Kiedy serce nie pracuje prawidłowo… Bajpasy to poważny, ale ratujący życie zabieg! [podcast]

Zabieg wszczepienia bajpasów serca zmienia dotychczasowe życie pacjenta. Choć jest on skomplikowany, tak naprawdę ratuje życie chorego, zmniejszając dyskomfort i ograniczenia związane z chorobą. Czym są i jak działają bajpasy, a także jak odpowiednio przygotować się do zabiegu i jak żyć po operacji?

Czym są i jak działają bajpasy serca?

Bajpasy serca to pomosty naczyniowe wykonane są z różnych materiałów biologicznych. Ich głównym zadaniem jest pominięcie blaszek miażdżycowych, które zwężają tętnice wieńcowe i tętnice zaopatrujące serce w krew, tlen i inne składniki odżywiające mięsień sercowy.

Ta metoda leczenia dotyczy głównie pacjentów z rozpoznaną chorobą wieńcową, czyli miażdżycą tętnic wieńcowych. Choroba ta w znaczący sposób zwęża tętnice wieńcowe, powodując zaburzenia przepływu krwi i dostarczania tlenu oraz innych składników odżywczych do mięśnia sercowego.

U pacjentów, u których postawiono diagnozę choroby wieńcowej, mamy do dyspozycji trzy metody leczenia: leczenie zachowawcze (farmakologiczne) oraz leczenie inwazyjne, polegające na implantacji stentów do tętnicy wieńcowej lub wszczepienie bajpasów.

Leczenie farmakologiczne, implantacja stentów czy wszczepienie bajpasów?

Leczenie zachowawcze polega na przyjmowaniu leków, które mają udowodniony wpływ na zmniejszenie objawów charakterystycznych dla choroby wieńcowej. Jeśli terapia farmakologiczna wprowadzona w sposób optymalny i zgodny z ogólnie obowiązującymi zasadami postępowania oraz zaleceniami lekarza nie przynosi pożądanych efektów i pacjent nadal odczuwa dolegliwości związane z chorobą wieńcową (m.in. bóle dławicowe), wdraża się leczenie inwazyjne.

Jedną z metod leczenia inwazyjnego jest implantacja stentów do tętnicy wieńcowej. Drugą formą leczenia operacyjnego jest wszczepienie bajpasów do tętnic wieńcowych.

Obie te metody znacząco się od siebie różnią. Implantacja stentów do tętnic wieńcowych jest znacznie mniej inwazyjna niż klasyczna operacja kardiochirurgiczna. Wykonuje się ją bez znieczulenia ogólnego – samo znieczulenie miejscowe w miejscu wkłucia jest wystarczające. Obecnie najczęściej przeprowadza się nakłucia tętnic promieniowych (dawniej taki zabieg wykonywano poprzez wkłucie do tętnicy udowej). Do przeprowadzenia tego typu leczenia wystarczy więc znieczulenie miejscowe okolicy nakłuwanej i wprowadzenie odpowiednich cewników, które rozprężają zwężenie i implantacja stentów.

Wszczepienie stentów nie zawsze jednak okazuje się wystarczającą i skuteczną metodą leczenia. W takich przypadkach konieczna jest operacja kardiochirurgiczna, czyli dużo bardziej inwazyjny zabieg wszczepienia bajpasów. Przeprowadza się go w znieczuleniu ogólnym na otwartej klatce piersiowej.

Jeśli zmiany w tętnicach wieńcowych są bardziej zaawansowane, a pacjent ma także choroby współistniejące, wskazane będzie wdrożenie bardziej inwazyjnej metody leczenia – takiej jak wszczepienie bajpasów.

Przed kwalifikacją pacjenta do leczenia inwazyjnego należy dokładnie i szczegółowo rozważyć wszystkie „za” i „przeciw” każdej możliwej metody leczenia. Kandydatami do leczenia kardiochirurgicznego są pacjenci, którzy mają zajęte więcej niż jedną tętnicę wieńcową i którzy są bardziej obciążeni od strony kardiologicznej. Zwykle są to chorzy, którzy mają już na przykład obniżoną funkcję skurczową lewej komory lub chorują na cukrzycę.

Przeczytaj także: Problemy sercowe kobiet, czyli słów kilka o zawale u płci pięknej

Bajpasy serca – co powinniśmy o nich wiedzieć?

