Jak do tej pory żaden międzynarodowy kongres nie ustalił jednej definicji dla obrzęków limfatycznych (chłonnych). Obrzęki chłonne są wynikiem gromadzenia się wody, białka, krwinek czerwonych, produktów metabolicznych, komórek odpornościowych w obszarze przestrzeni międzykomórkowych i naczyniach chłonnych. To wszystko prowadzi do postępującego włóknienia tkanki i obrzęku. Powikłania nieleczonych obrzęków limfatycznych mogą być groźne.

aktualizacja: 02’2021

Rodzaje obrzęków limfatycznych

Obrzęki limfatyczne możemy podzielić na:

  • idiopatyczne,
  • pozapalne,
  • pooperacyjne,
  • pourazowe,
  • limfatyczno-żylne,
  • pasożytnicze – bardzo rzadkie, wywołane przez nicienie, które występują w naczyniach limfatycznych. Tu dostępna jest baza wiedzy o pasożytach: KLIK.

Istnieje jeszcze drugi podział obrzęków limfatycznych, ze względu na przyczynę ich występowania. Tu wyróżniamy:

  1. obrzęki pierwotne – powstające w wyniku zaburzeń rozwojowych naczyń chłonnych, tworzą się na skutek nieprawidłowego wykształcenia się naczyń limfatycznych. Ten stan pojawia się jednak bardzo rzadko i związany jest z chorobami genetycznymi, jak wrodzony obrzęk limfatyczny typu I lub II.
  2. wtórne obrzęki limfatyczne – to z kolei stan nabyty, który spowodowany jest uszkodzeniem naczynia chłonnego, wcześniej działającego prawidłowo. Jednymi z najczęstszych przyczyn powstania obrzęków wtórnych są:
      • choroby nowotworowe,
      • zakażenie bakteryjne skóry,
      • upośledzenie odpływu chłonki na skutek operacji,
      • radioterapia,
      • przerzuty,
      • przebyte infekcje,
      • częsta depilacja skóry w okolicach pachwin.

Obrzęki mogą występować również jako następstwo zażywanych leków, takich jak:

  • blokery kanału wapniowego (leki na nadciśnienie),
  • niesterydowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, naproksen, ketoprofen),
  • hormony sterydowe,
  • cyklosporyna (lek o działaniu immunosupresyjnym),
  • hormony płciowe (estrogeny, progesteron). 

Objawy obrzęków limfatycznych

Najczęstszym objawem choroby jest uczucie ciężkości kończyn oraz przyrost ich objętości – z reguły zajęta jest tylko jedna kończyna. Może pojawić się też obrzęk palców (tzw. palce kiełbaskowate); zmiany pęcherzykowe na skórze przypominające brodawki, często z wyciekiem limfy; głębokie poprzeczne bruzdy na palcach; zanik fałdu oddzielającego palce od śródstopia. Pojawia się większa skłonność do zakażeń bakteryjnych i grzybiczych, zwłaszcza po skaleczeniach lub zadrapaniach. Czasami chorzy cierpią na zaburzenia emocjonalne i psychiczne (w tym depresję) związane z nieestetycznym wyglądem kończyn.  

Obrzęki limfatyczne – powikłania

Powikłania obrzęków limfatycznych mogą być bardzo poważne, dlatego nie należy ich zlekceważyć. Często pojawia się zapalenie na skutek nagromadzenia chłonki, która może stanowić dobrą pożywkę dla drobnoustrojów, co niestety sprzyja zakażeniom wirusowym i bakteryjnym. To powikłanie dotyka najczęściej od 20-40% chorujących. 

Kolejnym groźnym powikłaniem jest ostry epizod zapalny, który występuje nagle. Jest to bardzo poważne następstwo obrzęku limfatycznego, gdyż prowadzi do pogorszenia i tak już zakłóconego odpływu chłonki. Może pojawić się gorączka, bóle stawów i mięśni, dreszcze, wymioty, powiększenie obrzęku, rumień z wyraźnie zaznaczoną i migrującą granicą.

