Uwaga na hemoroidy! Jak skutecznie leczyć żylaki odbytu?

Guzki krwawnicze ma każdy z nas. To naczynia żylne umiejscowione w odbytnicy i odbycie, które na skutek wielu czynników, takich jak nawracające zaparcia, silne parcie w trakcie wypróżniania czy niewłaściwa dieta uboga w błonnik, mogą powiększać się i wypadać. Choroba hemoroidalna, potocznie nazywana hemoroidami, to dość powszechna przypadłość, która z powodu bólu w okolicy odbytu oraz krwawień i swędzenia powoduje silny dyskomfort. Stopień zaawansowania choroby determinuje sposób leczenia. Czym są hemoroidy, jak sobie z nimi radzić i jak skutecznie je leczyć?

Choroba hemoroidalna jest jedną z najczęściej występujących dolegliwości proktologicznych w krajach Europy Zachodniej, będąc tym samym przyczyną prawie połowy hospitalizacji na oddziałach chirurgii kolorektalnej. Najwięcej zachorowań odnotowuje się wśród osób w wieku 45-65 lat, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn.

To bardzo powszechne schorzenie wpływające negatywnie na jakość życia i samopoczucie pacjenta. Definiuje się je jako objawowe powiększenie oraz dystalne przemieszczenie normalnych poduszek odbytu. Nieprawidłowe poszerzenie i zniekształcenie kanału naczyniowego wraz z destrukcyjnymi zmianami w podtrzymującej tkance łącznej w poduszce odbytu jest najważniejszym objawem choroby hemoroidalnej.

Choroba hemoroidalna – objawy

Najczęściej występującym objawem choroby jest bezbolesne krwawienie z odbytu podczas defekacji oraz dyskomfort wokół odbytu. Krew zwykle nie jest zmieszana ze stolcem, lecz pokrywa tylko jego zewnętrzną powierzchnię lub jest widoczna podczas oczyszczania po wypróżnieniu. Krew jest zazwyczaj jasnoczerwona, ponieważ splot hemoroidalny ma bezpośrednią komunikację tętniczo-żylną. 

Objawy choroby u pacjentów z powikłaniami

Pacjenci z powikłaniami, takimi jak na przykład ostra zakrzepica hemoroidów zewnętrznych, mogą odczuwać ból odbytu oraz wyczuwać guzek na jego brzegu. Rzadko zdarza się, aby pacjenci z niepowikłanymi hemoroidami odczuwali bolesne dolegliwości. W rzeczywistości silny ból odbytu u pacjenta jest bardziej prawdopodobny z powodu szczeliny lub ropnia odbytu.  

Choroba hemoroidalna – etiologia choroby i czynniki rozwoju

Chociaż hemoroidy (inaczej guzki krwawnicze, żylaki odbytu) uznaje się za bardzo częstą przyczynę krwawienia z odbytu i dyskomfortu w jego obrębie, etiologia powstawania hemoroidów do tej pory nie jest dobrze poznana. Powszechnie uważa się, że za powstawanie żylaków odbytu odpowiadają zaparcia oraz silne przedłużone parcie w trakcie wypróżniania. Twardy stolec i zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej mogą wywoływać niedrożność powrotu żylnego, która skutkuje obrzękiem splotu hemoroidalnego. Defekacja twardego materiału kałowego zwiększa siłę ścinającą na poduszkach odbytu. Istnieją jednak również dowody, które kwestionują wpływ zaparć na rozwój tego powszechnego zaburzenia. 

Niektóre badania sugerują, że czynnikiem ryzyka rozwoju choroby może być również biegunka. Nie ma jednak w tej kwestii spójności poglądów. 

Zwiększony wysiłek przy defekacji może przyspieszyć pojawienie się objawów, takich jak krwawienie i wypadanie guzków krwawniczych u pacjentów z chorobą hemoroidalną w wywiadzie. Z kolei do przekrwienia poduszki odbytu i tym samym objawowych hemoroidów może predysponować ciąża. Hemoroidy w ciąży zwykle jednak ustępują samoistnie wkrótce po urodzeniu dziecka. Także wiele czynników dietetycznych, w tym dieta uboga w błonnik, spożywanie pikantnych potraw i nadmierne spożycie alkoholu uważa się za czynniki predestynujące do powstawania żylaków odbytu.