Wszczepianie bajpasów kiedyś i dziś

Pierwsze zabiegi kardiochirurgiczne wykonywano już na początku XX wieku. Oczywiście operacje te miały wówczas charakter doświadczalny i znacznie częściej kończyły się niepowodzeniem. Na szczęście rozwój medycyny na przestrzeni lat sprawił, że zabiegi te cieszą się obecnie wysoką skutecznością. Także śmierć w kardiochirurgii jest dziś zjawiskiem stosunkowo rzadkim, a ryzyko wystąpienia powikłań po operacjach kardiochirurgicznych znacznie spadło.

Pierwszą operację pomostowania przeprowadzono w latach 60. XX wieków. Dziś przeprowadza się ich około 800 tysięcy rocznie! Zabieg wszczepienia bajpasów stał się rutynową formą leczenia pacjentów z chorobą wieńcową. Warto także wiedzieć, że odsetek zgonów po jego przeprowadzeniu w ciągu ostatnich 60 lat zmalał z 50% do około 3-5%. Musimy pamiętać, że pomimo wysokiej skuteczności operacja wszczepienia bajpasów wciąż jest jednak skomplikowaną operacją.

Z czego zrobione są bajpasy serca?

Bajpasy wykonuje się z materiału żylnego lub materiału tętniczego, pobieranych od pacjenta. Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, a także wielu innych towarzystw kardiochirurgicznych zaleca się wykorzystywanie bajpasów wykonanych z materiału tętniczego. Przeprowadzone badania potwierdziły, że takie bajpasy rzadziej się zamykają (materiał, z którego wykonane są bajpasy, nie jest jedynym czynnikiem odpowiadających za ich zamykanie!) i dają lepsze efekty leczenia.

Wśród wykorzystywanych materiałów tętniczych należy wymienić tętnicę piersiową wewnętrzną – lewą i prawą, które odchodzą od tętnic podobojczykowych i biegną wzdłuż wewnętrznej powierzchni mostka od wewnątrz klatki piersiowej. Pobiera się je na początku operacji, nie odcinając ich proksymalnych końców – najczęściej odcina się je dystalnie. Następnie bezpośrednio zespala się je z tętnicami wieńcowymi. Innym wykorzystywanym do pomostowania materiałem tętniczym jest tętnica promieniowa – jedna z dwóch największych tętnic biegnących na przedramieniu.

Z kolei najczęściej stosowanym materiałem żylnym jest żyła odpiszczelowa, która zaczyna się w okolicy kostki przyśrodkowej i biegnie od przyśrodkowej części podudzia. Trwałość materiału żylnego wszczepianego jako bajpas jest niestety ograniczona. Z tego względu towarzystwa kardiologiczne rekomendują wykorzystywanie materiałów tętniczych.

To może Cię zainteresować: Niewydolność serca – czynniki ryzyka, rozpoznanie, leczenie, profilaktyka

Jak przebiega zabieg wszczepienia bajpasów serca?

Rewaskularyzacja, czyli wszczepienie bajpasów, to skomplikowany zabieg kardiochirurgiczny. Dzięki niemu jest jednak możliwy prawidłowy przepływ krwi do zwężonych tętnic wieńcowych serca. Bajpasy omijają miejsce zwężenia tętnicy wieńcowej, dzięki czemu ułatwiony zostaje dopływ krwi do obszarów niedokrwienia mięśnia sercowego. 

Rewaskularyzacja wieńcowa (chirurgiczne pomostowanie) to poszerzenie i udrożnienie zwężonej tętnicy, który ma umożliwić prawidłowy przepływ krwi.

TO WARTO WIEDZIEĆ! Ilość wszczepianych bajpasów nie u każdego pacjenta będzie taka sama. „Jeśli mamy do wykonania pełną rewaskularyzację mięśnia sercowego, czyli chcemy zaopatrzyć w bajpasy wszystkie naczynia o średnicy powyżej 1,5 mm, mające zwężenia hemodynamiczne, musimy wykonać 2-3 bajpasy, a następnie podłączyć je do zwężonej tętnicy” – mówi dr n. med. Radosław Wilimski.

Operacja wszczepienia bajpasów trwa około 3-5 godzin, a rekonwalescencja po zabiegu wynosi od kilku do kilkunastu tygodni.