Najniebezpieczniejszym powikłaniem tej jednostki chorobowej jest nowotwór złośliwy, czyli mięsak limfatyczny. Najczęściej dotyczy to kobiet z obrzękiem chłonnym kończyny górnej po operacji usunięcia piersi. 

Diagnostyka obrzęków chłonnych

W przypadku diagnostyki należy się zgłosić do lekarza, najlepiej do chirurga naczyniowego.  Diagnostyka opiera się o dokładny wywiad lekarski oraz badanie fizykalne. Czasami lekarze mogą się posłużyć dodatkowymi badaniami obrazowymi, jak:

  • limfoscyntygrafia,
  • rezonans magnetyczny,
  • tomografia komputerowa,
  • usg metodą Dopplera.

O ile rezonans, usg oraz tomografia są to już dosyć dobrze znane metody diagnostyczne, o tyle o limfoscynografii raczej mało kto słyszał. Ta metoda stanowi tak zwany „złoty standard” i polega na podskórnym lub śródskórnym podaniu preparatu diagnostycznego, a następnie zarejestrowaniu obrazu przez specjalne urządzenie rejestrujące, jakim jest gamma kamera (kamera scyntygraficzna). Podawane są minimalne dawki radioizotopu, jednak na tyle wystarczające, że pozwalają na rejestrację obrazu przez aparaturę diagnostyczną. 

Celem limfoscyntygrafii jest ocena dróg spływu chłonki wraz z oceną węzłów chłonnych. Jest to bardzo pomocne w rozpoznawaniu przyczyny obrzęku limfatycznego.  

Obrzęki limfatyczne – profilaktyka i leczenie

Na samym początku pacjent musi sobie uświadomić, że zmiany w naczyniach limfatycznych są często zmianami nieodwracalnymi i leczenie zachowawcze będzie musiał kontynuować do końca życia. Najważniejszymi elementami terapii są:

  1. odpowiednia pielęgnacja skóry,
  2. ćwiczenia rehabilitacyjne,
  3. stosowanie pończoch, opasek, rękawów uciskowych;
  4. masaż limfatyczny. 

Skórę kończyny objętej obrzękiem należy szczególnie chronić przed  uszkodzeniem. Zastój chłonki miejscowo powoduje upośledzenie odporności, dlatego nawet małe skaleczenie może przyczynić się do powstania infekcji.

Ważne by każde zadrapanie, otarcie, odparzenie, ukąszenie przez owady, odpowiednio odkazić i obserwować, czy nie rozszerza się stan zapalny.

obrzęki limfatyczne

Profilaktyka powinna obejmować codzienne balsamowanie skóry naturalnymi kosmetykami, unikanie maszynek do golenia i depilatorów, noszenie wygodnego obuwia, ochronę rąk przy czynnościach domowych, zakładanie rękawiczek przy zmywaniu naczyń czy pracy w ogródku.

Ćwiczenia rehabilitacyjne są kluczowe w terapii obrzęków limfatycznych, mają one głównie za zadanie zwiększenie powrotu żylnego, poprawę funkcji limfatycznych naczyń zbiorczych oraz poprawę pracy początkowych naczyń chłonnych. Warto jednak pamiętać o tym, że praca mięśni nie może być zbyt intensywna, ponieważ w chwili, gdy mięśnie przechodzą na metabolizm beztlenowy, powstała kwasica przyczynia się do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększenia ukrwienia mięśni. Objętość powstającej chłonki jest wprost proporcjonalna do przepływu przez łożysko naczyniowe. Między innymi dlatego ćwiczenia nie mogą być zbyt obciążające i powinny być dopasowane pod wydolność pacjenta. Zbyt długie i wyczerpujące ćwiczenia, mogły by tylko pogorszyć stan a dodatkowo ilość zalegającej chłonki wzrosłaby, zamiast się zmniejszać. 

