Lubczyk najczęściej kojarzy nam się z silnie aromatyczną i smaczną przyprawą, której używa się do przygotowywania zup, mięsa, ryb czy past. Można dzięki niej wzbogacać także smak sosów czy sałatek warzywnych. Lubczyk ma jeszcze inne oblicza. Wykorzystuje się nie tylko jego liście, ale także korzeń i kłącze, które są uznanym surowcem farmakologicznym, wykazującym wiele pozytywnych działań na organizm.
Kilka słów o lubczyku
Levisticum (L.) officinale, czyli lubczyk ogrodowy, jest wysoką, wieloletnią aromatyczną rośliną z rodziny Apiaceae (Umbelliferae). Występuje w wielu krajach Europy i Azji Wschodniej, a kilka źródeł podaje, że pierwotną ojczyzną lubczyku był Iran.
W Polsce lubczyk znany był już w XVII wieku. Uprawiano go głównie w przydomowych ogródkach. Nasze warunki klimatyczne szczególnie mu sprzyjają, dlatego roślinę można znaleźć na terenie całego kraju.
Lubczyk ogrodowy osiąga wysokość od pół do półtora metra. Jego łodyga jest naga, liście połyskujące, a kwiaty mają bladożółtą barwę. Aby zachować jak najwięcej związków aktywnych, zaleca się zbieranie korzenia lubczyku jesienią – najlepiej w październiku. Korzenie należy dokładnie umyć i wysuszyć, po czym nawlec na sznurek i pozostawić w ciepłym miejscu, na słońcu lub strychu.
Lubczyk i zwarte w nim związki czynne
Najcenniejszym składnikiem lubczyka jest olejek eteryczny. Jego największe ilości znajdziemy głównie w owocach i korzeniu. Olejek uzyskany z korzenia lubczyka zawiera ftalidy i to właśnie one nadają roślinie charakterystyczny zapach i smak.
Inne substancje zawarte w olejku eterycznym to głównie: terpenoidy, kwasy karboksylowe, kwasy organiczne, skrobia, kumaryny i furanokumaryny oraz duże ilości witaminy C. Oprócz tego występuje w nim dużo związków fenolowych – flawonoidy, kwasy fenolowe, saponiny i alkaloidy.
Olejek eteryczny jest niezwykle użyteczny przy wyrobie likierów, a także aromatyzowanych nalewek ziołowych.
Zakres działania lubczyku
Napary z korzenia lubczyka ogrodowego wykazują działanie moczopędne. Powodują zwiększenie diurezy w zapalnych chorobach dróg moczowych, a także mogą pełnić funkcję specyfiku zapobiegającego powstawaniu piasku nerkowego.
Europejska Agencja Leków (EMA) zaleca następujące dawkowanie przy dolegliwościach ze strony układu moczowego:
- pojedyncza dawka lecznicza: 2-3 g rozdrobnionego korzenia lubczyku na 150 ml wrzątku spożywane jako napar, należy pić dwa razy dziennie;
- maksymalna dobowa dawka wynosi 8 g dziennie, przy mocniejszych zapaleniach układu moczowego można stosować 3-4 g.
Działanie moczopędne, antyseptyczne i usprawniające trawienie
Działanie moczopędne lubczyku opisywane jest w literaturze jako słabe, dlatego najlepiej łączyć go z innymi ziołami, takimi jak na przykład liść brzozy, ziele skrzypu czy ziele nawłoci. Odgrywa on jednak ważną rolę w usuwaniu z organizmu jonów chloru, sodu i potasu, a także kwasu moczowego oraz mocznika. Z tego względu wykorzystuje się go pomocniczo w leczeniu niewydolności nerek, artretyzmu (dny moczanowej), obrzęków czy reumatyzmu.
Lubczyk jest również jednym ze składników mieszanek ziołowych zalecanych przy kamicy nerkowej. Dzięki zawartości flawonoidów oraz związków ftalidowych, lubczyk wykazuje działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych i układu żółciowego. Z kolei kwasy fenolowe, seskwiterpeny i terpeny pobudzają wydzielanie żółci. Wodne i alkoholowe wyciągi lubczyku wykazują działanie antyseptyczne.
Korzenie lubczyku stosowane są jako środek spazmolityczny, a tę funkcję przypisuje się głównemu składnikowi występującemu w olejku – ligustylidowi. Jego zawartość przywraca prawidłowe napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, a także właściwą perystaltykę jelit. Podawanie preparatów zawierających olejek z lubczyku może przyczynić się do złagodzenia bólu wywołanego skurczem lub nagromadzeniem się gazów w jelitach.
Znane są również jego właściwości trawienne – lubczyk pobudza czynności wydzielnicze żołądka. W niestrawności zaleca się stosowanie naparu z wysuszonych liści lubczyku – 1 łyżka surowca na szklankę wrzątku, zaparzana pod przykryciem 20 minut.
Olejek eteryczny z lubczyku posiada także właściwości antyoksydacyjne, przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze.
W medycynie ludowej lubczyk był stosowany w nieżytach górnych dróg oddechowych jako środek wykrztuśny, a także jako lek pobudzający krwawienie miesiączkowe i specyfik zwiększający pobudliwość seksualną. Dawniej w polskiej kulturze ludowej wodny napar z korzenia lubczyka uznawany był za afrodyzjak.
To może Cię zainteresować: Jak skutecznie zadbać o dobre trawienie?
Działanie ftalidów zawartych w lubczyku
Korzeń lubczyka jest bogatym źródłem ftalidów oraz ich pochodnych. Ftalidy to grupa wtórnych metabolitów o szerokim zakresie działania farmakologicznego. Jak donoszą ostatnie badania naukowe, wykazują szerokie spektrum działania. Fitalidy działają przeciwzapalnie, przeciwdrgawkowo i przeciwmiażdżycowo, a także obniżają lepkość krwi.
