konfitura z owoców głogu

Głóg myjemy, oczyszczamy i pozbawiamy pestek. Najłatwiej jest to zrobić ściskając owoc palcami i wyciskając pestkę. Owoce pozbawione pestek zalewamy wodą tak, aby pokryła je całkowicie. Gotujemy na bardzo małym ogniu przez około 30-35 minut. Po tym czasie dodajemy cukier i kontynuujemy gotowanie na małym ogniu. Możemy dodać troszkę kwasku cytrynowego, ale nie jest to konieczne. Gotujemy do momentu, aż dżem stanie się szklisty i gęsty.

Słoiki wyparzamy lub sterylizujemy w piekarniku przez 20 minut w 100 stopniach C. Gorący dżem przekładamy do przygotowanych słoików. Odwracamy do góry dnem i pozostawiamy do wystygnięcia. 

• nalewka z kwiatów głogu

Przygotowujemy 100 g świeżego lub suchego surowca na 300 g ciepłego alkoholu 40%. Pijemy 1-2 razy dziennie po 5-10 ml. Możemy również wymieszać z miodem w proporcji 1:1. 

• napar z głogu

Jedną łyżkę rozdrobnionego surowca zalewamy jedną szklanką wrzącej wody, odstawiamy na 20-30 minut pod przykryciem, przecedzamy. Pijemy dwa razy dziennie, najlepiej przez okres 3 miesięcy. 

• sok z głogu

Przygotowujemy wydrylowane owoce, przepuszczamy przez sokowirówkę lub wyciskarkę wolnoobrotową. Możemy osłodzić miodem gryczanym lub wrzosowym i od razu wypić. Pijemy 2–3 razy dziennie po 150 ml.

• intrakt z głogu

Przygotowujemy 100 g świeżych rozdrobnionych kwiatów lub owoców, zalewamy 500 g gorącego alkoholu 30-40%, odstawiamy na minimum 2 tygodnie. Po tym czasie przecedzamy, możemy także dodać miód. Zażywamy 1-2 razy dziennie po 1 łyżce. Zaleca się stosowanie go przez minimum 3 miesiące. 

Głóg. Słowem podsumowania…

Warto pomyśleć o wprowadzeniu głogu do naszego codziennego życia. Bardzo wiele badań potwierdziło jego korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy o działaniu hipotensyjnym, hipolipemicznym, antyartymicznym i antyagregacyjnym. Dodatkową korzyść może stanowić jego znaczny potencjał przeciwutleniający oraz stymulujący układ odpornościowy. Zakres działania głogu jest bardzo szeroki i pozytywny dla naszego organizmu.

Zajrzyj jeszcze do artykułu: Owoce jagodowe, cenne ze względu na silne działanie antyoksydacyjne. [część 1]”

Bibliografia:

1. Kulczyński B, Gramza-Michałowska A, Potencjał prozdrowotny owoców i kwiatu głogu, Probl Hig Epidemiol, 2016, 97(1), 24-28;
2. Król Dominika, Głóg (Crataegus monogyna (L.), Crataegus oxyacantha (L.)) – cenną rośliną leczniczą;
3. Borgis, Postępy fitoterapii, 2011, 2, 122-126;
4. Nowak Gerard, Surowce roślinne stosowane w chorobach układu krążenia i serca, Herba Polonica, 2009, 55 (2), 100-120;
5. Lutomski Jerzy, Ziołolecznictwo chorób wieku podeszłego.
6. Borgis, Postępy fitoterapii, 2000, 3, 24-32;
7. Kuźnicki Dariusz, Antyoksydanty i środki obniżające poziom cholesterolu zawarte w surowcach roślinnych wykazujące działanie przeciwmiażdżycowe.
8. Borgis, Postępy fitoterapii, 2006,4, 206-212;
9. https://rozanski.li/297/glg-crataegus-w-fitoterapii/
10. Dzieniszewski J., Jarosz M., Uważaj, co jesz, gdy zażywasz leki. Interakcje między żywnością, suplementami diety a lekami.