Zioła na żołądek – co stosować na zapalenie błony śluzowej żołądka?

Bolący żołądek to dolegliwość, która może mieć różne podłoża. Współcześnie to dość częsty problem, będący skutkiem przewlekłego stresu, jak również objaw różnych chorób układu pokarmowego. Zioła zawierające substancje śluzowe stanowią naturalne wsparcie m.in. w przypadku stanów zapalnych przewodu pokarmowego, przewlekłego nieżytu żołądka czy innych dolegliwości żołądkowych. Sprawdźmy, jakie surowce roślinne zawierają śluzy i jakie są wskazania do ich stosowania. 

Zioła jako naturalne wsparcie organizmu

Ziołolecznictwo ma wielowiekową tradycję. Dawniej człowiek poznawał rośliny i ich właściwości metodą prób i błędów. Dzięki temu się uczył i mógł wykorzystywać zioła do leczenia różnego rodzaju chorób. 

Rozwój nauki umożliwił wyodrębnienie składników aktywnych zawartych w roślinach i badanie ich właściwości. Badaczom niejednokrotnie udawało się potwierdzić tradycyjne wskazania do stosowania konkretnych ziół. Bywa, że w trakcie badań odkrywa się nowe właściwości rośliny, co poszerza zakres wskazań do jej stosowania.

Badając składniki roślin, naukowcy wyodrębniają pojedyncze związki i tworzą z nich celowane leki. Niejednokrotnie wyodrębniony z rośliny składnik, ten, który wydawał się w leczeniu najaktywniejszym związkiem czynnym, użyty jako pojedyncza substancja lecznicza okazywał się słabszy w działaniu lub miał więcej skutków ubocznych niż całe zioło. Roślina jako całość, a także wybrany z niej element (np. liść, kwiat czy korzeń) nie zawiera bowiem tylko jednego składnika. 

Metody naukowe pozwalają na dokładne przyjrzenie się budowie chemicznej, właściwościom i metabolizmowi składników roślinnych. Dzięki temu możemy stosować zioła w określonych schorzeniach, przewidywać interakcje i ewentualne skutki uboczne oraz określać najlepsze dawkowanie. 

Substancje czynne zawarte w ziołach można też pogrupować, między innymi według budowy chemicznej lub podobnych właściwości. Jedną z takich grup są substancje śluzowe.

Czym są substancje śluzowe?

Śluzy roślinne to mieszanina różnych związków o charakterze polisacharydów. Wyróżniają się one zdolnością pęcznienia, ciągliwością wodnych zawiesin koloidalnych oraz zdolnością tworzenia żeli.

W lecznictwie śluzy mogą nam służyć jako środki powlekające, ochronne i zmiękczające. Właściwości te wykorzystujemy: 

• przy stanach zapalnych przewodu pokarmowego, takich jak refluks, choroba wrzodowa, nieżyt żołądka i jelit czy biegunka;
• w zaparciach jako łagodny środek zmiękczający kał i ułatwiający defekację;
• przy objawach ze strony górnych dróg oddechowych, takich jak kaszel suchy i mokry;
• przy stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, na przykład w lekkich oparzeniach, w zapaleniu dziąseł lub utrudnionym połykaniu – pomagają goić błony śluzowe;
• jako naturalny środek, który ma właściwości łagodzące dolegliwości żołądkowe, w przypadku przewlekłego nieżytu żołądka, a także przy mocnych terapiach niszczących śluzówki, takich jak radioterapia i chemioterapia;
• w formie nasiadówek przy podrażnieniu odbytu, na przykład w chorobie hemoroidalnej oraz łagodzeniu stanów zapalnych pochwy;
• w przypadku podrażnionej i suchej skóry – w formie kosmetyków i środków pielęgnacyjnych do ciała.

Śluzy występują w małych ilościach w wielu roślinach leczniczych wraz z innymi substancjami czynnymi. Wszystkie te związki współdziałają ze sobą, działając synergicznie, co skutkuje określonym zakresem działań terapeutycznych. Niektóre z roślin są jednak szczególnie bogate w substancje śluzowe. Należą do nich na przykład glony (krasnorosty, brunatnice), z których pozyskujemy agar-agar i karagen. Rośliny zasobne w śluzy to przede wszystkim te z rodzin Ślazowatych (Malvaceae), Lnowatych (Linaceae) oraz Babkowatych (Plantaginaceae).

Najczęściej stosowane zioła śluzowe o działaniu terapeutycznym

Liść i korzeń prawoślazu (Folium Althaeae, Radix Althaeae)

W korzeniu i liściach prawoślazu (Althaea officinalis L.) znajdziemy do 10% śluzów. Korzeń prawoślazu jest ponadto bogaty w pektyny ułatwiające wypróżnianie i tworzące dobre środowisko dla mikrobioty jelitowej, a także w sacharozę, skrobię, asparaginę i betainę. W liściach natomiast znajdziemy flawonoidy o działaniu przeciwzapalnym, a także fenolokwasy, kumaryny i związki mineralne.

Przetwory z prawoślazu zmniejszą ból i podrażnienia śluzówek, złagodzą kaszel oraz ułatwią odkrztuszanie poprzez upłynnienie wydzieliny i pobudzenie ruchów rzęsek w układzie oddechowym. Osłonią też śluzówkę przewodu pokarmowego i złagodzą stan zapalny oraz ból brzucha przy wrzodach, nadżerkach i refluksie. 

Przetwory z prawoślazu to dobry wybór, gdy dokucza nam zapalenie żołądka. Zioła na żołądek należy stosować systematycznie i przez dłuższy czas. 

Macerat z korzenia prawoślazu możemy stosować bezpośrednio w formie ziołowej herbaty jako pojedyncze zioło lub w mieszance z innymi ziołami. Służy też do przygotowania syropu prawoślazowego lub miodu prawoślazowego. Sproszkowany korzeń prawoślazu (popijany wodą) może być natomiast używany jako środek pomocniczy przy zaparciach, szczególnie u dzieci i osób starszych.

Maceraty z korzenia prawoślazu nadają się także do użytku zewnętrznego. Stosujemy je do przemywania skóry, okładów zmiękczających i łagodzących. Sprawdzają się również jako zioła do nawilżającej kąpieli. Wyciągi wodne z tego surowca możemy stosować do przemywania oczu i brzegów powiek, a także jako okłady przy zapaleniu spojówek.

Tu dowiesz się więcej >> Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis L.). Zastosowanie w kosmetyce oraz w medycynie – poparte wynikami badań

Kwiat ślazu dzikiego (Flos Malvae)

Surowcem zielarskim są tu zarówno liście, jak i kwiaty ślazu dzikiego (Malva sylvestris L.). Liście zawierają około 8% śluzów, natomiast kwiat 6–9%.

W kwiatach ślazu dzikiego znajduje się poza śluzami spora ilość antocyjanów (6–7%), co sprawia, że wyraźnie zaznaczone jest ich działanie przeciwzapalne. Wyciągi z kwiatów usprawniają również przepływ krwi w małych naczyniach krwionośnych i wzmacniają ich ściany. 

Preparaty z kwiatów ślazu stosowane są jako środki łagodzące stany zapalne, osłaniające i zmiękczające. Można je podawać w podrażnieniach i stanach zapalnych śluzówki jamy ustnej, gardła, układu oddechowego i układu pokarmowego. Są skuteczne jako zioła na zapalenie błony śluzowej żołądka, ochraniając ją przed drażniącym wpływem kwasu solnego. Sprawdzają się również w łagodzeniu suchego, męczącego kaszlu.

Kwiat malwy czarnej z kielichem (Flos Malvae arboreae cum calycibus)

Malwa czarna (Althea rosea Cav. var. nigra) to surowiec zielarski, który zawiera całkiem sporo składników śluzowych, bo aż 8–12%. Poza tym występują w niej pektyny, antocyjany, garbniki, olejki i związki mineralne. Od innych surowców śluzowych odróżnia go zawartość słabo poznanego związku o działaniu estrogennym. Dawni zielarze polecali go jako wsparcie przy regulacji zaburzeń miesiączkowania, w bezpłodności czy przy zapaleniu macicy i przydatków.

Kwiat malwy czarnej zwyczajowo polecany jest do nawilżania i osłaniania śluzówek układu pokarmowego i oddechowego. Łagodzi takie objawy przeziębienia jak kaszel, chrypka i ból gardła. Podobnie jak w przetworach ze ślazu dzikiego, antocyjany będą wzmacniać naczynia krwionośne i działać przeciwzapalnie.

Zewnętrznie surowiec stosuje się w formie okładów na skórę, oczy i błony śluzowe. 

Nasienie babki jajowatej (Semen Plantaginis ovatae)

W lecznictwie stosuje się zarówno nasiona, jak i same łupiny nasienne babki jajowatej (Plantago ovata). Nasiona zawierają ok. 80% błonnika, w tym 47% błonnika rozpuszczalnego. Ten właśnie błonnik rozpuszczalny jest śluzowym polisacharydem i występuje w skórce nasion. Poza błonnikiem nasiona zawierają również białka, tłuszcze i trisacharozyd (planteoza).

Związki śluzowe babki jajowatej mają zdolność wiązania wody. Podane doustnie z dużą ilością wody dochodzą praktycznie niezmienione do jelita grubego, gdzie zwiększają objętość mas kałowych, co pobudza perystaltykę i odruch defekacji. Paradoksalnie nasiona mogą być stosowane także (zawsze po konsultacji lekarskiej) w biegunkach różnego pochodzenia, gdyż zwiększają lepkość treści pokarmowej. W ten sposób normalizują czas przejścia mas kałowych i częstość defekacji.

Nasiona babki jajowatej są bardzo pomocne, ale jednocześnie należy pamiętać o tym, że w pewnych sytuacjach bywają przeciwwskazane. Nie poleca się ich dzieciom do 6. roku życia ani osobom nadwrażliwym. Produktów zawierających nasiona babki jajowatej nie stosujemy bez konsultacji lekarskiej przy podejrzeniu niedrożności jelit czy zapalenia wyrostka, zaparciu spastycznym, niezdiagnozowanych bólach brzucha, w krwawieniu z odbytu, przepuklinach, ciężkich chorobach serca, chorobach przełyku i w niewyregulowanej cukrzycy.

Nasienie babki płesznik (Semen Psyllii)

Babka płesznik (Plantago psyllium L.) ma podobne zastosowanie jak babka jajowata. Zawiera jednak mniej polisacharydów śluzowych, bo około 10–15%. Inne składniki nasion to białko, tłuszcze, trisacharozyd, nieco fitosteroli, triterpenów i glukozyd irydoidowy aukubina.

Sprawdź: Harmonix – naturalne wsparcie procesów trawiennych

Liść babki lancetowatej (Folium Plantaginis lanceolatae)

Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.) to bylina pospolita zarówno w Polsce, jak i w strefie umiarkowanej naszego globu. Liść babki oprócz polisacharydów o charakterze śluzów (ok. 6,5%) zawiera także glikozydy irydoidowe, fenyloetanoidy, nieco garbników, flawonoidy i rozpuszczalne w wodzie związki krzemu.

Napary z liści babki zmniejszają ponadto przekrwienie błon śluzowych i nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych. Wykazują też słabe działanie wykrztuśne i przeciwskurczowe na mięśnie gładkie, szczególnie układu oddechowego.

Nasienie lnu (Semen Lini)

Len zwyczajny (Linum usitatissimum L.) w swoich nasionach zawiera około 6–10% polisacharydów śluzowych o dużej lepkości. Ponadto znajdziemy w nich 30–45% oleju lnianego o dużej zawartości kwasu alfa-linolenowego ALA (40–60%) oraz kwasu linolowego i olejowego. Dodatkowo nasiona zawierają około 25% białka, 0,1–1,5% glikozydów cyjanogennych, lignany, inhibitor serynowej proteinazy.

Nasiona lnu, w całości lub rozdrobnione i podane z wodą stosujemy w zaparciach różnego pochodzenia. Zjedzenie suchych nasion może natomiast powodować zaparcia! Za to macerat z nasion, czyli sam przecedzony kleik na wodzie lub naparze z rumianku, stosuje się jako środek osłaniający błony śluzowe w stanach zapalnych żołądka i jelit, ale także w leczeniu wrzodów żołądka oraz nadkwaśności.