Pojęcie pełnej rewaskularyzacji jest w tej dziedzinie bardzo istotne. To ona bowiem w dużej mierze warunkuje sukces terapeutyczny i jest najważniejszym czynnikiem sprzyjającym powrotowi do zdrowia po operacji. Pełna rewaskularyzacja to zasadniczy cel leczenia!

Oczywiście, jeśli pacjent ma zwężoną tylko jedną tętnicę i kwalifikuje się do zabiegu wszczepienia bajpasów, w zupełności wystarczy mu jeden bajpas. Natomiast jeśli zwężonych tętnic jest więcej, należy wykonać większą ilość zespoleń. Warto także wiedzieć, że nie zawsze jeden bajpas zaopatruje tylko jedną tętnicę wieńcową. Mówi się wówczas o tzw. zespoleniach sekwencyjnych. W ten sposób na jednym bajpasie można zespolić kilka tętnic wieńcowych.

Bajpasy serca krok po kroku – jak przygotować się do zabiegu?

Zabieg wszczepienia bajpasów wymaga odpowiedniego przygotowania pacjenta. Cały proces powinna poprzedzić kwalifikacja chorego do zabiegu. W procesie kwalifikacji bardzo ważne są kardiogrupy, czyli zespoły składające się z wielu specjalistów. To one kwalifikują pacjenta do odpowiedniego rodzaju terapii i decydują, która terapia jest optymalna dla pacjenta. Następnie chory przyjmowany jest na oddział kardiochirurgii, gdzie bezpośrednio przygotowuje się go do operacji.

Bardzo ważna jest rozmowa lekarza z pacjentem i poinformowanie go o wszystkich szczegółach zabiegu. Każdy chory musi podpisać również świadomą zgodę na operację, dlatego dokładne wyjaśnienie, na czym polega procedura wszczepienia bajpasów, a także uprzedzenie, jakie ewentualnie powikłania mogą wystąpić, są niezwykle istotne dla powodzenia zabiegu. Pacjent musi także wiedzieć, jakie korzyści niesie za sobą operacja oraz co powinien robić, a co jest absolutnie zakazane po wszczepieniu bajpasów. Można w ten sposób maksymalnie zminimalizować ryzyko wystąpienia ewentualnych powikłań pooperacyjnych.

Pacjenci bardzo często obawiają się otwarcia klatki piersiowej i przecięcia mostka, co jest dużą ingerencją w organizm chorego. Po operacji chorzy zwykle są jednak zdziwieni, że ból pooperacyjny znika po około 2-3 dobach i w tak krótkim czasie  od zabiegu mogą już swobodnie spacerować po szpitalnym korytarzu.

Choć sam zabieg wszczepienia bajpasów jest skomplikowaną operacją, pacjenci po około 2-3 dobach mogą rozpocząć stopniową i małoinwazyjną rehabilitację. Jeśli chory zastosuje się do zaleceń lekarskich zarówno przed, jak i po zabiegu, może bardzo szybko powrócić do normalnego życia. Rekonwalescencja po operacji trwa zwykle 6-12 tygodni.

Jakiego efektu można oczekiwać po zabiegu wszczepienia bajpasów?

Celem leczenia operacyjnego choroby wieńcowej jest poprawienie komfortu życia pacjenta. Przed zabiegiem wszczepienia bajpasów chory doświadcza charakterystycznych dolegliwości, takich jak ból dławicowy w obrębie klatki piersiowej i nadbrzusza, promieniujący niekiedy nawet do barków i żuchwy.

Leczenie inwazyjne ma więc na celu zniwelowanie bolesnych objawów choroby niedokrwiennej i wyeliminowanie groźnych zaburzeń komorowych rytmu serca, będących skutkiem postępującego niedokrwienia serca.

UWAGA: komorowe zaburzenia rytmu serca mogą prowadzić do śmierci pacjenta! Zaburzenia rytmu serca objawiają się przyśpieszeniem, zwolnieniem lub nieregularnością w funkcjonowaniu tego narządu. Większość z nich przebiega bezobjawowo, jednak stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Z tego względu tak ważne jest odpowiednie i wcześnie wdrożone leczenie!

Przeczytaj więcej: Arytmia, czyli zaburzenia rytmu serca. Kiedy nie wolno ich bagatelizować?

