Zaburzenia lękowe (nerwica) – jak sobie z nią radzić? [podcast]

Zaburzenia lękowe dotyczą wielu osób na całym świecie. Coraz więcej ludzi odwiedza gabinety psychoterapeutów i stosuje leczenie farmakologiczne. Jednak czy można powiedzieć, że liczba osób cierpiących na zaburzenia nerwicowe stale rośnie? Tego do końca nie wiemy. Natomiast mamy pewność, że zwiększa się świadomość na temat zaburzeń lękowych. Dostęp do internetu, lepsza edukacja i chęć dbania o swoje zdrowie sprawia, że ludzie nie boją się prosić o pomoc specjalistów.

Zapraszamy do wysłuchania podcastów. Pierwszy z nich nagraliśmy w 2014 roku, drugi w październiku 2022. Rozmawiamy ze specjalistą psychiatrą i psychoterapeutą – dr Pawłem Brudkiewiczem.

Objawy nerwicy — kiedy lęki stają się zaburzeniami?

Strach jest naturalną reakcją organizmu. Kiedy spotyka nas realne zagrożenie, nasze ciało jest w pełnej gotowości — do walki albo ucieczki. Natomiast lęk to uczucie wewnętrznego niepokoju, napięcia psychofizycznego. Lęk jest jak najbardziej realny, ale zagrożenie już nie. Każdy z nas odczuwa strach i każdy czasami doświadcza lęku. Jak mówi dr Paweł Brudkiewicz: jeśli ktoś twierdzi, że nie czuje lęku, to są dwie możliwości — albo kłamie, albo jest psychopatą. Czasami lęk staje się bardzo silny lub zaczyna towarzyszyć nam każdego dnia. Zaburza codzienne funkcjonowanie i znacznie obniża jakość życia. Wtedy mówimy o zaburzeniach lękowych.

Nerwica to pojęcie, które funkcjonowało w użyciu przez dziesiątki lat zarówno wśród lekarzy jak i pacjentów, ale obecnie częściej i chętniej lekarze używają pojęć z grupy zaburzeń lękowych, które dzielą się w zależności od obrazu klinicznego.

Czym jest nerwica? Zaburzenie lękowe to na pewno nie jest choroba psychiczna. Jest to pewna dysfunkcjonalność emocjonalno-psychologiczna i stan, w którym występują specyficzne lęki o różnej postaci, zaburzające funkcjonowanie człowieka i powodujące jego cierpienie psychiczne. Objawy nerwicy lękowej można przypisać wielu schorzeniom, dlatego potrzebna jest tu dokładna diagnostyka.

Rodzaje zaburzeń lękowych

Najczęściej wyróżnia się następujące zaburzenia lękowe:

• napadowe zaburzenia lękowe (ataki paniki),
• zespół lęku uogólnionego (nerwica lękowa),
• fobia społeczna,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (nerwica natręctw),
• zespół stresu pourazowego (PTSD),
• zaburzenia somatyzacyjne (hipochondria).

Napadowe zaburzenia lękowe

Napad paniki, lęk napadowy, lęk paniczny — to nazwy tego samego zaburzenia lękowego, potocznie zwanego atakiem paniki. Pojawia się nagły atak nerwicy, a jej objawy ustępują samoistnie maksymalnie w ciągu 20 minut. Osoba mająca atak paniki doświadcza zarówno objawów somatycznych, jak i psychicznych (natrętnych myśli). Może mieć wrażenie, że zaraz zemdleje, umrze lub stanie się coś złego. Czasami pojawia się też poczucie depersonalizacji i odrealnienia — stan lub sytuacja, w jakim się znajduje, wydają się nierzeczywiste. 

Objawy somatyczne podczas ataku paniki obejmują m.in.:

• drżenie rąk lub całego ciała;
• kołatanie serca;
• duszności;
• przyspieszony oddech;
• nadmierne pocenie się;
• ból, kłucie lub ucisk w klatce piersiowej;
• suchość w jamie ustnej;
• zawroty głowy;
• dolegliwości jelitowe;
• nudności.

Pamiętaj. Ze względu na rozpiętość objawów ataku nerwicy, konieczna jest dokładna diagnostyka!  Aby uzyskać pewność, że występujące objawy rzeczywiście są atakami paniki, warto wykonać badania, które wykluczą inne choroby o podobnych objawach, a są to m.in.: tężyczka, epilepsja, nadczynność tarczycy, hipoglikemia i zawał serca. 

Zespół lęku uogólnionego — czym jest nerwica lękowa?

