Celiakia to choroba charakteryzująca się nietolerancją białka zawartego w pszenicy, jęczmieniu i życie. O tym jak rozpoznać i skutecznie leczyć celiakię wśród dzieci, rozmawiamy z dr Aleksandrą Piotrowską, pediatrą, specjalistką medycyny sportowej z podwarszawskiej Przychodni dla dzieci i rodziców “TOLEK”.
[aktualizacja: 10’2020]
Celiakia – co trzeba o niej wiedzieć?
Celiakię, czyli chorobę trzewną uznaje się za chorobę układową, atakującą nie tylko układ pokarmowy, ale cały organizm. Wywoływana jest przez gluten w diecie u osób, które mają ścisłą predyspozycję genetyczną do jej występowania, w mechanizmie angażującym mechanizmy autoimmunizacyjne. Charakteryzuje się stanem zapalnym w błonie śluzowej jelita cienkiego, która przestaje prawidłowo funkcjonować. W efekcie prowadzi do objawów ze strony układu pokarmowego, ale nie tylko!
Celiakia to jedna z chorób cywilizacyjnych o podłożu autoimmunologicznym.
Na celiakię chorują tylko osoby, które mają predyspozycję genetyczną, tj. obecność genu układu HLA-DQ2 lub HLA-DQ8. Osoby posiadające te geny mogą, lecz nie muszą chorować na celiakię. U niektórych osób wykazujących skłonność genetyczną choroba może się nigdy nie rozwinąć.
Szacuje się, że na celiakię choruje 1% populacji krajów rozwiniętych. Bardzo niepokojące jest to, że prawdopodobnie tylko 1 na 10 osób mających celiakię o tym wie! – mówi dr Aleksandra Piotrowska.
Celiakia a gluten
Gluten to pewnego rodzaju frakcja białek zawartych w nasionach zbóż. U niektórych osób może wywoływać konkretne objawy kliniczne, mniej lub bardziej swoiste.
Pszenica, żyto i jęczmień zawierają gluten.
Dużo kontrowersji wzbudza owies, który naturalnie jest produktem bezglutenowym. Produkcja, obróbka i transport zwiększa jednak prawdopodobieństwo zanieczyszczenia go innymi zbożami zawierających gluten. Takie produkty mogą zawierać śladowe ilości glutenu, dlatego z tego względu lekarze nie zalecają ich spożywania przez pacjentów z celiakią.
Owies sam w sobie nie zawiera glutenu, jednak produkcja i transport może zanieczyścić go innymi zbożami zawierającymi gluten.
W zależności od dolegliwości i mechanizmów prowadzących do ich powstawania wyróżnia się choroby glutenozależne: celiakię, alergię na gluten i nieceliakalną nadwrażliwość na gluten. Każda z nich jest odrębną jednostką chorobową, jednak ich objawy mogą być bardzo podobne i niecharakterystyczne. Rozróżnia się je ze względu na zupełnie różny mechanizm powstawania.
Przeczytaj również: Gluten – czy wszyscy powinniśmy go unikać?
Objawy celiakii u dzieci
Dolegliwości chorych mogą być zróżnicowane. Celiakię ze względu na stopień nasilenia objawów dzieli się na klasyczną, skąpoobjawową i całkowicie bezobjawową. Celiakia klasyczna daje objawy głównie z układu pokarmowego: ból brzucha, wzdęcia, biegunki, nudności i wymioty. Widoczne są także następstwa niewchłaniania składników pokarmowych. Dziecko traci wagę, przestaje rosnąć, jest blade i bez energii, a organizm ulega wyniszczeniu.
Objawy celiakii występują tylko w przypadku spożywania glutenu i jego obecności w diecie.
Najczęściej spotyka się celiakię skąpoobjawową, charakteryzującą się objawami ze strony z układu pokarmowego, jednak na zmianę pojawiającymi się lub ustępującymi. Wskazaniem do jej poszukiwania może być np.: zwolnienie szybkości wzrastania (widoczne na siatkach centylowych), anemia niereagująca na standardowe leczenie oraz bóle mięśni i skurcze.
Niski wzrost, niedowaga, niespecyficzne objawy z przewodu pokarmowego, niedobór witaminy D3 i anemia niereagująca na suplementację to wskazanie do diagnostyki w kierunku celiakii.
Objawy celiakii skąpoobjawowej mogą przypominać objawy zespołu jelita drażliwego – nudności, wzdęcia oraz problemy skórne, bóle mięśniowo-stawowe i zmęczenie.
Celiakia może objawić się w każdym wieku!
Trzeba wiedzieć, że wszelka diagnostyka w kierunku celiakii może być wykonywana i będzie wiarygodna tylko wówczas, gdy badamy osoby spożywające gluten przez minimum 6 tygodni – normalnie i bez żadnych ograniczeń.
Rozpoznanie celiakii
Nie ma tu jednej ścieżki diagnostycznej, która jest dobra dla każdego. Jeśli ktoś nie ma objawów, to nie powinien się badać, chyba że jest z grupy podwyższonego ryzyka!
W celu rozpoznania celiakii u osób wykazujących objawy ze strony układu pokarmowego lub inne – pasujące do rozpoznania, wykonuje się na początku podstawowe badania diagnostyczne: morfologię, oznaczenie stężenia ferrytyny i witaminy D3, próby wątrobowe (AspAT i ALAT). Jeśli osoby te nie mają niedoboru witaminy D3, nie mają niedoborów żelaza i anemii to ryzyko celiakii w tej grupie jest bardzo małe!