Zasady masażu limfatycznego

Jedną z najpopularniejszych obecnie metod leczenia, jest stosowanie tak zwanego masażu limfatycznego. Polega on na przyśpieszeniu odprowadzania chłonki przez aktywację naczyń obocznych i łączących, jak również ułatwienie jej przepływu przez węzły chłonne. 

Nie jest to jednak, jak może się wydawać, prosta sprawa. Dobrze przeprowadzony masaż limfatyczny wymaga bardzo dobrej znajomości anatomii układu limfatycznego. Ta szczegółowa technika nie ma nic wspólnego z klasycznymi masażami, dodatkowo źle lub za mocno wykonany masaż limfatyczny może nawet przyczynić się do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta. 

obrzęki limfatyczne

Warto więc poznać podstawowe zasady masażu limfatycznego:

  1. nie powinien powodować bólu u pacjenta;
  2. powinien być delikatny, rytmiczny i wolny, masuje się ruchami okrężnymi;
  3. raczej nie stosuje się żadnych olejków i kremów;
  4. kontakt dłoni ze skórą powinien być bezpośredni – dłoń przylega do skóry nieruchomo i porusza się wraz z nią;
  5. bardzo ważne by kierunek masażu był zgodny z kierunkiem odpływu chłonki do okolicznych węzłów chłonnych;
  6. minimalny czas trwania masażu to 20 minut. 

Cel masażu pneumatycznego

W pewnych przypadkach masaż limfatyczny może być wprowadzeniem do przeprowadzenia leczenia za pomocą sekwencyjnego masażu pneumatycznego. Ta metoda polega na wywieraniu ucisku na skórę kończyny przy pomocy kolejno napełnianych powietrzem mankietów. Ma to na celu polepszenie reabsorbcji płynu obrzękowego z tkanek.

Przy tej metodzie występuje jednak ryzyko powstania obrzęku zewnętrznych narządów płciowych, które może zostać wywołane przez przyśpieszone gromadzenie się przemieszczonego dogłowowo płynu, który nie znajduje ujścia przez niedrożne naczynia chłonne. Ryzyko wystąpienia tego obrzęku szczególnie zwiększa się, kiedy leczona kończyna nie została wcześniej odpowiednio przygotowana za pomocą masażu ręcznego. 

Opatrunki uciskowe skuteczne na obrzęki limfatyczne

Po zakończeniu sesji masażu limfatycznego oraz pneumatycznego, wskazane jest założenie opatrunku uciskowego w celu utrwalenia efektu leczniczego.

Nadają się do tego klasyczne opaski uciskowe lub pończochy, rękawy czy rajstopy o stopniowanym ucisku. W tej kwestii ważne jest, by materiały uciskowe były dobierane indywidualnie pod pacjenta, na podstawie dokonanych przez terapeutę pomiarów. Materiały uciskowe muszą być dobre jakościowe, po założeniu muszą wywierać odpowiednie ciśnienie, zgodne z definiującą je klasą ucisku. W obrzęku limfatycznym używa się kompresję elastyczną drugiej lub wyższej klasy, bierze się pod uwagę stopień zaawansowania choroby oraz tolerancję pacjenta. 

Przeciwwskazania do terapii udrażniającej

Trzeba zwrócić również uwagę na ewentualnie przeciwwskazania przed rozpoczęciem takiej kompleksowej terapii udrażniającej. Do takich przeciwwskazań przede wszystkim zaliczamy:

  1. zakrzepicę żył,
  2. zapalenie tkanki podskórnej,
  3. zaawansowaną niewydolność serca,
  4. cukrzycę z objawami neuropatii cukrzycowej,
  5. upośledzenie krążenia obwodowego,
  6. aktywną chorobę nowotworową,
  7. zmiany alergiczne na skórze

Leczenie farmakologiczne obrzęków limfatycznych

W przewlekłej terapii obrzęku limfatycznego stosuje się kilka grup leków, jednak efekty ich działania nie zostały szeroko udokumentowane. Są to między innymi:

  1. Diuretyki, czyli leki moczopędne, nie są jednak bezpośrednim wskazaniem w leczeniu obrzęków limfatycznych, ponieważ nie wspomagają one usunięcia białka z tkanek, tylko powodują ich odwodnienie. To przyczynia się do zwiększonego stężenia białek a w konsekwencji, podwyższenia ciśnienia onkotycznego, dlatego też po odstawieniu diuretyków obrzęk szybko powraca.
  2. Glikokortykosteroidy – używane są głównie przy bólu oraz przy zmniejszaniu otoczki zapalnej wokół masy guza. Obserwowane są pozytywne efekty w leczeniu obrzęku kończyn dolnych o charakterze mieszanym, żylno-limfatycznym. Najczęściej lekarze decydują się podawać deksamethason. 
  3. Benzopirony to grupa wielu naturalnych substancji zawierających pierścień pironowy, głównie stosuje się je w przypadku obrzęków z wysoką zawartością białka. W tej grupie wyróżnia się gównie: pochodne kumaryny -zmieszają przepuszczalność naczyń dla cząsteczek białka oraz stymulują makrofagi do proteolizy (proces rozkładu białka na peptydy i aminokwasy) oraz pochodne flawonowe – zmniejszają przepuszczalność naczyń mikrokrążenia działając przeciwzapalnie. (Tutaj warto zajrzeć, aby dowiedzieć się więcej o związkach flawonowych: „Owoce jagodowe, cenne ze względu na silne działanie antyoksydacyjne.„)

Powiązany artykuł: Obrzęki żylne i przewlekła niewydolność żylna – przyczyny, objawy i leczenie.

Wsparcie przy problemach trawiennych, w stanach napięcia nerwowego, bezsenności >> https://radioklinika.pl/harmonix-na-trawienie-nerwy-bezsennosc/

Bibliografia:

  1. Pyszora Anna, Kompleksowa fizjoterapia pacjentów z obrzękiem limfatycznym, Via Medica, Medycyna Paliatywna w Praktyce 2010, 4(1), s. 23–29
  2. Rymarz E, Mieczkowska J, Łopatyński J, Obrzęki kończyn dolnych – etiopatogeneza, rodzaje, diagnostyka, Medycyna Ogólna, 2007, 13(3), s. 216-221
  3. Fiodorenko-Dumas Ż, Paprocka-Borowicz M, Dumas I, Kołcz-Trzęsicka A, Jakość życia i stan zdrowia u pacjentów z obrzękiem kończyn dolnych, Medycyna Ogólna, Nauki o zdrowiu, 2012, 18(3), s. 247-251
  4. Piotrowicz R, Ciecierski M, Jawień A, Obrzęki limfatyczne – leczenie, Praktyka Medyczna, Przewodnik Lekarza, s. 66-68
  5. Kozikowska J, Łuczak J, Obrzęk limfatyczny – patomechanizm, podział, zasady leczenia, Praktyka medyczna, s.48-54
  6. http://gammed.pl/pdf/Limfoscyntygrafia%20zgoda.pdf
  7. http://azmmedical.pl/pdf/artykul-obrzek_limfatyczny.pdf
  8. https://www.centrumfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2018/01/kompedium-www-1.pdf

3 KOMENTARZE

  1. Ja walczyłam z obrzękami mojej mamy w warszawie u pani Głuszczak. Było bardzo ciężko i mama nie bardzo się chciała poddać wszystkim zaleceniom ale jakoś powoli ją nakłaniałam i udało się znacznie zmniejszyć te opuchlizny. Pani Agnieszka ma niesamowitą wiedzę i doświadczenie w tym temacie także jak ktoś ma za daleko do Krakowa to polecam się udać tutaj.

Zapytaj lub skomentuj:

Napisz komentarz
Podaj swoje imię