Osobom doświadczającym lęku uogólnionego, zwanego też lękiem wolnopłynącym, towarzyszy stałe napięcie. Odczuwają one irracjonalny lęk, który może dotyczyć życia codziennego (np. pracy, rodziny, finansów), ale też sytuacji hipotetycznych, które nigdy się nie wydarzyły i najprawdopodobniej nigdy się nie wydarzą. 

Sprawdź, kim jest > hipochondryk.

W nerwicy lękowej dominuje pesymistyczne myślenie, pojawiają się katastroficzne myśli. Charakterystycznym objawem jest zamartwianie się i ciągły niepokój psychiczny. Każdy z nas czasami się o coś się martwi ale w tym przypadku lęk dotyka niemal każdego obszaru życia. Na przykład martwienie się o pracę z powodu kryzysu jest naturalne. Jednak obawa o pracę, przewidywanie przyszłości, że na pewno tę pracę stracę, a do tego zachorują dzieci, coś się stanie, moja rodzina będzie miała wypadek itd. itp. — to już może świadczyć o zespole lęku uogólnionego.

W nerwicy lękowej musi wystąpić przynajmniej jeden z poniższych objawów:

• kołatanie serca;
• drżenie ciała;
• pocenie się;
• suchość w jamie ustnej, której przyczyną nie są inne dolegliwości, leki czy odwodnienie.

Dodatkowo muszą wystąpić przynajmniej 3 z poniższych symptomów:

• ucisk w klatce piersiowej;
• zawroty i bóle głowy;
• problemy z oddychaniem;
• uczucie dławienia się;
• ucisk w żołądku;
• nudności;
• lęk przed „zwariowaniem”;
• lęk przed śmiercią;
• stale odczuwane napięcie w ciele;
• bóle mięśni;
• drętwienie i mrowienie kończyn;
• problemy z pamięcią i koncentracją;
• drażliwość;
• problemy ze snem;
• wzmożona czujność;
• napięcie emocjonalne;
• uderzenia gorąca.

Fobia społeczna czyli więcej niż nieśmiałość

Wiele osób uważa się za osoby nieśmiałe i odczuwa dyskomfort w niektórych sytuacjach społecznych. Jednak czasami „nieśmiałość” jest na tyle silna, że utrudnia codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie, a wręcz doprowadza do całkowitego wycofania się z życia towarzyskiego. Objawy fobii społecznej mogą pojawić się w takich sytuacjach jak przykładowo: przemawianie na forum, spotkania towarzyskie, picie i jedzenie w miejscach publicznych. 

Jak odróżnić nieśmiałość od fobii społecznej? Nie zawsze jest to łatwe, dlatego w diagnostyce stosuje się pewne kryteria.

1. Musi wystąpić przynajmniej jeden objaw z poniższych:
   • lęk przed znalezieniem się w centrum uwagi lub lęk przed zachowaniem się w sposób kłopotliwy lub kompromitujący;
   • celowe unikanie znalezienia się w centrum uwagi lub sytuacji, w których zachowanie mogłoby okazać się kłopotliwe lub kompromitujące.
2. Muszą wystąpić przynajmniej dwa z poniższych objawów w sytuacjach, o których mowa wyżej:
   • kołatanie serca;
   • drżenie lub dygotanie;
   • nadmierna potliwość;
   • suchość w ustach;
   • ucisk w klatce piersiowej;
   • problemy z oddychaniem;
   • zawroty głowy;
   • uczucie depersonalizacji i derealizacji;
   • naprzemienne uderzenia gorąca i zimne dreszcze;
   • uczucie drętwienia;
   • lęk przed utratą kontroli;
   • lęk przed śmiercią.
3. Musi wystąpić przynajmniej jeden z symptomów:
   • zaczerwienienie się lub dygotanie;
   • lęk przed zwymiotowaniem;
   • lęk przed nagłym oddaniem kału lub moczu.

Czy fobię społeczną można nabyć?

Można mieć do niej predyspozycje, a osoby nieśmiałe są bardziej na nią narażone. Jednak sama nieśmiałość nie wystarczy, aby to zaburzenie lękowe się rozwinęło. Musi pojawić się jeszcze jakiś czynnik wyzwalający. Mogą nim być pewne zdarzenia lub długotrwała izolacja.