Zabieg wszczepienia bajpasów ma ustrzec pacjenta przed rozwojem zaburzeń rytmu serca czy wystąpieniem zawału, zagrażających jego zdrowiu i życiu. Operacja to także szansa na dłuższe oraz lepsze życie bez bólu, dyskomfortu i ograniczeń.

Wszczepienie bajpasów i co dalej?

Zabieg wszczepienia bajpasów serca zmienia życie pacjenta. Aby operacja przyniosła oczekiwane efekty, chory musi mieć świadomość, że konieczna jest zmiana dotychczasowego stylu życia. Niezwykle ważna jest także rehabilitacja pooperacyjna, która rozpoczyna się jeszcze przed zabiegiem.

Każdy pacjent zakwalifikowany do wszczepienia bajpasów otrzymuje wskazówki od fizjoterapeuty, jak powinien zachowywać się w pierwszych dobach po zabiegu. Przestrzeganie zaleceń lekarzy i fizjoterapeutów pozwala maksymalnie zminimalizować ryzyko wystąpienia ewentualnych powikłań. Chory otrzymuje także specjalną kamizelkę, która zmniejsza ból podczas wykonywanych ruchów.

Odpowiednie przygotowanie pacjenta przed operacją ułatwia mu funkcjonowanie w pierwszych dobach po zabiegu.

Pacjent po zabiegu wszczepienia bajpasów pozostaje na oddziale kardiochirurgicznym przez około 7-10 dni. W tym okresie zaczyna się także klasyczna rehabilitacja kardiologiczna. Ma ona na celu przyspieszenie powrotu do zdrowia i ułatwienie pacjentowi funkcjonowanie już po operacji. Każdy pacjent ma ustalony indywidualny plan ćwiczeń. Są to jednak nie tylko zadania ruchowe, ale także edukacja w zakresie profilaktyki choroby wieńcowej oraz diety.

Pacjent po zabiegu wszczepienia bajpasów powinien zmienić dotychczasowy styl życia. Kluczowa jest tutaj odpowiednia dieta, zwiększenie aktywności ruchowej i zaprzestanie palenia papierosów. Nie można zapominać także o regularnych pomiarach ciśnienia tętniczego i lipidogramu.

Chory musi nauczyć się żyć po zabiegu i wyeliminować czynniki, które spowodowały, że znalazł się na stole operacyjnym. Zmiana dotychczasowego stylu życia jest niezbędna, jeśli pacjent chce cieszyć się dobrym zdrowiem i długim życiem.

Bajpasy serca – przeciwwskazania i możliwe powikłania po zabiegu

Rozwój medycyny, a także samej kardiochirurgii sprawił, że mamy do czynienia z coraz trudniejszymi przypadkami pacjentów. Oczywiście nowoczesna medycyna dysponuje innowacyjnymi metodami leczenia, ale żadna inwazyjna metoda nie jest pozbawiona ryzyka. Na każdym etapie terapeutycznym można maksymalnie je minimalizować, ale nie da się go całkowicie wykluczyć.

Do najczęstszych powikłań po zabiegu wszczepienia bajpasów można zaliczyć przede wszystkim migotanie przedsionków. To jednak stosunkowo niegroźna przeszkoda na drodze do zdrowia. O ile zostanie wcześnie wykryta i odpowiednio leczona, nie powinna poważnie wpływać na rokowania pacjenta. W okresie pooperacyjnym oprócz migotania przedsionków czy infekcji rany mogą wystąpić także: zawał serca, udar mózgu czy zatorowość płucna.

UWAGA: obecnie kwalifikuje się pacjentów kardiologicznych do hybrydowego leczenia choroby wieńcowej. Część leczenia przeprowadza kardiochirurg, a kolejny etap terapii nadzoruje kardiolog inwazyjny. Tego typu postępowanie pozwala na skuteczne i bezpieczne leczenie chorych po 80. roku życia, którzy wymagają nieco innej opieki ze względu na wiek i choroby współistniejące. W tej grupie pacjentów lekarze starają się wykorzystać mniej inwazyjne techniki leczenia.

Bajpasy serca – podcast do wysłuchania

Naszym gościem był dr n. med. Radosław Wilimski – kardiochirurg z Kliniki Kardiochirurgii I Katedry i Kliniki Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy!