Piołun to cenny surowiec leczniczy oraz składnik leków złożonych, wykorzystywanych w terapii schorzeń wątroby i układu żółciowego, trzustki, żołądka i jelit, a także preparatów pobudzających przemianę materii oraz poprawiających samopoczucie. Przyjrzeć się mu powinny także kobiety zmagające się ze skąpymi i nieregularnymi krwawieniami miesiączkowymi. Sprawdźmy pozostałe właściwości oraz możliwości zastosowań.
Miejsca występowania piołunu
Bylicę piołun (Artemisia absinthium L.) możemy spotkać praktycznie wszędzie na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego. W Polsce jest pospolita na niżu i pogórzu – znajdziemy ją na nieużytkach, przy drogach, w ruinach starych domów i zamków i w ich zaniedbanych ogrodach, na leśnych polanach, na zrębach. Roślina lubi gleby wapienne, podłoża kamieniste i żwirowe oraz zasobne w azot.
Piołun dorasta do jednego metra wysokości, silnie pachnie, jego zielono-szare listki są owłosione, a kwiatuszki żółte. Surowcem zielarskim są liście i wierzchołki pędów zbierane przed kwitnieniem lub w początkach kwitnienia. Suszy się je delikatnie, w temperaturze 20-40o C.
Zawartość związków czynnych w zielu piołunu
Jest to roślina goryczowo-olejkowa (amara aromatica), ponieważ oprócz związków goryczowych zawiera również olejek eteryczny. Zawartość składników czynnych, a zwłaszcza olejku jest uzależniona od warunków, w których ziele rośnie:
- składu gleby
- nasłonecznienia
- ilości opadów
Przeciętnie piołun zawiera około 1% olejku, ale może być go więcej. Surowiec zawierający poniżej 0,5% olejku jest mało wartościowy. Rośliny olejkowe po rozdrabnianiu i suszeniu tracą olejek, więc najmocniejsze są w stanie świeżym. Czysty olejek ma kolor niebieski, w związku z obecnością chamazulenu.
Główne składniki olejku to alfa- i beta-tujon, beta-kariofilen, bisabolen i chamazulen, felandren. W zielu znajdziemy gorycze (min. absyntyna, anabsyntyna, artabsyna, artemetyna, arabsyna, artabina), a ponadto dużo potasu, żelaza, miedzi, flawonoidy, oligofruktozydy, karoteny, witaminę C, garbniki, fitosterol.
Piołun to składnik leków złożonych, wykorzystywanych w terapii schorzeń wątroby i układu żółciowego, trzustki, żołądka i jelit; preparatów pobudzających przemianę materii oraz poprawiających samopoczucie. Praktycznie w każdej Farmakopei Europejskiej piołun jest opisany jako ważny surowiec leczniczy.
Działanie piołunu na przewód pokarmowy
Najważniejsze i doceniane działanie piołunu to pobudzanie wydzielania soków trawiennych. Związki goryczowe w nim zawarte drażnią zakończenia nerwów na kubkach smakowych języka i na drodze odruchowej zwiększają wydzielanie soku żołądkowego. Jednocześnie działanie to przenosi się na wątrobę i trzustkę, zwiększając wydzielanie żółci i kwasów żółciowych oraz soku trzustkowego z jego enzymami trawiennymi.
Związki goryczowe ziela piołunu działają też bezpośrednio na żołądek, powodując rozszerzenie drobnych naczyń błony śluzowej. Zwiększają jego perystaltykę, co poprawia trawienie i przyswajanie pokarmów.
Składniki olejku, zwłaszcza tujon i felandren, przyjęte z goryczami w dawkach leczniczych pobudzają wydzielanie soków trawiennych oraz ułatwiają przepływ żółci do dwunastnicy, zwiększają wytwarzanie rzadkiej i obfitej śliny oraz kwasu solnego i związków śluzowych w żołądku. Jako aromatyczne substancje lotne drażnią nerwy powonienia. Olejek ma ponadto słabe działanie odkażające – działa przeciw szczepom Gram-ujemnym i Gram-dodatnim bakterii.
Ziele piołunu działa rozkurczowo na przewód pokarmowy, przewody żółciowe, trzustkowy oraz moczowe, a także na macicę.
Z tego też względu stosujemy piołun w:
- niestrawności
- braku apetytu
- dyspepsji
- w stanach nadmiernej perystaltyki jelit i kolek
- przy zaparciach i atonii jelit
Sama poprawa trawienia zwiększa też wchłanianie substancji odżywczych, w związku z czym zaliczamy piołun do ziół działających wzmacniająco (tonicum) oraz przyspieszających i regulujących przemianę materii (metabolicum).
Możemy więc pomyśleć o zastosowaniu piołunu, gdy proces trawienia jest słaby, męczy nas zgaga, odbijania, wzdęcia, bóle brzucha, kolka czy zaparcia. Można go podawać osobom w wieku podeszłym oraz rekonwalescentom – poprawa trawienia i wchłaniania substancji odżywczych zadziała wzmacniająco.
Działanie przeciwdrobnoustrojowe piołunu
Zarówno olejek, jak i nalewka z piołunu wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe. Badania przeprowadzane w różnych krajach wykazały duże różnice w składzie olejku i wskazywały różne jego składniki, jako odpowiedzialne za hamowanie szczepów bakteryjnych. Skład olejku zależy chociażby od składu gleby, nasłonecznienia, opadów. Niezależnie od tych różnic wykazano jego działanie hamujące, m.in. na bakterie Staphylococcus aureus, Bacillus subtalis, Enterococcus faecalis, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, nie działał natomiast na Salmonella typhimurium.
W kilku badaniach wykazano także przeciwrobacze działanie wyciągów z piołunu (np. Hymenolepis nana), w kilku innych natomiast wykazano brak działania (np. Toxocara cati). Nie można więc odnosić działania przeciwrobaczego do wszystkich pasożytów.
Według profesora Ożarowskiego napar z ziela piołunu można stosować w postaci lewatywy przeciw owsikom i glistom jelitowym u dzieci, a w formie wcierań i obmywań przeciw świerzbowcom i wszom.
Wyciągi z rośliny (alkoholowe lub w innych rozpuszczalnikach, ale nie wodne) okazały się in vitro skuteczne w zwalczaniu np. przywr z rodzaju Schistosoma. Wykazano też – na niektórych odmianach – działanie hamujące drożdżaki (Candida albicans i Saccharomyces cerevisiae odm. Chevalieri). Wyciągi z piołunu stosuje się także jako środek odpędzający szkodniki przechowywanych zbóż, a także pchły, pluskwy i roztocza.
W związku z działaniem przeciw drobnoustrojom wyciągi z piołunu stosuje się do okładów na trudno gojące się rany, na oparzenia, na owrzodzenia, na liszaje i do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych i ropnych.
Pozostały zakres działania piołunu
- Istnieją badania pokazujące działanie cytotoksyczne i przeciwnowotworowe wyciągów z piołunu, aczkolwiek nie możemy ich przenosić na proces leczenia – są to bowiem badania in vitro, lub nieliczne na modelach zwierzęcych.
- Piołun pobudza i reguluje krwawienia miesiączkowe, prawdopodobnie wpływa na gruczoły dokrewne, pobudzając ich funkcje wydzielnicze, możemy więc spróbować zastosowania w skąpych i nieregularnych krwawieniach miesiączkowych, czy przy braku miesiączki – przy wykluczeniu ciąży (!).
- Wyciągi z ziela piołunu zwiększają u niektórych chorych ilość wydalanego moczu, zwłaszcza u osób z upośledzonym przesączaniem kłębuszkowym.
- Wyciągi z ziela piołunu działają napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, więc mogą być stosowane jako wspomaganie w przeziębieniach czy stanach grypowych (grypopodobnych).
Przeciwwskazania do stosowania piołunu
Piołun jako zioło o mocnym działaniu jest w niektórych wypadkach przeciwwskazane. Związane jest to między innymi ze składnikami, takimi jak tujon. Związek ten dobrze rozpuszcza się w alkoholu, więc szczególnie dużo może znajdować się go w nalewce i intrakcie z piołunu. Przedawkowanie tujonu powoduje drgawki i utratę przytomności oraz działa silnie drażniąco. Tujon działa na ten sam receptor w ośrodkowym układzie nerwowym co THC (tetrahydrokanabinol) z konopii indyjskiej. Może powodować niepokój ruchowy, drażliwość, agresję, a nadużywanie może prowadzić do psychoz. Tujon występuje też w innych roślinach np. bylicy pospolitej, wrotyczu pospolitym, żywotniku zachodnim, szałwii lekarskiej. Tujon nie rozpuszcza się w wodzie.
Wodne wyciągi z bylicy piołunu w dużych dawkach i często stosowane powodują bóle i zawroty głowy, a u kobiet w ciąży – poronienie. Przeciwwskazaniem bezwzględnym jest więc ciąża. Składniki ziela przechodzą do mleka mamy, więc nie używamy go karmiąc piersią.
Przeciwwskazaniem są też stany zapalne żołądka i jelit, krwawienia z przewodu pokarmowego, żylaki odbytu, nadmierne krwawienia miesiączkowe.
Sprawdź także: Jak leczyć hemoroidy?
Praktyczne zastosowanie piołunu
Przetwory z piołunu możemy sporządzać na wodzie, alkoholu, occie czy oleju – w zależności od użytego rozpuszczalnika zawartość związków czynnych w preparacie będzie się różnić.
Napary
Możemy znaleźć różne przepisy na napar, w których ilość suszonego zioła na szklankę wrzątku waha się od łyżeczki do nawet dwóch łyżek. Generalna zasada jest taka, że im bardziej stężony roztwór przygotujemy, tym mniejszą porcję pijemy jednorazowo.
Parzymy 15-20 minut i przecedzamy. Najlepiej wypić około 30 minut przed posiłkiem, aby pobudzić soki trawienne. Taki napar, chociaż nie zawiera saponin, zmywa też szybko tłuszcz i smar z ciała i odzieży.
Nalewki
Nalewka, czyli Tinctura Absinthii powstanie po zalaniu zioła w proporcji 1:3-5 alkoholem 40-65% i odstawieniu na 14 dni. Następnie trzeba ją przefiltrować. Jest mocniejsza niż napar a najmocniejsza na świeżym zielu, które zawiera najwięcej olejku, dlatego stosujemy ją kroplami: 20-30 kropli 3 razy dziennie. Można ją także z powodzeniem stosować zewnętrznie do wcierania w bolące stawy, mięśnie, przy nerwobólach czy kontuzjach sportowych, a także do usuwania pasożytów skórnych. Przydaje się w chorobach skóry głowy związanych z wypadaniem włosów, łupieżem czy zapaleniem skóry.
Czysty olejek piołunowy i ocet piołunowy
Czysty olejek piołunowy stosujemy na pasożyty skóry, stany zapalne, trądzik czy grzybicę.
W tych samych wskazaniach możemy stosować ocet piołunowy Acetum Absinthii, który uzyskamy zalewając susz 10% octem w stosunku 1:7-10. Jest również dobry do odstraszania owadów, jeśli spryskamy nim ubranie, a także do oprysku roślin jako ochrona przed szkodnikami.
Olej piołunowy dostaniemy ze świeżej rośliny, którą zwilżymy spirytusem i zalejemy ciepłym olejem w stosunku 1:10. Wskazania są podobne jak powyższych preparatów, a dawkowanie 1 raz dziennie łyżka.
Kuracja piołunowa nie powinna trwać długo (około dwóch tygodni) i potem należy zrobić tygodniową przerwę.
Piołun można mieszać z innymi ziołami. Przykładowe zioła gorzkie, które stymulują trawienie to mieszanka: 20 g ziela piołunu, ziela tysiącznika, liści bobrka, liści mięty pieprzowej i kwiatów rumianku oraz 10 g owoców kminku. 1 łyżka ziół powinna być zalana 1 szklanką wrzątku i po około 1/2 godziny możemy ją przecedzić i podzielić na kilka porcji do wypicia w ciągu dnia, przed jedzeniem. Pobudza ona wydzielanie soków trawiennych, poprawia trawienie i przywraca apetyt.
W kolce jelitowej możemy użyć innej mieszanki i zmieszać po 10 g ziela piołunu i korzeni arcydzięgla oraz po 25 g kwiatów rumianku, ziela pięciornika gęsiego i kłączy tataraku. 1 i 1/2 łyżki ziół zalewamy półtorej szklanki wrzątku i po 20 minutach przecedzamy. Wypijamy małymi porcjami przez cały dzień.
W aptekach jest dostępny preparat Artemisol. Jest to płyn zawierający wyciąg alkoholowy z ziela piołunu i kwiatów wrotyczu i stosuje się go we wszawicy głowowej wg ulotki.
Bibliografia
- Parastoo Zarghami Moghaddama, Hossein Kamalib, Mahdi Imanic, Ameneh Mohammadia „Antibacterial activity of Artemisia absinthium essential oil from the Northeast of Iran”
- Hamid Reza Moslemi, Hesamoddin Hoseinzadeh, Mahdi Askari Baudouei, Khatereh Kafshdouzan, Ramin Mazaheri Nezhad Fard „Antimicrobial Activity of Artemisia absinthium Against Surgical Wounds Infected by Staphylococcus aureus in a Rat Model”
- Kundan Singh Bora, Anupam Sharma „Neuroprotective Effect of Artemisia Absinthium L. On Focal Ischemia and Reperfusion-Induced Cerebral Injury”
- Simone Krebs, Talib N Omer, Bilal Omer „Wormwood (Artemisia Absinthium) Suppresses Tumour Necrosis Factor Alpha and Accelerates Healing in Patients With Crohn’s Disease – A Controlled Clinical Trial”
- www.farmakognozjaonline.pl/baz_suro/baza.php?jezyk=&klasa=herba&id=29
Szczegółowa bibliografia u Autora.