Jeśli osoba nieśmiała będzie uczestnikiem serii nieprzyjemnych sytuacji, np. zostanie wyśmiana, źle oceniona podczas prezentacji, poczuje się odrzucona w towarzystwie itp., mogą się u niej rozwinąć objawy fobii społecznej. Podobnie może się zadziać u osób przebywających większość czasu w izolacji. Osoba nieśmiała, która pracuje zdalnie, rzadko wychodzi na zewnątrz, bo większość spraw załatwia przez internet, także z czasem może stać się bardziej zamknięta i zalękniona. Po długiej izolacji sytuacje społeczne, które w przeszłości nie sprawiały jej większych problemów, mogą stać się źródłem silnego lęku.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne jeszcze do niedawna nazywane były nerwicą natręctw. W tym rodzaju nerwicy osoba doświadcza obsesji, czyli natrętnych myśli lub kompulsji, czyli przymusu wykonywania jakichś czynności np. ciągłego mycia rąk, porządkowania, układania czegoś w określony sposób, gromadzenie przedmiotów. 

Ponadto specjalista bierze jeszcze pod uwagę następujące kryteria:

• czy pacjent odbiera obsesje jako własne myśli;
• czy próbuje walczyć z obsesjami lub kompulsjami;
• czy natrętne myśli i czynności przymusowe nie są odbierane przez pacjenta jako przyjemne;
• przynajmniej jedna z obsesji/kompulsji powtarza się, trwa przynajmniej 2 tygodnie i uznawana jest przez pacjenta za irracjonalną.

Zespół stresu pourazowego (PTSD)

Zespół stresu pourazowego jest kojarzony tylko z żołnierzami wracającymi z wojny, ale w rzeczywistości może dotykać także innych osób. Na PTSD mogą cierpieć ludzie, którzy brali udział w wypadku samochodowym, zostali napadnięci czy przeżyli jakąś klęskę żywiołową. Osoby takie boją się, że sytuacja się powtórzy i odczuwają silny lęk. Uczestnik wypadku panicznie boi się jazdy samochodem, a ofiara napadu nie wychodzi z domu po zmroku, obawiając się o swoje życie i zdrowie. Zespół stresu pourazowego może też wystąpić u osób, które latami doświadczały przemocy domowej. PTSD może pojawić się także u osób, które straciły bliską im osobę.

Zaburzenia somatyzacyjne

Zaburzenia somatyzacyjne to inaczej hipochondria, czyli lęk o własne zdrowie. Osoba nie doświadcza jako takiego lęku, ale pojawiają się u niej różne objawy np. bóle brzucha (jeden z objawów tzw. nerwicy żołądka), bóle i zawroty głowy, mrowienia. Może też pojawić się lęk przed jakimś zdarzeniem, którego skutkiem byłby jakiś uraz np. lęk przed upadkiem i złamaniem ręki. Człowiek doświadczający lęku somatyzacyjnego ciągle martwi się o swoje zdrowie. Obawia się poważnych chorób i może nawet doświadczać ich objawów. Takie osoby często odwiedzają różnych lekarzy i wykonują badania. Kiedy okazuje się, że wszystko jest w porządku, zaczynają doświadczać innych symptomów i ponownie odwiedzają lekarza i się badają.

U poszczególnych osób opisane wyżej zaburzenia lękowe mogą występować samodzielnie, ale często jest też tak, że nie ma między nimi wyraźnej granicy. Na przykład ktoś może cierpieć na nerwicę lękową, ale doświadcza też objawów nerwicy natręctw oraz zdarzają się ataki paniki.

Przyczyny nerwicy

Jakie są przyczyny zaburzeń lękowych? Trudno mówić o najczęstszych przyczynach zaburzeń lękowych, bo jest to efekt szeregu nakładających się procesów, z których część mogła rozwijać się już w przeszłości a teraz mogą stanowić pewnego rodzaju predyspozycje do takich a nie innych reakcji emocjonalnych. Na to nakładają się dodatkowo pewne czynniki społeczne w bieżącym życiu, które dekompensują nas powodując, że nasze zasoby emocjonalne i psychologiczne obniżają się. Jesteśmy bardziej podatni na stres i gorzej sobie z tym stresem radzimy.