W 2020 roku irańskim naukowcom udało się wyizolować z ekstraktu octanu etylu z korzenia lubczyka trzy związki ftalidów, w tym jeden nowo odkryty ftalid – 7-metoksy-3-propylidenoftalid. Zbadano je pod kątem działania przeciwbakteryjnego in vitro. Związki te wykazywały największą aktywność wobec Escherichia Coli (Gram-ujemne) oraz Staphylococcus aureus i Enterococcus faecium (Gram-dodatnie).
Ftalidy proste nie są szczególnie szeroko opisywane w literaturze, jako wykazujące jakiekolwiek znaczące działanie przeciwbakteryjne. Dlatego też aktywność przeciwbakteryjna wykazana w tym badaniu jest godna uwagi.
Lubczyk a cukrzyca i profil lipidowy
W irańskim badaniu przeprowadzonym na szczurach oceniano działanie przeciwdyslipidemiczne i przeciwcukrzycowe ekstraktu wodno-alkoholowego z łodygi i liści lubczyku. Leczenie ekstraktem z lubczyku (500 mg/kg, doustnie, raz dziennie) przez 14 dni znacząco obniżyło poziom glukozy w surowicy (około 25%) i znacząco poprawiło profil lipidowy oraz poziomy insuliny, kreatyniny, aminotransferazy alaninowej i asparaginianowej w surowicy u chorych na cukrzycę szczurów. Dodatkowo ekstrakt skutecznie poprawił zaburzony stan antyoksydacyjny i polepszył peroksydację lipidów w osoczu oraz tkankach trzustki i wątroby.
Przeczytaj także: Cukrzyca typu 2 – przyczyny, objawy i skuteczne leczenie.
Lubczyk a nowotwór piersi
Interesujące badania przeprowadzono z użyciem wodno-alkoholowego ekstraktu z korzenia lubczyku na liniach komórkowych nowotworu piersi. Wyniki badań wykazały, że użyty ekstrakt nie tylko hamuje ekspresję i proliferację komórek, ale także powoduje apoptozę w liniach komórkowych raka piersi.
Wyniki te sugerują, że wodno-alkoholowy ekstrakt z korzenia lubczyku może być skuteczną metodą leczenia raka piersi. Konieczne są jednak dalsze badania na zwierzętach i ludziach, aby zweryfikować i rozszerzyć te ustalenia.
Lubczyk a gruźlica
Mycobacterium tuberculosis jest patogenem wewnątrzkomórkowym wywołującym gruźlicę, która powoduje śmierć około 3 milionów ludzi rocznie. W obliczu tego zagrożenia naukowcy są zdeterminowani do szukania nowych leków, zwłaszcza w przypadku wielolekoopornego szczepu gruźlicy.
W 2018 roku pojawiła się praca irańskich naukowców, w której oceniono skład chemiczny i działanie przeciwgruźlicze olejku eterycznego pozyskanego z lubczyku ogrodowego. Okazało się, że jest on aktywny wobec groźnej bakterii Mycobacterium tuberculosis – prątka wywołującego gruźlicę. Badania wykazały bowiem wysokie powinowactwo do hamowania reduktazy białka nośnego, jako ważnego enzymu biorącego udział w biosyntezie ściany komórkowej Mycobacterium tuberculosis.
Przeciwwskazania do stosowania lubczyku
Liście lubczyku można bez obaw stosować jako przyprawę do potraw. Warto jednak wiedzieć, korzeń lubczyka zawiera substancje furanokumaryny, które mogą wywołać efekt fotouczulający. Najsilniejsze działanie fotouczulające mają wyciągi alkoholowe i eterowe. Europejska Agencja Leków zaleca używanie korzenia lubczyka dopiero od 18. roku życia. Nie powinny go także stosować kobiety w ciąży oraz mamy karmiące piersią.
Bibliografia
- Mollashahee-Kohkan F., Saravani R., Khalili T., Galavi H., Sargazi S., Levisticum Officinale Extract Triggers Apoptosis and Down-Regulates ZNF703 Gene Expression in Breast Cancer Cell Lines, Rep Biochem Mol Biol, 2019, 8(2), s. 119-125;
- Miran M., Feizabadi M., Kazemian H., Kardan-Yamchi J., Monsef-Esfahani H., Ebrahimi S., The activity of Levisticum officinale W.D.J. Koch essential oil against multidrug-resistant Mycobacterium tuberclosis, Iran J Microbiol, 2018, 10(6), s. 394-399;
- Miran M. i wsp., Characterization and Antibacterial Activity of Phthalides from the Roots of the Medicinal Herb Levisticum officinale W.D.J. Koch, Iran J Pharm Res, 2020, 19(2), s.182-186;
- Ghaedi N., Pouraboli I., Askari N., Antidiabetic Properties of Hydroalcoholic Leaf and Stem Extract of Levisticum officinale: An implication for α-amylase Inhibitory Activity of Extract Ingredients through Molecular Docking, Iran J Pharm Res, 2020, 19(1), s. 231-250;
- Andruszczak S., Lubczyk ogrodowy – cenna przyprawa i roślina lecznicza, Panacea, 2010, 3(32), s. 5-7;
- Kuźnicka B., Dziak M., Zioła i ich stosowanie, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa, 1988;
- Baraniak J., Kania-Dobrowolska M., Działanie moczopędne wybranych surowców roślinnych, Borgis, Postępy Fitoterapii, 2019, 20(3), s. 194-198;
- https://rozanski.li/259/lubczyk-levisticum-w-praktycznej-fitoterapii/