Nasienie kozieradki (Semen Foenugraeci)

Kozieradka (Trigonella foenum graecum L.) to jednoroczna roślina z rodziny bobowatych. Jej nasiona zawierają 45–60% związków śluzowych. Ich skład jest jednak o wiele bogatszy. Znajdziemy tam także saponiny steroidowe, flawonoidy, lipidy, sterole, białko, cholinę, witaminy (szczególnie niacynę) i mikroelementy (zwłaszcza żelazo oraz wapń).

Nasiona i wyciągi z kozieradki działają osłaniająco na śluzówkę żołądka. Jednocześnie możemy je stosować jako środek wzmacniający i odżywczy, szczególnie u pacjentów w czasie rekonwalescencji po ciężkich chorobach. Ponadto składniki nasion wykazują działanie obniżające poziom cukru i cholesterolu we krwi, dlatego warto dodać je do diety w chorobach metabolicznych. Saponiny obecne w surowcu działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie.

Dzięki swojemu „rosołowemu” zapachowi kozieradka nadaje się świetnie na przyprawę do zup i sosów.

Kwiat dziewanny (Flos Verbasci)

Dziewannę (Verbascum phlomoides L.) stosujemy w formie przetworów przede wszystkim w chorobach górnych dróg oddechowych. 

Kwiat dziewanny zawiera około 2,5% śluzów, a ponadto saponiny triterpenowe, irydoidy, flawonoidy, fenylopropanoidy oraz karotenoidy. W związku z tym oprócz właściwości osłaniających ma także działanie wykrztuśne, przeciwwirusowe, wzmacnia naczynia krwionośne oraz reguluje ich przepuszczalność. Napar z kwiatów dziewanny sprawdza się również w przypadku kaszlu, kataru i chrypki w przebiegu przeziębienia, grypy czy anginy.

Napary w formie okładów do stosowania zewnętrznego będą natomiast przydatne na oparzenia, stłuczenia, stany zapalne skóry, alergie oraz nerwobóle.

Porost islandzki (Lichen islandicus)

Plecha tarczownicy islandzkiej (Cetraria islandica L.), zwana porostem islandzkim, rozpowszechniona jest na półkuli północnej aż po rejony arktyczne. Surowiec zawiera przede wszystkim do 4% kwasów porostowych (cetraryna) o gorzkim smaku. Ponadto występują w nim śluzy, polisacharydy (lichenina i izolichenina), karotenoidy i sole mineralne (w tym sole jodu i boru).

Zarówno związki śluzowe, jak i polisacharydy porostu islandzkiego działają osłaniająco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, jamy ustnej, przełyku i żołądka. Kwasy porostowe działają bakteriobójczo, a dzięki gorzkiemu smakowi pobudzają wydzielanie śliny i soku żołądkowego. Aczkolwiek, co ciekawe, cetraryna w małych dawkach zmniejsza wydzielanie gruczołów potowych i soku żołądkowego, więc może być także stosowana jako środek osłaniający w nadkwaśności i chorobie wrzodowej żołądka.

Porost islandzki rzadko jest stosowany w postaci pojedynczego zioła, natomiast sprawdza się dobrze jako składnik mieszanek.

Surowce śluzowe – podsumowanie

Zioła bogate w śluzy mają sporo dobroczynnych właściwości. Wykorzystuje się je w terapii pacjentów z dolegliwościami górnych dróg oddechowych. Znakomicie sprawdzają się też jako naturalne środki osłaniające śluzówki przewodu pokarmowego oraz w niwelowaniu zaparć. Zioła śluzowe można stosować zarówno pojedynczo, jak i w odpowiednio dobranej do potrzeb pacjenta mieszance ziół.

Sprawdź także:

Melisa – przegląd badań naukowych, wskazania, sposoby przygotowania

Szałwia – czy jest bezpieczna w ciąży?

Bibliografia

1. Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, 1987, Warszawa;
2. Kuźnicka B., Dziak M., Zioła i ich stosowanie, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa, 1988;
3. Kohlmunzer S., Farmakognozja, PZWL, Warszawa, 2016, Wydanie V – 5 dodruk.