• Predyspozycje genetyczne — nie dziedziczy się samych zaburzeń lękowych, ale predyspozycje. To jest tak jak ze stresem. Ktoś może być bardziej podatny na stres, a ktoś inny mniej.
• Dziedziczenie wzorców — dziecko lękowego rodzica ma większe predyspozycje powielania lękowych schematów niż dziecko rodzica, który tych lęków nie przeżywa czy nie eksponuje.
• Stresujące zdarzenia — można nabyć reakcje lękowe. Wspomniane wcześniej przykłady: u osoby nieśmiałej wskutek pewnych okoliczności rozwija się fobia społeczna, a u osoby uczestniczącej w wypadku drogowych rozwija się zespół stresu pourazowego.
• Nadużywanie substancji psychoaktywnych —  na przykład alkoholu. Wiele osób pije, aby złagodzić swoje lęki, ale to przynosi tylko chwilową ulgę. Alkohol spożywany regularnie w dużych ilościach działa lękotwórczo. Im częściej i więcej się pije, tym bardziej nasilają się lęki.
• Problemy zdrowotne — niektóre choroby mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzeń lękowych lub nasilać objawy już występującej nerwicy

Jak radzić sobie z nerwicą?

Jest przynajmniej kilka sposobów na to, by złagodzić objawy nerwicowe:

• Szukanie wsparcia wśród bliskich — czasami zwykła rozmowa, opowiedzenie komuś o swoich lękach już przynosi ulgę.
• Psychoedukacja — świadomość, że zaburzenia nerwicowe istnieją, że nie jestem sam to już połowa sukcesu. Nazwanie problemu i zdobycie o nim wiedzy to ważny krok w procesie leczenia.
• Urealnienie lęku — lęk to „tylko” lęk. Świadomość, że nie jest to realne zagrożenie, że nic mi nie grozi, nic mi się nie stanie, pomaga w radzeniu sobie z lękiem.
• Akceptacja — szczególnie ważna podczas ataku paniki. Nie warto przeciwstawiać się objawom lęku. Warto je zaakceptować i pozwolić im być. Takie podejście sprawi, że lęk szybciej minie.
• Pomoc specjalisty — ze swoich problemów niekiedy łatwiej zwierzyć się obcej osobie, ale też psycholog czy psychoterapeuta od tego jest, by nam pomóc.
• Techniki relaksacyjne — ćwiczenia oddechowe, joga, medytacja, relaksacja Jacobsona czy trening autogenny Schultza to tylko kilka sposobów na odprężenie. Jest ich znacznie więcej, warto przynajmniej kilka z nich wypróbować i znaleźć formę relaksacji najlepszą dla siebie. Techniki relaksacyjne obniżają napięcie i łagodzą objawy nerwicy.
• Zdrowy tryb życia — ruch, zdrowa dieta, odpowiednia ilość pozytywnie wpłyną na kondycję całego organizmu — a w zdrowym ciele, zdrowy duch!
• STOP używkom — papierosy czy alkohol może i na chwilę przyniosą ulgę, ale ostatecznie nasilą objawy nerwicowe.

Jeśli podejrzewamy u siebie nerwicę, w pierwszej kolejności możemy udać się do lekarza rodzinnego. Internista przeprowadzi z nami szczegółowy wywiad i w razie potrzeby zleci wykonanie badań. Dzięki temu już na samym początku będzie można wykluczyć inne choroby. Następnie warto udać się do psychologa. Jeśli specjalista uzna, że warto rozważyć farmakoterapię, skieruje do psychiatry. Jeśli konieczna okaże się psychoterapia, warto skontaktować się z psychoterapeutą i rozpocząć terapię.

Leczenie zaburzeń nerwicowych

Obecnie istnieją skuteczne metody leczenia zaburzeń lękowych. Większość nerwic można w pełni wyleczyć lub na tyle złagodzić objawy, aby zaburzenia nie miały one negatywnego wpływu na codzienne funkcjonowanie.

W leczeniu nerwicy stosuje się psychoterapię i farmakoterapię.

Psychoterapia — dawniej dominowała terapia psychodynamiczna, teraz sporą popularnością, ale też skutecznością, cieszy się terapia poznawczo-behawioralna. W skrócie polega ona na rozpoznaniu negatywnych wzorców myślenia i zachowań, które prowadzą do lęku, a następnie na ich zmianie. Osoby cierpiące na zaburzenia lękowe uczą się, jak radzić sobie z lękiem. Celem terapii nie jest całkowite wyeliminowanie lęku, ale jego złagodzenie i uświadomienie, że to tylko lęk, a nie realne zagrożenie i że przez niego nic złego się nie stanie.

Farmakoterapia — w przypadku leków stosowanych w leczeniu zaburzeń lękowych panuje błędne przekonanie, że są to leki uzależniające. Owszem, jest grupa leków, które mają potencjał uzależniający, ale stosuje się je tylko doraźnie lub krótkoterminowo. Obecnie jest coraz więcej skutecznych i bezpiecznych leków, bez potencjału uzależniającego. Szeroki wybór preparatów pozwala na jak najlepsze dopasowanie leku do pacjenta. Dzięki temu można stosować ich najmniejszą skuteczną dawkę i zminimalizować działania niepożądane.

Najlepsze i długotrwałe efekty przyniesie psychoterapia. Niekiedy psychoterapię wspomaga się leczeniem farmakologicznym — przynajmniej na początku. Niektóre osoby odczuwają tak silne lęki, że nie są w stanie funkcjonować bez wsparcia leków.

W ostatnich latach na popularności zyskuje również fitoterapia, czyli leczenie roślinami. Najlepsze udokumentowane działanie wykazują preparaty z dziurawca. Jednak nie wolno ich łączyć z lekami przepisanymi przez lekarza, ponieważ mogłoby dojść do rozwinięcia się zespołu serotoninowego, czyli sytuacji, kiedy w organizmie jest za duże stężenie serotoniny. W leczeniu nerwicy stosuje się także preparaty z lawendy. 

Sprawdź >> Fitoterapia zaburzeń lękowych – przewodnik po roślinach leczniczych na nerwicę.

Nerwica a depresja

Nieleczona nerwica niekorzystnie wpływa na ogólne zdrowie całego organizmu. Osoba cierpiąca na zaburzenia lękowe jest w ciągłym stresie. A długotrwały stres przyspiesza „zużycie” organizmu i skraca życie.

Nieleczone zaburzenia nerwicowe mogą prowadzić do depresji. Ze względu na nietypowe objawy, rozpoznanie nerwicy czasami bywa trudne. Osoby, które „radzą sobie” z nerwicą za pomocą alkoholu jeszcze w większym stopniu narażone są na depresję. Dodatkowo niektóre objawy nerwicy np. bezsenność, również przyczyniają się do rozwoju choroby.

Nerwica może być poważnym zaburzeniem i potrafi bardzo utrudniać codzienne funkcjonowanie. Dobra wiadomość jest taka, że można ją całkowicie wyleczyć lub na tyle złagodzić objawy, aby w pełni cieszyć się życiem. 

Zaburzenia lękowe u dzieci

W przypadku dzieci nie należy przesadzać i odganiać na siłę ich lęków i strachów. Trzeba oswajać małego człowieka z tym, że życie „nie jest usłane różami”. W przeciwnym wypadku spowodujemy u dziecka przekonanie, że lęk jest czymś groźnym, z czym nie wiadomo jak sobie radzić. Dzieci, jako te łatwiejsze do ukształtowania, można w dobrze funkcjonującej rodzinie odpowiednio „wyleczyć” z problemów z lękami. Z reguły to się udaje.

Problem z zaburzeniami lękowymi trzeba wziąć „za łeb”. Najważniejsze to nie udawać twardziela, bo prawdziwy twardziel to ten, który w odpowiednim momencie potrafi przyznać się, że ma problem!

Zaburzenia lękowe – posłuchaj podcastów

Gość podcastów: Pan doktor Paweł Brudkiewicz – specjalista psychiatra, psychoterapeuta, lekarz z kilkunastoletnim doświadczeniem zawodowym (w tym w zakresie medycyny somatycznej). Absolwent studiów dziennych na Wydziale Lekarskim UJ CM. Doświadczenie zawodowe zdobywał m.in. w Katedrze i Klinice Psychiatrii UJ CM i w Specjalistycznym Szpitalu im. dr. J. Babińskiego w Krakowie. Uczestnik licznych kursów, konferencji i warsztatów. Założyciel i Redaktor Naczelny czasopisma specjalistycznego „Medycyna Praktyczna – Psychiatria”. Jego zainteresowania kliniczne obejmują: medycynę snu (bezsenność i inne zaburzenia snu), zaburzenia afektywne (depresja, choroba afektywna dwubiegunowa), lękowe (nerwice), zaburzenia osobowości, ADHD u dorosłych, psychofarmakologię, psychoedukację, motywację osób uzależnionych do podjęcia terapii odwykowej oraz pomoc w problemach, które legły u podłoża uzależnienia. Ceni zaangażowanie rodziny w leczenie pacjenta. Przyjmuje w Centrum Dobrej Terapii w Krakowie.

ZapiszZapisz

ZapiszZapisz

ZapiszZapisz

ZapiszZapisz

ZapiszZapisz

ZapiszZapisz

ZapiszZapisz