Diagnostyka celiakii musi być poprzedzona odpowiednio długą ekspozycją na gluten, ponieważ bez jego obecności w diecie objawy nie występują.
Sposoby rozpoznania celiakii różnią się od siebie. Powszechnie stosuje się badania serologiczne, czyli oznaczenia we krwi przeciwciał przeciwko: transglutaminazie tkankowej (tTG), endomysium mięśni gładkich (EmA) oraz deaminowanej gliadynie (DGP). Zastosowanie mają także badania genetyczne, które pozwalają stwierdzić wrodzone predyspozycje do zachorowania na celiakię.
Obecność antygenów zgodności tkankowej HLA-DQ2 lub DQ8 warunkują skłonność genetyczną do występowania celiakii.
Dodatni wynik badań genetycznych informuje jednak tylko o obecności genów świadczących o predyspozycjach do występowania celiakii. Aby w pełni rozpoznać chorobę, trzeba wykonać szereg dalszych badań diagnostycznych (w tym gastroskopię, biopsję jelita cienkiego). Z kolei ujemny wynik badania genetycznego oznacza, że z 99% pewnością możemy wykluczyć celiakię. Nie można jednak wykluczyć innych chorób zależnych od glutenu – nadwrażliwości lub alergii na gluten.
Leczenie celiakii
Leczenie celiakii nie wydaje się być skomplikowane i wymaga wyeliminowania glutenu z diety. W obecnych czasach nie powinno to być bardzo trudne ze względu na szeroką dostępność produktów bezglutenowych.
Celiakia jest chorobą na całe życie!
Celiakia wywraca życie całej rodziny do góry nogami. Jeżeli dziecko ma kliniczne objawy choroby, nie powinno spożywać nawet najmniejszej ilości glutenu. Z tego względu wiele rodzin decyduje się przejść na dietę bezglutenową, aby łatwiej planować i przyrządzać jednakowe posiłki dla wszystkich domowników, także tych nie obciążonych chorobą.
Rozpoznanie celiakii oznacza zero glutenu w diecie przez całe życie.
Niezwykle ważna w procesie leczenia jest współpraca pacjenta i jego rodziny z lekarzem. Dziecko może nie odczuwać żadnej różnicy po spożyciu glutenu i nie rozumieć, że wszystkie zmiany zachodzą wewnątrz jelita cienkiego! Warto więc zbudować wzajemne zaufanie pomiędzy lekarzem i pacjentem, aby dziecko przestrzegało diety i zaleceń specjalisty.
Wyróżnia się małą grupę pacjentów, u których efekty leczenia widoczne są tylko w wynikach badań.
Od przebiegu celiakii zależy częstotliwość wizyt lekarskich. Jeśli dziecko przestrzega diety, nie ma objawów choroby, a jego wyniki badań są w normie, wystarczy tylko jedna wizyta kontrolna w ciągu roku.
Dieta w celiakii
Nieleczona celiakia, może znacząco pogarszać jakość życia, jednak po wdrożeniu odpowiedniej diety uciążliwe dolegliwości ustępują.
Dieta bezglutenowa sprowadza się do samodzielnego gotowania z półproduktów.
Samodzielne przygotowywanie posiłków to szansa na normalne, zdrowe życie. Dzieci na diecie bezglutenowej czują się lepiej i nie miewają dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Zwiększa się ich wydolność fizyczna.
Im młodsze dziecko, tym łatwiejsza adaptacja do spożywania produktów bezglutenowych.
Małe dzieci bardzo często nie pamiętają smaku produktów, które jadły przed diagnozą. Gorzej dla pacjenta, jeśli choroba pojawia się w późniejszym wieku. Warto skorzystać z porady dietetyka, który doradzi jakie produkty wprowadzić do jadłospisu oraz nauczy, jak prawidłowo czytać ich składy.
Każdy pacjent prowadzony w poradni gastroenterologicznej ma dostęp do porady dietetyka.
Czy warto ulegać modzie na produkty bezglutenowe?
Dieta bezglutenowa cieszy się coraz większą popularnością, jednak trzeba wiedzieć, jaki może mieć wpływ na zdrowego człowieka. Przechodząc na tego rodzaju dietę, należy zawsze dokładnie obserwować reakcje swojego organizmu.
Dieta bezglutenowa z założenia jest dietą niedoborową, ubogą w jony, mikro- i makroelementy oraz witaminy.
Przejście na dietę bezglutenową należy skonsultować z dietetykiem, który doradzi co jeść, by uzupełniać wszelkie niedobory składników odżywczych. Warto wiedzieć, że w przypadku dzieci każda restrykcyjna dieta niesie za sobą poważne konsekwencje dla zdrowia i rozwoju. Z tego względu decyzja dotycząca odżywiania bezglutenowego powinna być przemyślana i wprowadzana pod czujnym okiem dietetyka.
Niekontrolowana dieta bezglutenowa może szkodzić i narażać dziecko na poważne niedobory.
Jeśli nie ma ku temu konkretnych przeciwwskazań, dzieci zdrowe powinny spożywać produkty zawierające gluten.
Co trzeba wiedzieć o celiakii i jak z nią żyć?
Celiakia wywraca życie całej rodziny do góry nogami. Trzeba mieć jednak świadomość, że to nie koniec świata! Warto korzystać z pomocy stowarzyszeń osób chorujących na celiakię, ponieważ wymiana informacji oraz wsparcie jest niezwykle ważne. Chory i jego bliscy muszą uświadomić sobie, że z celiakią można normalnie żyć.
Celiakia wymaga wykluczenia glutenu z diety na całe życie.