Co również istotne, problem najczęściej dotyka osoby w krajach wysoko rozwiniętych. Jakie są główne przyczyny występowania i rozwoju żylaków odbytu w tej populacji? Uważa się, że głównymi czynnikami występowania hemoroidów są:

• niskie spożycie błonnika, które przyczynia się do wystąpienia zaparć;
• nieprawidłowa postawa podczas wypróżniania – w społeczeństwach, które przyjęły zachodnie toalety, ludzie podczas defekacji siedzą, a nie kucają. Niektóre źródła donoszą, że kucanie jest dla nas bardziej naturalne i bardziej fizjologiczne. Na rynku możemy obecnie znaleźć nawet specjalny podnóżek toaletowy, który ułatwia utrzymanie odpowiedniej pozycji podczas wypróżniania. Jego używanie poleca się nie tylko osobom z żylakami odbytu, ale również osobom z problemem zaparć;
• czas, jaki spędzamy w toalecie – badanie przeprowadzone na pacjentach zgłaszających się do lekarza z powodu hemoroidów stwierdzonych proktoskopowo wykazało, że spędzali oni znacznie więcej czasu w toalecie podczas defekacji niż osoby bez problemów z hemoroidami. Doprowadziło to między innymi do sformułowania zalecenia, aby ograniczyć czas spędzany jednorazowo w toalecie maksymalnie do 5 minut.

System klasyfikacji żylaków odbytu 

Ze względu na umiejscowienie guzki krwawnicze możemy podzielić na trzy rodzaje:

• hemoroidy wewnętrzne, które wywodzą się z dolnego hemoroidalnego splotu żylnego powyżej linii zębatej i są pokryte błoną śluzową
• hemoroidy zewnętrzne, czyli rozszerzone żyłki tego splotu, położone poniżej linii zębatej oraz pokryte nabłonkiem płaskonabłonkowym
• mieszane (zewnętrzne i wewnętrzne) – powstają zarówno powyżej, jak i poniżej linii zębatej

System klasyfikacji żylaków odbytu jest bardzo istotny, chociażby przy wyborze odpowiedniej metody leczenia. Ze względów praktycznych hemoroidy wewnętrzne są dalej klasyfikowane na podstawie ich wyglądu i stopnia wypadania. Taki podział znany jest jako klasyfikacja Golighera:

• I stopień (hemoroidy pierwszego stopnia I): poduszki odbytu krwawią, ale nie wypadają;
• II stopień (hemoroidy drugiego stopnia II): poduszki odbytu wypadają przez odbyt podczas wysiłku, ale zmniejszają się samoistnie;
• III stopień (hemoroidy trzeciego stopnia III):  poduszki odbytu wysuwają się przez odbyt podczas wysiłku lub wysiłku i wymagają ręcznej wymiany do kanału odbytu;
• IV stopień (hemoroidy czwartego stopnia IV):  wypadanie utrzymuje się przez cały czas i nie da się go zredukować. Ostre zakrzepowe, uwięzione hemoroidy wewnętrzne i uwięzione zakrzepowe hemoroidy związane z obwodowym wypadaniem błony śluzowej odbytnicy także są hemoroidami IV stopnia. 

Diagnostyka guzków krwawniczych

Podstawową metodą diagnostyczną, służącą rozpoznaniu żylaków odbytu nadal pozostają dokładny wywiad oraz badanie odbytu, fizykalne i proktologiczne. W trakcie wywiadu dodatkowo bierze się pod uwagę czynniki rozwoju choroby, takie jak: zaparcia, biegunki, siedzący tryb życia czy złe nawyki żywieniowe. Z kolei badanie fizykalne polega na dokładnym obejrzeniu i ocenie okolic odbytu: badanie palpacyjne odbytu (per rectum – badanie odbytu palcem), a także anoskopię. 

Warto zaznaczyć, że w przypadku krwawienia z odbytu, które dotyczy zwłaszcza osób po 50. roku życia, lekarz powinien skierować pacjenta na kolonoskopię w celu wykluczenia poważniejszej choroby, takiej jak m.i.n.: nowotwór czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG).   

Sprawdź także: Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) i niedobory substancji odżywczych

Jak leczyć chorobę hemoroidalną?

Leczenie zachowawcze 

Głównym celem leczenia jest kontrolowanie ostrych objawów choroby hemoroidalnej. W procesie leczenia zachowawczego pacjent może zastosować kilka tradycyjnych i nowoczesnych leków, dostępnych w różnych formach. Leki na hemoroidy to głównie czopki, tabletki na hemoroidy, kremy oraz płyny do mycia. Ważna jest także dieta, która powinna zawierać duże ilości błonnika.

Jeśli chodzi o preparaty doustne stosowane w leczeniu choroby hemoroidalnej, w tym leki na hemoroidy bez recepty, to głównym ich składnikiem są zazwyczaj flawonoidy. Flawonoidy to grupa związków czynnych występująca w roślinach, która może m.in.: zwiększać napięcie naczyniowe, zmniejszać pojemność żylną i redukować przepuszczalność naczyń włosowatych. Poza tym flawonoidy mogą ułatwiać drenaż limfatyczny i działać przeciwzapalnie.

Duża metaanaliza leków flebotonicznych stosowanych przy żylakach odbytu, przeprowadzona w 2012 roku, wykazała, że leki te miały znacząco korzystny wpływ na zmniejszenie krwawienia oraz upławów, łagodzenie świądu oraz poprawę innych objawów. Flebotonika łagodziła również dolegliwości po hemoroidektomii. 

W leczeniu zachowawczym pacjent może zastosować także maść na hemoroidy z kortykosteroidami o działaniu przeciwzapalnym i przeciwświądowym. Nie stosuje się ich jednak długo, ze względu na ryzyko ścieńczenia i uszkodzenia błony śluzowej. Zdarzają się również przypadki wypadania hemoroidów. Można wówczas podać pacjentowi streptokinazę w postaci czopków doodbytniczych (200 000 IU). Badania wykazały, że stosowanie streptokinazy przez pięć dni zmniejsza ból i krwawienie towarzyszące wypadaniu oraz zadzierzgnięciu hemoroidów. 

Leczenie zachowawcze obejmuje głównie zmianę nawyków żywieniowych. Pierwszą podstawową kwestią jest wprowadzenie diety przeciwzaparciowej, tj. zwiększenie spożycia błonnika do 20-30 g na dobę oraz odpowiednie nawodnienie. 

Większość pacjentów z żylakami odbytu pierwszego lub drugiego stopnia może być leczona w gabinetach podstawowej opieki zdrowotnej. 

Leczenie zabiegowe

Pacjenci, u których leczenie w gabinecie podstawowej opieki zdrowotnej jest nieskuteczne lub doszło u nich do nasilenia choroby, a także pacjenci z mieszanymi hemoroidami mogą wymagać leczenia chirurgicznego pod znieczuleniem?

Najczęstszymi zabiegami chirurgicznymi stosowanymi w leczeniu choroby hemoroidalnej są:

1. Podwiązanie lub zniszczenie tkanek. Tu na uwagę zasługuje metoda gumkowania, czyli podwiązania hemoroidów metodą Barrona. To bezoperacyjna metoda leczenia o wysokim profilu bezpieczeństwem oraz skuteczności. Zabieg jest bezbolesny.
2. Techniki utrwalania: hemoroidopeksja zszywkami i wycięcie – hemoroidektomia. 

Fitoterapia w leczeniu hemoroidów 

Preparaty ziołowe dają bardzo dobre rezultaty w leczeniu zachowawczym guzków krwawniczych. Zioła działają głównie przeciwzapalnie, przeciwzakrzepowo, przeciwkrwotocznie, przeciwbólowo, bakteriobójczo, ściągająco i obkurczająco na ściany naczyń krwionośnych. Mogą być stosowane w postaci nasiadówek, okładów, lewatyw, naparów i odwarów do picia. Dostępne są również preparaty w postaci maści oraz czopki na hemoroidy.

Domowe sposoby na hemoroidy oparte o zioła:

1. Ruszczyk kolczasty (Ruscus aculeatus rhizoma) – jest surowcem leczniczym, który zawiera saponiny, ruscynę oraz ruskozyd przez co wspomaga terapię przewlekłej niewydolności żylnej. Zaleca się go w przypadku silnych stanów zapalnych. Z tego względu wyciągi z kłączy ruszczyka kolczastego bardzo często wchodzą w skład preparatów stosowanych w celu łagodzenia dolegliwości wywoływanych przez hemoroidy. Dodatkowo badania retrospektywne wykazały, że połączenie suchego ekstraktu z ruszczyka kolczastego, hesperydyny oraz witaminy C pozwala zwiększyć napięcie i uszczelnić ścianę naczyń krwionośnych a także zapobiec obrzękom, wysiękom oraz zmniejszyć ryzyko wystąpienia zakrzepicy żył okołoodbytowych.
2. Kora dębu (Quercus cortex) – bogata głównie w garbniki hydrolizujące. Zaleca się jej stosowanie w celu łagodzenia dolegliwości powodowanych przez guzki krwawnicze. Wyciąg z kory dębu można stosować zewnętrznie w formie tak zwanych nasiadówek, ponieważ wykazuje mocne działanie ściągające.
3. Kwiat i liście kasztanowca (Hippocastani flos, folium) – zawarte w wyciągach surowca substancje czynne, takie jak: escyna, flawonoidy i kumaryny działają uszczelniająco na ściany naczyń włosowatych. Stosuje się je w stanach zapalnych żył i hemoroidach. Eskulina i flawonoidy zmniejszają kruchość naczyń krwionośnych.  Z kolei escyna i eskulina działają przeciwzapalnie oraz zapobiegają zastojom żylnym.
4. Tasznik pospolity (Capsella bursa-pastoris) – w dawnej medycynie europejskiej tasznik był stosowany jako środek diuretyczny, ściągający oraz przeciwkrwotoczny w krwawieniach różnego pochodzenia, np. w krwawych biegunkach, w tym także w hemoroidach. 
5. Oczar wirginijski (Hamamelis virginiana) –  bogaty w garbniki, flawonoidy oraz olejki eteryczne. Zaleca się używać go wewnętrznie w chronicznej niewydolności żył oraz hemoroidach. Najlepiej stosować napar przygotowany z 3 g wysuszonych liści oczaru trzy razy dziennie. Zioło również nadaje się do stosowania zewnętrznego np. do przemywania lub nasiadówek.  
6. Mieszanka ziołowa Ojca Klimuszki – bardzo dobrze sprawdza się również mieszanka dziewięciu różnych ziół skomponowana przez Ojca Klimuszkę. W jej skład wchodzą: kora kruszyny, koszyczki rumianku, kwiat tarniny, liść melisy, liść mięty pieprzowej, owoc kopru włoskiego, ziele krwawnika, ziele rdestu ostrogorzkiego i ziele tasznika (każde zioło w dawce po 50 g). Zioła zawarte w tej konkretnej kompozycji wykazują wielokierunkowe działanie, między innymi: przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, spazmolityczne, przeciwskurczowe, łagodzące ból oraz obniżające napięcie w obrębie mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Mieszankę stosujemy w wspomagająco lub profilaktycznie w celu leczenia choroby hemoroidalnej, spożywając ją trzy razy dziennie przed posiłkami.  

To może Cię zainteresować: Ruszczyk kolczasty – możliwości zastosowania, przegląd badań naukowych

Fitoterapia w ostrych stanach zapalnych guzków krwawniczych 

Leczenie hemoroidów w przypadku, gdy wda się stan zapalny także może być oparte o preparaty ziołowe. Domowe sposoby, które możemy zastosować w takim przypadku, to: 

1. Kora dębu – 2 łyżki pociętej kory na 1 litr wody, podgrzewamy przez 15 minut. Po ochłodzeniu do temperatury pokojowej odwar stosujemy w formie kompresów lub nasiadówek.
2. Koszyczek rumianku – 1 łyżeczka wyciągu na 1 litr wody, stosujemy w formie kompresów o temperaturze pokojowej. 
3. Koszyczek arniki  – kompresy z 1–2 łyżeczek nalewki na ½ litra wody w temperaturze pokojowej. Warto wiedzieć: w koszyczku arniki główną grupą związków o mocnym działaniu przeciwzapalnym są laktony seskwiterpenowe. 

Leczenie hemoroidów – podsumowanie

Przyczyny hemoroidów są zróżnicowane. Wiążą się między innymi ze stylem życia oraz z niewłaściwą dietą ubogą w błonnik. Do ich występowania predestynuje również ciąża. Objawy żylaków odbytu to głównie bezbolesne krwawienia podczas parcia na stolec. Często towarzyszą im świąd i pieczenie, na skutek czego może dochodzić do niepełnego wypróżnienia. 

Objawy choroby hemoroidalnej stają się bardziej uciążliwe u pacjentów z powikłaniami. Wówczas objawom towarzyszą dodatkowo dolegliwości bólowe w okolicach odbytu i odbytnicy. Może pojawić się stan zapalny i powiększone guzki krwawnicze. Skuteczne leczenie choroby hemoroidalnej może się opierać na stosowaniu różnego rodzaju preparatów i leków flebotonicznych, wśród których istotną rolę odgrywają naturalne substancje ziołowe. Ważna jest też dieta obfitująca w produkty roślinne i zbożowe. Pacjent powinien wypracować również nawyk szybkiego i regularnego oddawania stolca.  

Gdy zachowawcze leczenie hemoroidów nie przynosi rezultatów, konieczny może okazać się zabieg operacyjny. Po operacji może pojawić się niewielki ból, który nie trwa jednak długo, a pacjent może szybko wrócić do dawnych aktywności. Również w tym przypadku kluczowa jest profilaktyka, w tym zmiana diety i nawyków. 

Posłuchaj tego podcastu >> Niedożywienie w chorobie nowotworowej.

Bibliografia 

1. Ciesielska M, Ciesielski P, Historyczne metody leczenia hemoroidów, Borgis, Nowa Med 2017; 24(4): 171-176;
2. Kozub A, Wagner D, Studzińska-Sroka E, Bylka W, Tasznik – pospolity chwast i mało znana roślina lecznicza, Borgis, Postępy Fitoterapii, 2012,4, s. 250-253;
3. Obcowska A, Kołodziejczak M, Choroba hemoroidalna – współczesne poglądy na temat etiopatogenezy oraz metod leczenia. Przegląd piśmiennictwa, Borgis Nowa Med 2016; 23(2): 61-76;
4. Sandler R, Peery A, Rethinking What We Know About Hemorrhoids, Clin Gastroenterol Hepatol, 2019, 17(1), s. 8-15;
5. Lohsiriwat V, Hemorrhoids: from basic pathophysiology to clinical management, World J Gastroenterol, 2012, 7;18(17): s. 2009-17;
6. Hashempur M, Khademi F, Rahmanifard M, Zarshenas M, An Evidence-Based Study on Medicinal Plants for Hemorrhoids in Medieval Persia, J Evid Based Complementary Altern Med., 2017, 22(4), s. 969-981;
7. Natrowska J, Ruszczyk kolczasty, Panacea, Leki ziołowe, 2015 2(51), s. 5-7;
8. Natrowska J, Dąb – drzewo królewskie, Panacea, Rośliny lecznicze, 2015 3(52), s. 5-
9. Nowak G, Surowce roślinne stosowane w chorobach układu krążenia i serca, Herba Polonica, 2009, 55(2), s. 100-120;
10. Wroński K, Leczenie żylaków wewnętrznych odbytu metodą Barrona – opis przypadku i przegląd piśmiennictwa, Borgis, Nowa Medycyna, 2011, 4, s. 53-56.